کدام کاندیدای انتخابات شانس بیشتری دارد؟/میزگرد متقی-ایمانی
آقایان ناصر ایمانی و ابراهیم متقی در میزگرد انتخاباتی خبرگزاری تسنیم، به بیان نقطه نظرات خود درخصوص میزان مشارکت و ادامه روند رقابت‌های انتخاباتی پرداختند.
محمدعرفان همتی آذر:کمتر از دوهفته تا برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که بواسطه شهادت آیت‌الله رئیسی در سانحه سقوط بالگرد قرار است یک سال زودتر موعد برگزار شود، زمان باقی مانده است. در طول روزهای گذشته، ۶ کاندیدای احراز صلاحیت شده توسط شورای نگهبان با حضور در برنامه‌های متعدد تبلیغاتی به بیان نقطه نظرات خود پرداختند و از این جهت مورد نقد و بررسی نیز قرار گرفته اند.
به همین مناسبت در میزگردی با حضور آقایان ابراهیم متقی رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران و ناصر ایمانی تحلیلگر مسائل سیاسی به بررسی وضعیت انتخابات پیش رو و آینده آن پرداختیم که متن آن را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید
تسنیم: آقای دکتر متقی، با توجه به اینکه بحث رقابت، یکی از مهمترین مسائل در افزایش مشارکت در انتخابات به شمار می‌رود، شما این دوره از انتخابات را از نظر رقابت بین کاندیداهایی که از سوی شورای نگهبان مورد احراز صلاحیت قرار گرفتند، چطور ارزیابی می‌کنید؟
متقی : مسئله اصلی مشارکت در انتخابات، اعتماد است. طرح این موضوع که ساخت اجتماعی به چه فرد، جناح و جریان اعتماد دارد یک موضوع بسیار مهم و تعیین کننده‌ای است. متاسفانه طی سالهای گذشته ضریب مشارکت انتخاباتی کاهش پیدا کرده است که علت اصلی آن را باید در یک نوع درک متفاوت ساخت اجتماعی و نظام سیاسی نسبت به موضوع حکمرانی بدانیم.
موضوع حکمرانی در انگاره نسل جدید و بخش قابل توجهی از گروه‌ه‌های اجتماعی که عمدتاً متولدین پس از پیروزی انقلاب اسلامی هستند، یک انگاره شبکه‌ای است. در حالی که نسل من هنوز انگاره سازمانی، ساختاری و یک قالب کنترلی را دنبال میکند. به همین دلیل است که یک نوع دوگانگی در قالب‌های ادراکی در جامعه به وجود آمده است. این دوگانگی منجر به شرایطی می‌شود که مطلوبیت برخی از گروه‌های اجتماعی، مجموعه‌های نسلی و هویتی تامین نمی‌شود و اینجا است که بحث اصلی ارتباط مستقیم پیدا میکند به این موضوع که به چه میزان نظام سیاسی می‌تواند گروه‌های هویتی، نسلی و جنسیتی را در ارتباط با قالب‌های آرمانی و انگارهای هنجاری خودش دربر بگیرد و با آنها یک پیوند ادارکی برقرار کند.
بر همین اساس تصور من این است که ما به یک نوع تولید قالب‌های هنجاری مشترک بین ساخت سیاسی و مجموعه‌های اجتماعی نیاز داریم که گروه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دولت آینده باید به این چالش موجودیتی که مربوط به حداقل ۱۰ سال پیش بوده و ادامه پیدا کرده است، پاسخ بدهند.
تسنیم: آقای ایمانی شما عرصه انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری را چطور ارزیابی می‌کنید. آیا این ۶ کاندیدا تاکنون توانسته‌اند بحث رقابت را بین خودشان داغ کنند؟
ایمانی : در رابطه با مسئله رقابت ما باید یک بحث زیربنایی داشته باشیم و بررسی کنیم که نقش مسئله رقابت در طی سالهای پس از انقلاب در افزایش مشارکت سیاسی چقدر بوده و ما چه سهمی را برای مسئله رقابت در انتخابات قائل هستیم.
به نظر من این به لحاظ آماری کاملا قابل استخراج است که سهم رقابت آیا پررنگ است یا اینکه نقش معمولی در میزان مشارکت در انتخابات‌ها داشته است. از این جهت این نکته را مطرح می‌کنم که ما بعد از انقلاب انتخابات‌هایی را داشتیم که اتفاقاً مشارکت در آنها بالا هم بوده ولی این انتخابات‌ها لزوماً با رقابت بالا همراه نبوده است.
تسنیم: مثلا کدام دوره از انتخابات‌ها؟
ایمانی : مانند انتخابات مجلس چهارم که میزان مشارکت در حد بالایی بود ولی خب رقابت به شکل جدی بالا نبود. بنابراین باید بحث اساسی را در این رابطه کرد که رقابت در انتخابات چقدر می‌تواند موثر باشد. البته من نمی‌خواهم نقش رقابت در افزایش مشارکت را نفی کنم ولی باید سهم این مولفه را به اندازه خودش ارزیابی کنیم.
