گفتگوی «صفحه اقتصاد» با عقیل مصطفایی؛ کارشناس بازار خودرو
سلب امتیاز، بهترین راه مجازات مراکز متخلف اسقاط خودرو است
صفحه اقتصاد» در یک گفتگوی اختصاصی با عقیل مصطفایی (کارشناس بازار خودرو)، دلایل بروز این نوع اِشکالات و وضع پیچیده شده خودروهای فرسوده را به بحث گذاشته است
در حال حاضر تعداد خودروهای مختلف در حال تردد کشور به فراتر از ۲۰ میلیون رفته و رئیس سازمان ملی استاندارد ایران اعلام کرده که بین ۲۶ تا ۲۷ میلیون دستگاه خودرو در کشور وجود دارد و در حال تردد و فعالیت هستند. از طرفی، آمارهای گوناگونی در مورد خودروهای فرسوده اعلام شده و رقم ۳۵ درصد از کل تعداد خودروها و همچنین رقم ۶ میلیون خودرو در این زمینه مطرح شده.
بر اساس تسهیلاتی که در سال های اخیر فراهم شده، مالکان خودروهای فرسوده می توانند با تحویل خودروهای خود به مراکز اسقاط خودرو و دریافت گواهی اسقاط، در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو ثبت نام کنند و خودروی جدید دریافت کنند.
با توجه به اِشکالاتی که در روند جایگزینی خودروهای فرسوده و جدید ایجاد شده و تعداد خودروهای فرسوده کشور به طرز نگران کننده ای در حال افزایش است، « صفحه اقتصاد » در یک گفتگوی اختصاصی با عقیل مصطفایی (کارشناس بازار خودرو)، دلایل بروز این نوع اِشکالات و وضع پیچیده شده خودروهای فرسوده را به بحث گذاشته است.
*****
*در سال ۱۳۹۷، دولت مصوبه ای در مورد وسایل نقلیه موتوری داشت و سن فرسودگی خودروهای مختلف را هم مشخص کرد، اما صاحب یک خودروی شخصی، به دیوان عدالت اداری شکایت کرد و آن مصوبه دولت، توسط این دیوان لغو شد. در مهر ماه ۱۴۰۱ دولت دوباره در این زمینه دست به کار شد.
در این دوره، دولت فقط در مورد سن فرسودگی خودروهای عمومی و اتوبوس ها و کامیون ها اظهار نظر کرده و در مورد سن فرسودگی خودروهای شخصی، اعلام نظر نکرده است. از طرفی، اعلام شده که ۳۵ درصد از خودروهای ایران، فرسوده است. از نظر شما به عنوان صاحب نظر در حوزه بازار خودرو، نحوه برخورد کشورهای مختلف دنیا و ایران در مورد خودروهای فرسوده چگونه است؟
-عمر خودرو و میزان مصرف واقعی خودرو، در کشورهای مختلف دنیا، متفاوت است. در گذشته، عمر برخی مدل های خارجی را 8 سال در نظر می گرفتند و یک متوسط کیلومتردر نظر گرفته می شد ولی با توجه به پیشرفت تکنولوژی، این عمر به 10 سال هم رسیده است. در استاندارد خودرو سازی، وقتی شرکت ها به خودرو گارانتی می دهند، این گارانتی بر اساس مولفه هایی مثل استهلاک قطعات مصرفی خودرو بوده و مثلاً می گویند 120 هزار کیلومتر پیمایش.
به طور عموم، عمر مفید خودرو در دنیا در حد 10 سال است ولی در کشور ما وضعیت، متفاوت است. در کشور ما، مجموع مقدار پیمایش 120 هزار کیلومتر در نظر گرفته نمی شود و به موضوع سطح کیفیت قطعات خودروها هم توجه نمی شود.
*در مصوبه دولت در سال ۱۳۹۷، سن فرسودگی خودروهای شخصی ۲۰ سال و سن فرسودگی خودروهای عمومی از قبیل تاکسی بنزینی ۱۰ سال تعیین شده بود. بر اساس برخی آمارها گفته شده که ۶ میلیون خودروی فرسوده در کشور وجود دارد. در آن مصوبه دولت، سن فرسودگی دو برابر عمر مفید خودرو در کشورهای دیگر بوده است.
