رقابت‌پذیری با خوشه‌های صنعتی/معماری خوشه‌ای چگونه روند توسعه مناطق را سرعت می بخشد؟
در جهان امروز، بقا برای بنگاه‌های بزرگ دیگر تنها به ظرفیت تولید یا داشتن فناوری برتر وابسته نیست؛ اصل حیاتی، کاهش هزینه و خلق هم‌افزایی در مقیاس وسیع است. فولاد مبارکه با عبور از منطق سنتی احداث کارخانه‌های منفرد، به سطحی تازه از «معماری صنعتی» رسیده است؛ استراتژی پایداری که بر پایه مهندسی خوشه‌های صنعتی و اکوسیستم‌های منطقه‌ای بنا شده و همانند الگوهای موفق شرق آسیا، مزیت رقابتی پایدار و توسعه منطقه‌ای را همزمان به ارمغان می‌آورد.
در دنیای پر رقابت امروز، رعایت صرفه به مقیاس و کاهش هزینه های تولید مهمترین اصل رقابت بر سر بقا در بنگاه های بزرگ محسوب می شود. از همین رو استراتژِی بنگاه های بزرگ دنیا بر افزایش بهره وری، کاهش هزینه مبادله و حداقل کردن بهای تمام شده متمرکز است که نتیجه آن به وجود آمدن استراتژی معماری صنعتی و ایجاد خوشه های صنعتی است. استراتژی توسعه گروه فولاد مبارکه، از منطق سنتی ساخت کارخانه‌های مجزا عبور کرده و به سطح بالاتری از «معماری صنعتی» رسیده است. این غول فولادسازی، با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و متمرکز جغرافیایی، در حال مهندسی خوشه‌های صنعتی است؛ اکوسیستم‌هایی پویا از شرکت‌های به هم پیوسته که با خلق هم‌افزایی، مزیت رقابتی پایدار و منطقه‌ای ایجاد می‌کنند. این تفکر استراتژیک، که یادآور مدل‌های موفق توسعه صنعتی در شرق آسیاست، در پرتفوی سرمایه‌گذاری این گروه در مناطق مختلف کشور، به ویژه در محور شمال شرق (خراسان رضوی)، به وضوح قابل مشاهده است.
تولد یک خوشه خودکفا در شمال شرق
استراتژی فولاد مبارکه در منطقه شمال شرق، به ویژه در سنگان و خواف، یک نمونه کلاسیک از ساخت یک خوشه صنعتی یکپارچه با هدف تضمین امنیت زنجیره تأمین و مدیریت ریسک انرژی است. این دژ صنعتی بر دو ستون اصلی بنا شده است؛ استقلال در تامین خوراک تولید و خودکفایی در تامین انرژی. به طور خاص فولاد مبارکه در منطقه خواف که به دلیل موقعیت جغرافیایی از زیرساخت های مهم دور است تلاش کرده تا زیرساخت ها را احداث کرده و در نقش پیشران توسعه ظاهر شود.
قلب این خوشه، کنترل کامل بر بالادست زنجیره فولاد است. سرمایه‌گذاری در دو پروژه عظیم کنسانتره‌سازی در سنگان، این منطقه را به قطب تأمین مواد اولیه گروه تبدیل کرده است.
نخست، طرح تکمیل کارخانه کنسانتره اپال پارسیان سنگان که با افزودن ظرفیت ۲.۴ میلیون تنی، مجموع تولید این شرکت را به ۵ میلیون تن در سال می‌رساند و نیاز واحد گندله‌سازی ۵ میلیون تنی همین شرکت را به طور کامل و پایدار تأمین می‌کند. این پروژه که بیش از ۷۲ درصد پیشرفت فیزیکی داشته، با نرخ بازده داخلی جذاب ۳۵.۲ درصدی، سودآوری را در بالادست زنجیره تضمین می‌کند و تداوم حرکت استراتژیک فولاد مبارکه در خرید سهام هلدینگ اپال است که یکی از بزرگترین هلدینگهای سنگ آهن کشور محسوب می شود.
دوم، طرح کنسانتره شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان است که با ظرفیت ۲.۵ میلیون تن، به طور ویژه برای بهره‌برداری از ذخایر هماتیتی منطقه طراحی شده است. این اقدام، عمق نگاه استراتژیک شرکت برای استفاده بهینه از منابع مغفول مانده و تبدیل آن‌ها به خوراک ارزشمند را نشان می‌دهد و فولاد سنگان را در تامین کنسانتره بی نیاز می کند.