متاسفانه ما به فاکتورهای دیگر در افزایش یا کاهش مشارکت همواره کمتر توجه کرده‌ایم. خب ما در انتخابات سال 96 هم رقابت بین شهید رئیسی و آقای روحانی را به شکل جدی داشتیم ولی میزان مشارکت لزوماً خیلی بالا نبود. بنابراین ما باید سهم رقابت را به دقت احصاء کنیم.
در مورد انتخابات آتی تصور من این است که به آن اندازه که رقابت می‌تواند در پرشور شدن انتخابات نقش ایفا کند، ما رقابت بین کاندیداها را شاهد هستیم. ممکن است برخی رقابت را صرفاً در رقابت‌های جناحی تفسیر کنند. این هم به نظر من تعریف درستی نیست. ممکن است رقابت انتخاباتی بر اساس دیدگاه‌ها، برنامه‌ها و ایده‌های کاندیداهایی باشد که شاید دارای خاستگاه سیاسی مشترکی با یکدیگر باشند.
متاسفانه این باور اشتباه در عموم ما ایجاد شده است که وقتی حرف از رقابت می‌شود، سریعاً ذهنمان می‌رود سمت رقابت بین دو جناح سیاسی و وقتی که نماینده یک جناح سیاسی نباشد، می‌گوییم اساساً رقابتی در انتخابات وجود ندارد. من فکر می‌کنم میزان رقابت در این دوره از انتخابات کافی است منتها اینکه فاکتورهای دیگر در افزایش مشارکت در انتخابات آتی تا چه حد مهیا است را باید بررسی کنیم.
تسنیم: منظور شما دقیقاً چه فاکتورهایی است؟
ایمانی : خب یک سری از این فاکتورها را آقای دکتر متقی هم مورد اشاره قرار دادند. ما الان با یک تقاطعی از مشکلات بسیار متراکم مانده از سالها پیش در عرصه‌های مختلف مواجه هستیم و در حقیقت به یک چهارراه مشکلات از مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برخورد کرده‌ایم اما مسئله این است که به چالش‌های اجتماعی و فرهنگی به نسبت مسائل اقتصادی کمتر توجه می‌کنیم. بنابراین به اعتقاد بنده شاید بسیاری از عوامل مرتبط با کاهش مشارکت در انتخابات‌های چند دوره گذشته ناشی از کم‌توجهی به این قسمت باشد.
بالاخره یک بخش عمده‌ای از رای دهندگان ما نسل جوان هستند و واقع امر این است که یک انقطاع نسلی در این سالها پیش آمده است. به طوری که زبان مشترک بین نسلی که کشور را اداره میکند و نسل جوانی که در 20 سال گذشته به دنیا آمده و شاید 10 15 سالی باشد که وارد مسائل سیاسی کشور هم شده باشد، تقریباً وجود ندارد.البته مسئله اقتصادی و سفره مردم و تورم و بیکاری سر جای خودش در بحث رقابت اثرگذار است.
به هر حال شاید اگر این فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی تا حدودی مرتفع شده باشد شما در انتخابات نسبتاً کم‌رقابت هم مشارکت بالایی مشاهده می‌کنید. البته من نمی‌خواهم نقش رقابت را کم‌رنگ جلوه دهم ولی معتقدم باید یک سهم مشخصی برای رقابت در افزایش میزان مشارکت در انتخابات قائل باشیم.
**در مسائل اجتماعی دچار یک انقطاع نسلی شده‌ایم
تسنیم: ایده‌هایی که تاکنون توسط کاندیداها در برنامه‌های تبلیغاتی مطرح شده را چطور ارزیابی می‌کنید. آیا این برنامه‌ها امکان پر کردن خلاهای اجتماعی و فرهنگی را که مورد اشاره شما بود دارد تا مجدداً شاهد مشارکت بالای 50 یا 60 درصدی همانند آنچه پیش از دو سه دوره گذشته انتخابات بودیم، باشیم؟
ایمانی : این دو هفته پیش رو، برای نامزدها خیلی پرکار خواهد بود بویژه اینکه وقتی مناظره‌ها شروع می‌شود ارائه دیدگاه‌ها شفاف‌تر خواهد شد اما در بخش‌های اجتماعی و فرهنگی که مورد تاکید من بود تاکنون از سوی هیچ یک از کاندیداها نکته خاصی بیان نشده و مواضع این 6 کاندیداها مشخص نیست.