-در سال های گذشته، عمر مفید خودروها بالا بود و حتی فرضاً به شوخی گفته می شد که صاحب یک خودروی تویوتا کرولا یا کمری، با خودروی خودش پیر می شود. چون این نوع ماشین ها، به زودی خراب نمی شدند یا بالاخره، چون دوام و کیفیت بالایی داشتند، عمر بالایی هم داشتند ولی در آن حالت، شرکت ها به خاطر تامین قطعات و ارائه خدمات، متضرر می شدند.
وقتی که یک ماشین در مدت 15 سال خراب نشود، یا این که کمتر به تعویض قطعات نیاز داشته باشد، بخش تولید قطعه آن شرکت و تهیه کنندگان قطعات، در ضعف قرار می گیرند. چون قطعات زیادی تولید نمی کنند و در نتیجه، این شرکت ها رو به ورشکستگی می روند. البته در یک دوره، عمر مفید خودرو را به 8 سال نیز، رساندند ولی در چند سال اخیر در کشورهای دیگر، عمر مفید خودروها 10 سال و پیمایش 120 هزار کیلومتر را در نظر گرفته اند.
در ایران هم، بین 8 تا 10 سال برای بعضی محصولات در نظر گرفته می شود ولی در مجموع، چند موضوع در عمر مفید یک خودرو تاثیرگذار است. برای مثال، اگر کارهای مربوط به سرویس و نگهداری یک خودروی صفر کیلومتر مرسدس بنز یا بی ام یا آئودی، به موقع انجام نشود، یا تعویض روغن آن انجام نشود، همین خودرو بعد از یک مدت، به شدت آسیب می بیند و بعد از 4 یا 5 سال مستهلک می شود.
در کشورهای عربی یا کشورهای شرق ایران مثل افغانستان یا حتی عراق، ماشین های نو، خیلی زودتر آسیب می بینند. چون در این کشورها، نسبت به نحوه نگهداری این خودروها بی تفاوت هستند و متناسب با فرهنگ ماشین داری آنها، ماشین ها زودتر آسیب می بینند. در کُل، یک بحث هم که در حوزه تعمیر و نگهداری خودرو، در کشور خودمان داریم، این است که فقط یک بخش از مشکلات ما، مربوط به هزینه تعمیر و نگهداری است و یک بخش دیگر، مربوط به کیفیت قطعاتی است که به دست مصرف کننده می رسد.
در خیلی از مواقع، قطعاتی که به دست مصرف کننده ایرانی می رسد فیک هستند و فقط بسته بندی اصلی را دارند، یا در برخی موارد قطعات عرضه شده دقیقاً کپی و های کپی هستند. همه این موارد، باعث می شود شدت فرسودگی خودرو بیش تر شود و از محدوده ای که تعیین شده، فراتر برود.
*اعلام شده که ۵۰ درصد از آلودگی هوا ناشی از خودروهای فرسوده است. آیا تیراژ پایین تولید خودرو، عامل اصلی در این زمینه بوده و تعداد خودروهای فرسوده زیاد شده، یا این که قدرت خرید مردم پایین آمده و مالکان آنها نمی توانند خودروهای نو را جایگزین خودروهای قدیمی و فرسوده کنند؟
-متاسفانه هر دو مورد اتفاق افتاده است. وقتی که قدرت خرید افراد پایین می آید، به طور طبیعی سعی می کنند شرایط موجود خودشان را حفظ کنند. به این صورت که همان ماشین یا موتورسیکلت یا کامیون و کشنده خودشان را حفظ می کنند و با وسیله نقلیه خودشان، مدارا می کنند. در چند سال گذشته، طرح های تشویقی و جایگزینی مختلفی در ارتباط با خودروهای فرسوده مطرح شده ولی این طرح ها نتوانسته اند در این زمینه کمک جدی کنند.
برای مثال، ما در کشور نیاز به حدود 50 هزار کامیون و کشنده نو داریم. از سال 1398 با آزاد شدن واردات کامیون های دست دوم و بعدا آزاد شدن واردات کامیون های نو، تغییراتی اتفاق افتاد. در این مدت، تعدادی کامیون و کشنده نو یا کارکرده، جایگزین کامیون های کاملاً فرسوده شدند. البته در سال 1401 و در حوزه تولید کامیون در داخل کشور هم، رشد 150 درصدی تولید محقق شد.