گامی به سوی فولاد سبز
هوشمندانه‌ترین بخش از معماری این خوشه، راه حل فولاد مبارکه برای مقابله با بزرگترین تهدید صنعت ایران یعنی کمبود انرژی است. طرح احداث نیروگاه بادی ۲۰۰ مگاواتی در خواف، یک بیمه‌نامه قدرتمند در برابر ریسک قطعی برق و توقف تولید است. اما این پروژه فراتر از یک اقدام برای مدیریت ریسک است؛ این یک سرمایه‌گذاری فوق‌العاده سودآور است. با نرخ بازده داخلی شگفت‌انگیز ۵۵.۷۹ درصد، این پروژه ثابت می‌کند که در منطقه‌ای بادخیز مانند خواف، انرژی تجدیدپذیر نه یک انتخاب زیست‌محیطیِ پرهزینه، بلکه یک تصمیم اقتصادی درخشان است. این نیروگاه نه تنها پایداری تولید کارخانه‌های سنگان را تضمین می‌کند، بلکه گامی بزرگ در مسیر «فولاد سبز» و کاهش ردپای کربن در تولید محصولات فولاد مبارکه است.
مهندسی یک خوشه کامل در غرب
آنچه در استان کردستان در حال وقوع است، صرفاً احداث چند کارخانه نیست، بلکه مهندسی یک زنجیره ارزش کامل و متمرکز جغرافیایی از صفر است. این دقیقاً تعریف یک خوشه صنعتی نوپاست که تمام اجزای آن برای حداکثر هم‌افزایی طراحی شده‌اند.
در بالا دست، خوشه با کارخانه کنسانتره‌سازی صبانور در قروه با ظرفیت ۲.۵ میلیون تن آغاز می‌شود. این واحد خوراک خود را از معدن گلالی که تنها در ۱۱ کیلومتری آن قرار دارد، تأمین می‌کند و با نرخ بازده داخلی خارق‌العاده ۴۷ درصدی، سودآوری بالایی را نوید می‌دهد.
در میانه خوشه، کنسانتره تولیدی، خوراک دو واحد گندله‌سازی در شهرستان همجوار، بیجار، خواهد بود؛ کارخانه صبا امید غرب با ظرفیت ۰.۹۲ میلیون تن و کارخانه فولاد کاوان با ظرفیت ۱.۲ میلیون تن دو واحدی هستند که محصول میانی را به حلقه بعدی زنجیره در همان منطقه یعنی واحد احیا مستقیم فولاد کردستان با ظرفیت ۱.۶ میلیون تن تحویل می‌دهند.
در نهایت، آهن اسفنجی تولید شده در بیجار، به عنوان ماده اولیه به واحد فولادسازی و نورد گرم پیوسته فولاد کردستان در قروه بازمی‌گردد تا محصول نهایی یعنی ورق گرم نازک با ظرفیت ۱ میلیون تن تولید شود.
این چیدمان، یک اکوسیستم کامل با هدف تحول اقتصادی و صنعتی در استان کردستان خلق می‌کند که اشتغال‌زایی مستقیم برای هزاران نفر را به همراه دارد.
تعمیق و تخصص‌گرایی در خوشه‌های دیگر
این استراتژی در سایر مناطق نیز با اهداف متفاوتی دنبال می‌شود؛ در خوشه هرمزگان تمرکز سرمایه‌گذاری در دو واحد بزرگ احیاء مستقیم در منطقه ویژه خلیج فارس در فولاد هرمزگان و ستاره سیمین هرمز است که این سرمایه گذاری ها موجب تبدیل این منطقه به یک خوشه تخصصی برای تولید و صادرات آهن اسفنجی (به‌ویژه HBI) شده است. نزدیکی به آب‌های آزاد، یک مزیت لجستیکی بی‌نظیر برای این خوشه صادرات‌محور فراهم می‌کند.
نوآوری در مرکز
منطقه اصفهان و چهارمحال بختیاری خوشه مادر و بالغ گروه فولاد مبارکه است. سرمایه‌گذاری‌های جدید در این منطقه مانند خط نورد گرم ۲، خطوط تولید ورق‌های ویژه خودرویی و لوله بدون درز، با هدف تعمیق و پیچیده‌تر کردن خوشه انجام می‌شود. هدف در اینجا، نه ایجاد ظرفیت جدید، بلکه حرکت به سمت تولید محصولات با فناوری بالا و ارزش افزوده بیشتر است تا مزیت رقابتی این خوشه در برابر رقبای جهانی تقویت شود.
تکامل صنعتی کشور
رویکرد خوشه‌ای فولاد مبارکه، یک تکامل در استراتژی صنعتی ایران است. این مدل، از منطق ساده «افزایش تناژ تولید» فراتر رفته و به دنبال ساخت مزیت‌های رقابتی منطقه‌ای پایدار است. موفقیت نهایی این خوشه‌ها به توسعه زیرساخت‌های نرم مانند نهادهای آموزشی و فرهنگ همکاری در کنار رقابت بستگی خواهد داشت. با این حال، این نقشه راه نشان می‌دهد که رهبران صنعت فولاد ایران به درستی دریافته‌اند که آینده، در ساختن اکوسیستم‌های صنعتی قدرتمند نهفته است، نه فقط کارخانه‌های بزرگ.
نظر شما