تسنیم: انتظار شما این بود که کاندیداها مشخصاً در چه حوزه‌هایی دیدگاه‌های مدنظر خود را بیان کنند؟
ایمانی : در مسائل اجتماعی بالاخره شاهد یک انقطاع نسلی هستیم. کاندیداها باید ابتدا به این انقطاع نسلی اذعان کنند و پس از آن اعلام کنند که برنامه مشخص‌شان برای پر کردن این انقطاع نسلی چیست. جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی یک حکومت متداول مانند حکومت‌های دیگر جهان نیست و به تعبیری یک حکومت ایدئولوژیک است ولی بخش قابل توجهی از نسل‌های جدید ما وارد فضایی شدند که نمی‌توانند آن را فهم کنند. مثلاً سالهای قبل از پیروزی انقلاب یا سالهای پس از آن را ندیدند.
برای بحران هویت نمی‌دانیم که کاندیداها چه راه‌کارهایی دارند. ما الان در بخش‌هایی از جامعه دچار بحران هویت ایرانی هستیم؛ به طوری که برخی جوانان و نوجوانان ما از ایرانی بودن خودش دچار ناراحتی هستند. خب سوال این است که کاندیداها چه راه‌کارها و برنامه‌هایی برای این مسئله دارند. چه برنامه‌ای برای سیر رو به افزایش تمایل به مهاجرت دارند. حداقل اینکه چه فکر می‌کنند و این مسائل را معلول چه عواملی می‌دانند و اینکه آیا این مسائل اساساً جزو دغدغه‌هایی آنها هست. البته اگر جزو دغدغه‌های آنها باشد قاعدتاً باید تاکنون در برنامه‌های تبلیغاتی خود مورد اشاره قرار می‌دادند.
ما الان در حوزه فرهنگی شاهد هستیم که میان هنرمندان کشور -البته منظورم لزوماً نقش‌آفرینان عرصه سینما نیست- مثلاً در بخش نویسندگان ادبیات و ناشران و نویسندگان کتب ادبی یک فضای بی‌تفاوتی و عدم درک متقابل با حاکمیت وجود دارد و فعالان این حوزه به تعبیری از صحنه شغل خودشان یا اظهار وجود خودشان خارج شده‌اند و خودشان را خارج نگه می‌دارند. باید دید چرا این اتفاقات رخ داده و سوال این است که کاندیداهای عرصه انتخابات آیا به این موضوعات به عنوان یک مسئله که باید حل و فصل شود، نگاه می‌کنند. متاسفانه من چنین چیزی را ندیدم.
**کاندیداها برای اداره کشور باید یک ایده مرکزی داشته باشند
برخی از کاندیداها هم که عموماً اعلام می‌کنند باید کار کارشناسی روی این مسائل صورت بگیرد و باید بگذاریم که کارشناسان نظر بدهند. خب این طبیعی است که باید کارشناسان نظر بدهند منتها خودِ شخصی که می‌خواهد رئیس‌جمهور شود باید یک ایده مرکزی داشته باشد که کارشناسان را به سمت و سویی که مدنظرش هست هدایت کند. امیدواریم که در این فرصت باقی مانده از تبلیغات، کاندیداها درباره این موضوعات نیز نقطه نظرات و برنامه‌های خود را بیان کنند. من فکر می‌کنم سهم این بخش‌ها در مقایسه با مسائل اقتصادی خیلی پررنگ است و باید توجه زیادی به آن صورت گیرد.
**ذهنیت کاندیداها در دوران انتخابات تاحدودی انتزاعی است
تسنیم: آقای دکتر متقی با توجه به اینکه شما یکی از کارشناسان برنامه تلویزیونی میزگرد تخصصی سیاست خارجی هستید، بفرمایید که کاندیداها تا اینجای کار چه برنامه‌هایی را در ارتباط با بحث تعاملات خارجی داشته‌اند؟ و این برنامه‌ها برای شما تا چه اندازه قانع‌کننده بوده است؟
متقی : هر یک از کاندیداها از یک زاویه به عرصه سیاست خارجی نگاه می‌کنند. یکی کرامت انسانی را می‌بیند. دیگری فرصت‌های ایرانی را می‌بیند و کاندیدای دیگر سیاست خارجی دینی را مدنظر قرار داده و دیگری کنش تعاملی را در دستور کار قرار می‌دهد و کاندیدای دیگر کنش مبتنی بر مقاومت را مورد تاکید قرار می‌دهد. همه اینها واژه‌های بسیار خوبی است و بخشی از واقعیت‌ها و ضرورت‌های سیاست خارجی هر کشوری محسوب می‌شود اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که ذهنیت کاندیداها در دوران هیجان انتخاباتی تاحدودی انتزاعی است.
برخی از کاندیداها هم که عموماً اعلام می‌کنند باید کار کارشناسی روی این مسائل صورت بگیرد و باید بگذاریم که کارشناسان نظر بدهند. خب این طبیعی است که باید کارشناسان نظر بدهند منتها خودِ شخصی که می‌خواهد رئیس‌جمهور شود باید یک ایده مرکزی داشته باشد که کارشناسان را به سمت و سویی که مدنظرش هست هدایت کند.