با این حال، طرح جایگزین کردن خودروهای نو و کارکرده به جای فرسوده، در یک جا متوقف می شود. چون وقتی ما می خواهیم طرح جایگزینی ارائه کنیم، محصول فرسوده را دریافت کنیم و محصول نو به جای آن تحویل بدهیم، باید تسهیلات بدهیم.
وقتی خریدار و مشتری یا مصرف کننده نهایی توان مالی ندارد، از نظر سبد مالی خانواده، دچار مشکل شده است و وام هم به او داده نمی شود، نمی تواند خودروی نو را جایگزین کند. در نتیجه، او با همان خودروی فرسوده خودش، حفظ شرایط موجود می کند. در این حالت، میزان آلودگی هوا افزایش پیدا می کند و همچنین میزان مصرف سوخت بالا می رود. جدا از بحث ایجاد آلودگی هوا، سرانه مصرف سوخت نیز بالا می رود.
*برای سال ۱۴۰۰ اعلام شده که فقط تعداد ۳۰ هزار خودروی فرسوده، اسقاط شده و بیش از این تعداد اسقاط انجام نشده. در حالی که بر اساس بعضی آمارها حداقل ۶ میلیون خودرو و کامیون فرسوده در کشور در حال تردد هستند. همچنین اعلام شده که خودروی فرسوده ۱۴ درصد بیش تر سوخت مصرف می کند.
در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو که در سال ۱۴۰۱ راه اندازی شد، همه متقاضیان خودرو ثبت نام می کردند ولی بعداً یک سهمیه ۲۰ درصدی برای ثبت نام مالکان خودروهای فرسوده در نظر گرفته شد. جنابعالی فکر می کنید این سهمیه دادن کار مناسبی بوده که مقررات و تسهیلاتی باشد و یک تعداد از خودروهای فرسوده و کهنه تعویض شوند؟
-راه اندازی همان سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، ایراداتی دارد ولی همین که در این سامانه، سهمیه ای برای تعویض خودروهای فرسوده در نظر گرفته اند، یک کار خوب است. در این حالت، یک جایگاه برای مالکان خودروهای فرسوده، در نظر گرفته اند و یک فرصت برای آنها به وجود آورده اند.
با این حال، یک سوال این است که این 20 درصد که حتی ممکن است کم یا زیاد شود، می تواند در زمینه نوسازی ناوگان حمل و نقل و تعویص خودروهای فرسوده کمک کند یا نه؟ در ضمن این نکته نیز قابل طرح است که خودروهایی که در این سامانه عرضه می شوند آیا خواسته های مالکان خودروهای فرسوده را برآورده می کنند یا نه. اگر خواسته آنها را برآورده کنند، آنها در این طرح مشارکت می کنند.
از همه چیز مهم تر، توان خرید این افراد است. چون به طور مشخص این سامانه یکپارچه، ماشین را قسطی نمی فروشد. اگر در این سامانه یکپارچه، طرحی وجود داشته باشد که دارنده یک خودروی فرسوده مثل پیکان، پژو 405 یا پژو آر- دی، در این سامانه ثبت نام کند ولی خودروی دنا به او عرضه شود، آیا او می تواند این خودروی دنا را بخرد.
فردی که خودروی فرسوده دارد همان آدم ضعیف جامعه است. آدم قوی جامعه، خودروی فرسوده را نگه نمی دارد و در این سامانه برای دریافت ماشین ثبت نام نمی کند. به طور منطقی، باید در این زمینه تسهیلاتی برای مالکان خودروهای فرسوده به عنوان قشر ضعیف جامعه به وجود بیاید که بتوانند با تسهیلات خوب و قابل قبول، تشویق شوند تا به سمت تبدیل خودروی فرسوده خودشان به خودروی نو بروند. از طرف دیگر، افراد دیگر هم به انجام این کار شتویق شوند.
*کسانی که خودروی فرسوده دارند و در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو ثبت نام کرده اند، باید ۱۰۰ میلیون تومان در حساب وکالتی نگه دارند و همچنین خودروی فرسوده را اسقاط کنند و گواهی اسقاط دریافت کنند. در قبال این اسقاط کردن، مرکز اسقاط خودرو، باید به دارنده خودروی فرسوده پولی پرداخت کند.