یعنی به طور مثال من واژه کرامت انسانی را می‌پسندم و آن را به عنوان یکی از محورهای سیاست خارجی قرار می‌دهم که هم مبتنی بر اجماع داخلی می‌شود و هم حمایت از فضای انسانی در سطح جهان ولی اینکه چگونه می‌توانم این کار را انجام دهم و چه ابزارهایی دارم و چقدر برای تحقق این هدف باید هزینه بدهم و چه اولویت‌هایی را باید نادیده بگیرم که این مسئله را در زمره اولویت‌ها قرار دهم و در یک کلام به سازوکارها آنطور که باید و شاید اشاره نمی‌شود و مفاهیم عمدتاً ماهیت انتزاعی دارد و به همین دلیل است که جامعه اعتماد کمتری به این اظهارات میکند.
اگر می‌خواهیم اعتماد عمومی را جلب کنیم به دو نکته باید توجه کرد؛ یا این که گفته شود قبلاً این کار را انجام دادم و در این دوره هم می‌خواهم برای شما انجام دهم که احمدی نژاد در زمان کاندیداتوری چنین رویکردی را در پیش گرفته بود. در حالی که وی هیچ وقت به مردم نمی‌گفت که من در دوره‌ای سکاندار مدیریت اجرایی کشور بودم که 2.5 میلیون بشکه صادرات نفت داشتیم، هیچ تحریم اقتصادی نبوده و نفت را هم به قیمت 140 دلار می‌فروختیم و در نتیجه نقدینگی لازم برای کشور وجود داشته است.
در برخی از کشورهای مثل ترکیه و لبنان الگوی کنش با جامعه مبتنی بر نظریه‌ای است که ما نام آن را اجتماع‌گری می‌گذاریم. انگاره اجتماع‌گرایی به این معنا است که اجتماع در برابر جامعه می‌آید.اینکه می‌بینید در ترکیه که از قدیم مرکز بسیاری از جدال‌ها و کودتاها در منطقه بوده، حزب عدالت و توسعه 24 سال است که در قدرت است که علت این مسئله دنبال‌روی این حزب از اندیشه اجتماع‌گرایی بوده است که یک نوع همبستگی براساس برادری را در جامعه ایجاد میکند.
خیلی از کاندیداها می‌گویند ما هدفمان ایجاد اجماع ملی است در حالی که ملزومات به وجود آمدن اجماع ملی، منافع مشترک یا درک مشترک و یا یک نوع روندها و هدفگذاری‌های مشترکی که باید در ارتباط با آینده انجام بگیرد. وقتی نه درک مشترکی هست نه هدفگذاری مشترک و نه منافع مشترکی وجود دارد، این اجماع سازی که توسط کاندیداها مطرح می‌شود، در ساخت اجتماعی شکل نمی‌گیرد و نتیجه این می‌شود که نظام سیاسی درگیر یک تنهایی خواهد شد. یعنی منِ خواص سود یک مسئله‌ای را می‌برم ولی هزینه‌های آن را باید نظام سیاسی بدهد. چالش اصلی که امروز می‌توانید نشانه‌ها و مصادیق آن را ببینید.
تسنیم: سهم شرایطی که توصیف کردید را چقدر در کاهش میزان مشارکت در دو سه دوره گذشته می‌دانید؟
متقی : سوالی که وجود دارد این است که چرا در دو سه دوره گذشته مشارکت در انتخابات‌ها کاهش پیدا کرده است که برای پاسخ به این سوال باید تحلیلی از شرایط هر یک از انتخابات‌ها داشته باشیم. به طور مثال علت اینکه در سال 96 مشارکت بالا رفت، این بود که در سال 94 تحریم‌های هسته‌ای برداشته شد و شرایط اقتصادی تاحدودی بهبود پیدا کرد و الگوی کنش تعاملی به وجود آمد، هرچند که برجام بشدت ناپایدار و نامتوازن بود.
در آن دوره کاملاً قابل پیش بینی بود که شرایط حاکم تداوم پیدا نخواهد کرد. من در آن مقطع زمانی به دو دلیل از منتقدین ساختار توافق هسته‌ای بودم. اول اینکه توازن وجود نداشت و هر آنچیزی که توازن در آن وجود نداشته باشد، قطعا تداوم نخواهد داشت. مسئله بعدی این بود که آینده نگری هم در آن وجود نداشت. به طوری که دستاوردها به آینده موکول ولی امتیازات نقد داده شده بود.
سال 96 خیلی‌ها در انتخابات شرکت کردند و فضایی که بوجود آمد در همان کانتکس موقتی خودش هم یک موفقیت بود و یک کاهش تورم و افزایش قدرت خرید را رقم زد که در نتیجه امید را در شهروندان ایجاد کرده بود. امید یک امر انتزاعی نیست که با وعده‌ها یا لبخند یا اینکه بگوییم ما مرد عمل هستیم و فلان کار را انجام دادیم، ایجاد شود. امید کاملاً یک امر محسوس است.
ضمن اینکه ما در جامعه شبکه‌ای زندگی می‌کنیم. جامعه شبکه‌ای انتظارات را سرعت می‌بخشد و فضایی را به وجود می‌آورد که فرد احساس محرومیت نسبی میکند. به این معنا که یک ایده‌آل برای من به وجود می‌آید حالا این ایده‌آل ممکن است حداقل باشد. در زمانی که ما نوجوان بودیم می‌گفتند مثلا 5 سال بخور نان و تره بعدش بخور نون و کره یعنی صبر داشته باش و کار کن و زیرساخت زندگی خود را برقرار کن تا بتوانی به این واسطه به آرامش لازم برسی. این همان انگاره واقعی است که نسل جدید از آن بیگانه است. چون ساخت سیاسی نتوانسته قالب‌های هنجاری را تبدیل به گزاره‌های ذهنی برای مجموعه نسلی و هویتی جدید کند.
اینجا است که ما می‌گوییم نظام سیاسی و آموزه‌های دینی در وضعیت مظلومیت قرار دارد. حالا این مظلومیت یک زمانی منِ الیگارش، یک زمانی منِ انقلابی و در زمانی دیگر منِ توده‌گرا به وجود آوردم. فرقی نمی‌کند که این الیگارشی که ما می‌گوییم منی باشم که شعارهای انقلابی می‌دهم یا شمایی هستید که شعارهای نخبه‌گرایانه یا روشن فکرانه می‌دهید. زمانی که یک تصلب در قدرت سیاسی به وجود بیاید و قدرت در اختیار یک جریان ادراکی خاصی دست به دست شود یک نوع کناره‌گیری و جدایی در جامعه بوجود می‌آید.
**نخبه‌گرایان منفعت‌اندیش یکی از عوامل کاهش مشارکت در انتخابات‌ها هستند
تسنیم: آیا در فضای انتخاباتی فعلی گشایشی ایجاد شده برای فاصله گرفتن از این وضعیتی که شما توصیف کردید؟
متقی : بحث شهادت تراژیک آیت‌الله رئیسی که برای ساخت نظام اجتماعی ایران به وجود آمد یک نظریه تحت عنوان چهره برتر را ایجاد میکند. این بحثی که در فضای فعلی ایجاد شده ناشی از مظلومیت آیت‌الله رئیسی است. اما آرام آرام این فضا کنار می‌رود و موضوعات دیگری نظیر تورم و قدرت خرید مردم و شرایط اقتصادی است مجدداً در جامعه پررنگ می‌شود.
یکی از دلایلی که منجر به این شد که وضعیت و فضا برای کاهش مشارکت در انتخابات به وجود بیاید این فضای نخبه‌گرایی است؛ نخبه‌گرایی که فقط به موقعیت خود و اقتصاد و جایگاه سیاسی‌اش فکر میکند و به طور مثال در بحران اجتماعی 1401 هیچ یک از مقامات و اساتید دانشگاه از منظر حفظ نظام سیاسی و حفظ حرمت رهبری یک تحلیل اجتماعی راهبردی نداشتند که در دستور کار قرار بگیرد. اینجا آن بی‌تفاوتی را بیشتر میکند و چالش اساسی ما این است که الیگارشی به وجود آمده سود را خودش می‌برد و هزینه‌هایش مربوط به نظام سیاسی و مرکزیت آن می‌شود.
تسنیم: آقای ایمانی نظر شما درخصوص فضای کشور در ایام رقابت‌های انتخاباتی چیست؟
ایمانی : شرایط ایجاد شده پس از شهادت آیت‌الله رئیسی و همراهانشان یک فضای احساسی را بر جامعه حاکم کرد که این امر نیز طبیعی است. ما در درگذشت همه کسانی که نزدیکان و بزرگان‌مان باشند متاثر می‌شویم. البته نحوه شهادت ایشان نیز دردناک بود که مزید بر علت شد و در کنار آن شخصیت آقای رئیسی فارغ از عملکرد دولت‌شان که یک چهره متواضع و مهربانی بودند تا حدودی بر روی افکار عمومی مردم تاثیرگذار بود. به همین دلیل احتمالاً این حادثه تا حدودی بر میزان مشارکت مردم در انتخابات اثرگذار خواهد بود.