در حال حاضر، خبرهایی منتشر شده در مورد این که برخی مراکز اسقاط خودرو، هیچ پولی به مالکان خودروهای فرسوده نمی دهند. آیا این نوع رفتارها، باعث نمی شود که وضعیت خودروهای فرسوده، پیچیده شود و عدم تمایل نسبت به تعویض خودروهای فرسوده، در مالکان آنها به وجود بیاید؟
-اگر قرار باشد که مراکز اسقاط خودرو، پول مالکان خودروهای فرسوده را پرداخت نکنند، واقعاً باید تاسف خورد. ما راجع به کسانی صحبت می کنیم که قشر ضعیف جامعه هستند. این افراد به مدت 10 سال یا 15 سال، یک خودرو را نگهداری کرده و نتوانسته اند این خودروها را تبدیل به احسن کنند.
در این حالت، این آدم ها نیاز به حمایت اجتماعی بیش تری از سمت بانک ها و شرکت های خودرویی و بقیه دارند. برای این آدم ها، پول جمع کردن حایز اهمیت است ولی وقتی مراکز اسقاط خودرو، قرار بوده پولی بابت تحویل خودروهای فرسوده به این افراد پرداخت کنند ولی پرداخت نمی کنند، به طور طبیعی مأیوس و دلسرد می شوند.
در نتیجه، مالکان خودروهای فرسوده، از این کار صرف نظر می کنند یا حتی اگر صرف نظر هم نکنند، اساساً فرآیند تعویض خودروهای فرسوده با خودروهای نو، فرآیندی کُند می شود. چون این آدم ها به کل فرآیند شک می کنند و در این حالت، به شرکت های خودروساز و به سامانه یکپارچه تخصیص خودرو شک کنند.
این وضع، عاقبت خوبی ندارد و طمع کاری و سوء استفاده برخی افراد، باعث این می شود یک روند اجتماعی مهم که حتی به نفع همان افراد متخلف و خانواده آنها هم هست، کُند پیش برود یا اصلاً پیش نرود.
*در ماه های اخیر، بعضی مراکز اسقاط خودرو، همان خودروهای فرسوده را تحویل گرفته و بعد از گذشت چند ماه، گواهی اسقاط را تحویل نداده اند و در بعضی موارد مراکز اسقاط، ارزش لاشه آن را به مالکان پرداخت نکرده اند. آقای حیدری پاشاکی، مدیر اجرایی ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده، گفته که مراکز اسقاط خودرو مکلف هستند که به مالکان خودروهای فرسوده، گواهی اسقاط بدهند و ارزش لاشه خودروی فرسوده اسقاط شده را به مالکان آنها پرداخت کنند.
این مسئول ستاد نوسازی ناوگان گفته اگر چنین تخلفاتی رخ بدهد با این مراکز اسقاط برخورد قانونی می شود و دیگر این مراکز در طرح اسقاط خودروهای فرسوده مشارکت داده نمی شوند. آیا جنابعالی، موافق این نوع تنبیه در مورد مراکز متخلف هستید؟
-بله، اتفاقاً بنده با این نوع تنبیه موافق هستم. چون این نوع تخلفات، جنبه اجتماعی دارد و آثار مخربی به دنبال خواهد داشت. وقتی که یک امتیاز، از یک آدم سلب شود در رفتار او تاثیر می گذارد و به این خودآگاهی می رسد که این کار را انجام ندهد وگرنه وضعیت بغرنجی را برای خودش به وجود می آورد.
اگر مراکز اسقاط خودرو، تخلف می کنند حتماً باید تنبیه شوند و اگر نخواهیم سختگیرانه برخورد کنیم، حداقل باید هشدار اول و هشدار دوم داده شود. هشدار سوم هم، باید لغو امتیاز باشد. من برای تنبیه افراد متخلف، بیش تر به لغو امتیاز قائل هستم تا این که بگوییم شش ماه یا یک سال و به طور موقت فعالیت آنها تعطیل شود. آدمی که به تخلف عادت می کند، به طور مکرر در آینده تخلف خواهد کرد و راه های دیگری برای تخلف پیدا می کند.
نظر شما