اما به نظر من قطعاً این فضا ادامه دار نخواهد بود و دولت جدید که تشکیل شود -البته بستگی به این دارد که این دولت چه گرایشی داشته باشد- به طور طبیعی یکی از سنت‌های دیرینه است که هر دولتی بیاید عملکرد دولت قبل را مجبور است که به یک نوعی به چالش بکشد تا بگوید من چنین وضعیتی را تحویل گرفتم و عملکرد چهار سال بعد من متناسب با آن چیزی است که تحویل گرفتم. بنابراین ما باید تاثر ناشی از شهادت یک فرد خدمتگذار، صادق و بسیار پرکار را با عملکرد دولت وی و خروجی این دولت تفکیک کنیم.
احساس من این است که برخی‌ها عامدانه در این یک ماه پس از شهادت آیت‌الله رئیسی تلاش داشتند این دو موضوع را با هم ترکیب کنند و از چهره فرد شهیدی که در راه خدمت به مردم شهید شده برای دفاع از عملکرد دولت ایشان استفاده کنند.
در کنار افزایش مشارکتی که ناشی از حاکم شدن جو احساسی پس از شهادت آیت‌الله رئیسی وجود دارد، بخشی دیگر از افزایش مشارکت نیز شاید مربوط به این باشد که تلمبار مشکلات به گونه‌ای شده است که بخش‌هایی از جامعه احساس می‌کنند که فرصتی به وجود آمده تا شاید مشکلات کشور حل شود.
تسنیم: به واسطه فشردگی که در بحث تبلیغات انتخاباتی در این دوره وجود دارد، کاندیداها فرصتی برای سفرهای و نشست‌های استانی ندارند و اکثر تمرکز بر برنامه‌های تلویزیونی است. این مسئله چه تأثیری بر مشارکت دارد و آیا کاندیداها می‌توانند برنامه‌های خود را به درستی ارائه کنند؟
ایمانی : ما در انتخابات‌های عادی و نه اضطراری، باز هم حدود دو هفته مهلت تبلیغات برای کاندیداها داریم. این زمان محدود و کمی است که نامزدها بتوانند به بسیاری از استان‌ها بروند و از نزدیک با مردم ارتباط بگیرند.البته بنده معتقدم که اساساً ساختار انتخابات ریاست جمهوری و مجلس مسیر اشتباهی را می‌رود و البته این بحث مفصلی است. در انتخابات ریاست جمهوری افراد متعددی می‌توانند ثبت‌نام کنند، البته این دوره در شرایط فعلی 80 نفر ثبت‌نام کردند و با دستورالعمل شورای نگهبان حدود 200-300 نفر امکان ثبت‌نام داشتند...
متقی : البته تعدادی که آمدند بیش از 80 نفر بودند و غربالگری انجام گرفته...
ایمانی : بله، غربالگری انجام شده...
**سازوکار فعلی انتخابات باید تغییر کند
تسنیم: بسیاری از نمایندگان ادوار مجلس می‌توانستند ثبت‌نام کنند...
ایمانی : بله، چند هزار نماینده ادوار داریم ولی نهایتاً 80 نفر ثبت‌نام کردند. مسئله ما این است که شورای نگهبان یک نهاد غیرتخصصی در عرصه سیاست است؛ عرصه‌ی انتخابات بزرگ‌ترین عرصه سیاسی است و یک نهادی که سیاسی نیست در این زمینه ورود میکند. البته تعدادی تایید صلاحیت می‌شوند و ممکن است به‌جای 6 نفر، به 15-20 نفر هم تعلق بگیرد ولی به‌خاطر محدودیت‌های دیگر، تعداد افراد احراز صلاحیت شده را محدود می‌کنند.
این شرایط موجب شده تا مردم اساساً برخی کاندیداها را نمی‌شناسند؛ عامه‌ی مردم برخی از این 6 کاندیدای فعلی را نمی‌شناسند. این یعنی ساختار مشکل دارد و بدون اینکه شناخت و آگاهی نسبت به دیدگاه‌ها و توانایی‌های او باشد، چاره‌ای نیست و وارد پوپولیسم می‌شوید و فرد کاندیدا می‌داند که اگر بخواهد جلب آرا کند، باید مواضع مردم‌پسند اتخاذ کند.
ما در کشور ساختار حزبی نداریم که یک حزب وجود داشته باشد تا برنامه و کارنامه‌اش مشخص باشد و آن حزب کاندیدا معرفی کند و مردم به آن اطمینان کرده و رأی دهند؛ ما این‌طور نیستیم. در این وضعیت، من می‌گویم حتی مهلت دو ماهه برای تبلیغات کم است و البته عزمی هم نمی‌بینم که در پی بازنگری کلی این ساختارها باشد تا از این روند که اصطلاحاً شب می‌خوابیم و صبح بلند می‌شویم و می‌بینیم که فلان فرد رئیس‌جمهور شده، گذر کنیم.
مثلاً در انتخابات سال 1376 فضای سیاسی و هیجانی ایجاد شد و فردی که سابقه کار اجرایی نداشت رئیس‌جمهور شد. تقریباً مشابه این را در انتخابات سال 1384 و هم‌چنین 1392 شاهد بودیم. بدون اینکه عامه‌ی مردم از برنامه‌های یک فرد اطلاع داشته باشند، رئیس‌جمهور شد.همین روند هم در حال ادامه است و مشخص نیست که حاکمیت می‌تواند این شرایط را تحمل کند؟ و ما دل‌مان خوش باشد که مشارکت بالا رفت؛ فکر می‌کنیم مشارکت که بالا باشد، همه‌چیز حل است. مشارکت مطلوب است ولی به چه قیمتی؟ ما خوشحالیم که در فلان انتخابات مشارکت بالا داشتیم ولی چه کسی از آن بیرون آمد؟
**احتمال انصراف 3 تن از نامزدها پس از پایان مناظرات وجود دارد
تسنیم: آقای دکتر متقی نظر شما در رابطه با سازوکار فعلی انتخابات ریاست‌جمهوری چیست؟
متقی: طبعاً انتخابات در ایران قاعده خاص خودش را دارد. همه در کلام می‌گویند که ما به رویکردهای رهبری وفادار هستیم، اما وقتی به عمل می‌رسد، شرایط یک مقداری فرق میکند.یکی از دلایلی که در دوره قبل تضادها خیلی زیاد بود این بود که ما دو نامزد اصلاح‌طلب در صحنه داشتیم در حالی که در انتخابات فعلی تنها اصلاح طلبی که در صحنه حضور دارد، خودش از نظر اعتقادی اصولگرا است. در نتیجه من بعید می‌دانم جو مناظرات سال 1400 یا 1396 تکرار شود.
سال 1396 یک عده بداخلاقی انتخاباتی کردند. سال 1400 یک عده دیگری نیز بداخلاقی انتخاباتی کردند. درحالی که بدون هر گونه تعصبی عرض می‌کنم که آقای رئیسی در هیچ کدام از این دو دوره بداخلاقی انتخاباتی نکرد و یکی از دلایلی که حس جامعه با ایشان بعد از شهادت پیوند خورد همین ویژگی اخلاقی بود. اما من فکر می‌کنم در این دوره از مناظرات فضای متهم سازی وجود داشته باشد و یک نوع واکنش جمعی نسبت به آقای پزشکیان به وجود بیاورد که خود این مسئله می‌تواند مظلومیتی برای آقای پزشکیان ایجاد کند و این مظلومیت در فضای اجتماعی ایران آرا خاکستری را ممکن است جذب کند.
بنابراین این طور نیست که بداخلاقی در همه دوران‌ها منجر به وضعیتی شود که یک فرد از یک صحنه رقابت سیاسی حذف شود، اما فضا ملتهب است و رقابت خیلی جدی است و احساس باخت وجود دارد نه اینکه این مسئله منجر به شکستشان بشود نه! شبح یک رقیب جدی و یا یک احساس باخت، خود این افراد را پرخاشگرتر میکند و به همین دلیل بنده فکر می‌کنم از روز دوشنبه فضا مناظره‌ها به صورت رادیکال ادامه پیدا کند.
البته معتقدم جنگ همه علیه همه نخواهد بود و مجموعه اصولگرا یک توافقی با هم خواهند داشت و حداقل دو نفر و حداکثر سه نفر آنها از فضای بعد از مناظره‌ها جدا می‌شوند و در نتیجه فضای قطبی شده در دو مرحله به وجود می‌آید.
تسنیم: ارزیابی شما این است که در نهایت رقابت بین کدام یک از کاندیداها شکل بگیرد؟
متقی : به نظر من رقابت اصلی بین آقای پزشکیان و آقای جلیلی باشد. چون بالاخره کسی که رئیس مجلس است در هیچ کجای دنیا مرسوم نیست که بیاید برای فضای ریاست جمهوری کاندیدا بشود. ولی به هر ترتیب هر کسی یک ایده آل و یک رویایی دارد و برای رویاهایش تلاش میکند، اما برخی مواقع ساختار و آن شکل بندی ائتلاف‌ها او را وادار میکند که رویاهایش را به زمان دیگر موکول کند و به قول معروف "شاید وقتی دیگر".
تسنیم: آقای ایمانی، تحلیل شما از مناظراتی که قرار است برگزار شود چیست؟ هم از لحاظ اخلاقی هم از لحاظ نتایجی که برون داد این مناظرات قرار است داشته باشد.
ایمانی: در مورد مسئله اخلاق انتخاباتی اگر به سابقه مراجعه کنیم در واقع بنیان و شروع این بد اخلاقی‌های مناظراتی در انتخابات، در سال 88 بود که متاسفانه برخوردی درستی هم از سوی نظام با این بداخلاقی‌ها صورت نگرفت. ما مسئله بد اخلاقی های انتخاباتی را جدای از اینکه چه فردی در چه جایگاهی بخواهد این بد اخلاقی را بکند نگاه می‌کنیم. بد اخلاقی بد اخلاقی است. این که حالا رئیس جمهور وقت بود آقای احمدی نژاد که واقعا بی‌سابقه بود نه در ایران حتی شاید در دنیا هم بی‌سابقه بود که کاندیدای انتخابات بخواهد در رقابت‌های انتخاباتی این چنین بی‌پروا رفتار کند.
این مسئله در نظام اخلاقی جمهوری اسلامی که مدعی نظامی مذهبی مکتبی است و از رئیس جمهوری که ادعای مکتبی بودن و انقلابی بودن داشت، بعید بود و همانطور که عرض کردم هیچ برخوردی هم در قبال آن نشد و به نظر بنده این جا آغاز یک بدعت در فضای انتخاباتی بود. این موضوع متاسفانه در دوره‌های بعد هم اتفاق افتاد و در سال 92 و 96 آقای روحانی در مناظرات سیاسی بسیار بداخلاقی کرد. کاری ندارم حالا در مورد آقای رئیسی هم در اوج خود بود، چون رقیب جدی آقای روحانی بود. در مورد دیگران هم بود و در مقابله با این رفتارها نیز صرفاً توصیه‌های اخلاقی صورت گرفت.
**نامزدهای متخلف در مناظرات باید جریمه شوند
تسنیم: چه واکنشی باید به این بداخلاقی‌ها صورت می‌گرفت؟
ایمانی: چاره‌ای جز جریمه وجود ندارد. شما وقتی نمی‌خواهید انتخابات حزبی به این شکل باشد و می‌خواهید ساختار انتخابات به همین شکل باشد مجبور هستید که کارهای دیگر نیز انجام دهید. در چارچوب فعلی باید برای نامزدهایی که در مناظرات خارج از قواعد اخلاقی رفتار می‌کنند جریمه‌هایی را در نظر گرفت. مثلاً دور بعد مناظرات را از دست بدهند یا میکروفون آنها قطع شود یا وقت از آنها گرفته شود
به طور کلی بنده فکر می‌کنم که در این دو هفته شاهد بداخلاقی هایی خواهیم بود و خب باید یک مقداری این جدیت به خرج داده شود. به قول فرمایش آقای دکتر در 96 و 1400 به یمن حضور مرحوم آقای رئیسی که واقعا الگو بود از این جهت به نظر بنده از جهت اخلاقی و اخلاق مناظرات واقعا الگو بود و این باید به عنوان شاخص الگو رفتاری کاندیدها بگذاریم. رفتار آقای رئیسی را به خوبی رصد می کردم آن موقع در مناظره ها ایشان رعایت می کردند و حتی به ایشان فشار می آمد بعد از مناظره به آن فرد نکاتی را گوشزد می کردند و لی در مناظرات رعایت می کردند. البته همین رعایت به نظر بنده یکی از عوامل مهم بود که ایشان در سال 96 نتوانست رای بیاورد.
**رقابت اصلی در انتخابات بین چه کسانی است؟
تسنیم:پیش بینی شما درباره رقابت بین چه افرادی است؟
ایمانی : بنده فکر می‌کنم که رقابت در این دوره بین آقای قالیباف و آقای پزشکیان خواهد بود. به نظر من آقای جلیلی یا خیلی مورد توجه قرار نخواهند گرفت و ممکن است در توافق انجام شده کنار برود.
رقابت در جریان اصولگرا بین آقای قالیباف و آقای جلیلی است و آقایان پورمحمدی، قاضی زاده و زاکانی اگر کنار بروند یا نروند زیاد در نتیجه انتخابات اثرگذار نیست و به نظر بنده بهتر است که اصلا اعلام نکنند که به نفع چه کسی کنار می‌روند.
تسنیم: چقدر احتمال دارد که انتخابات به دور دوم کشیده شود؟
ایمانی: احتمال به دور دوم رفتن انتخابات را بنده کم نمی‌دانم، اما بستگی به این دارد که کنار کشیدن‌ها از صحنه انتخابات به چه شکل انجام شود. عمده مسئله سر آقای جلیلی است. اگر آقای جلیلی بخواهد کنار بکشد یا آقای قالیباف کیفیت کنار کشیدنشان به نظر بنده بیشتر می‌تواند جواب را روشن کند که انتخابات به دور دوم می‌رود یا نه.
تسنیم: آقای دکتر متقی نظر شما در این رابطه چیست؟
متقی: تحلیلی که بنده دارم این است که اگر میزان مشارکت در مقیاس 48 تا 53 درصد باشد احتمال اینکه انتخابات به دور دوم کشیده شود زیاد است اما اگر میزان مشارکت بالاتر از 53 درصد یا زیر 48 درصد باشد، نتیجه انتخابات در همان دور اول مشخص می‌شود.
نظر شما