تقویم نجومی دی ماه ۱۴۰۲ + قمر در عقرب دی ۱۴۰۲

آسمان شب در هفته‌ی دوم دی ماه ۱۴۰۲ فرصت خوبی فراهم می‌کند تا به تماشای زیبایی‌های اعماق آسمان از جمله مثلث زمستانی بپردازید.

در هفته‌ی دوم دی ۱۴۰۲ ماه کامل را پشت سر گذاشته‌ایم و به سمت تربیع سوم پیش می‌رود که همین کاهش نور ماه امکان رصد بهتر برخی از اجرام اعماق آسمان را فراهم می‌کند. از جمله این اجرام سه ستاره‌ی درخشانی هستند که سه رأس مثلث معروف به مثلث زمستانی را شکل می‌دهند.

علاوه بر مثلث زمستانی، سیاره‌های منظومه‌ی شمسی و خوشه‌های ستاره‌ای درخشانی هم این هفته منتظر نگاه علاقه‌مندان به دنیای نجوم هستند.

رویدادهای نجومی هفته‌ی دوم دی ۱۴۰۲

شنبه ۹ دی

درخشان‌ترین سیارک در آسمان، ۴ وستا، درست در نقطه‌ی مقابله قرار دارد و بالای صورت فلکی جبار به سمت ستاره‌ی زتا ثور، یعنی نوک شاخ کم‌نور صورت فلکی گاو دیده می‌شود. با دوربین دوچشمی به راحتی وستا را در قدر ۶.۵ خواهید دید. اما برای تشخیص آن از سایر نقاط کم‌نور در این ناحیه به یک نقشه‌ی دقیق آسمان نیاز دارید.

این سیارک یک هفته‌ی آینده از ۰.۲ درجه‌ای زتا ثور می‌گذرد و سپس در شب‌های پس از آن حدود ۰.۵ درجه‌ای سحابی کم‌نور خرچنگ (M1) قرار خواهد گرفت.

یکشنبه ۱۰ دی

ساعت ۰۱:۲۷ آغاز عبور هم‌زمان سایه‌ی دو قمر اروپا و گانیمد از روی قرص مشتری خواهد بود که تا حدود ساعت ۰۳:۰۰ بامداد قابل مشاهده است. برای دیدن این پدیده‌ی جالب توجه باید ابزار نجومی داشته باشید. ساعت ۱۸:۳۰ هم سیاره‌ی مشتری در اقامت دوم قرار می‌گیرد و حرکت بازگشتی آن آغاز می‌شود.

شب هنگام اما هنگام جشن آغاز سال ۲۰۲۴ میلادی است و ماه هم وضعیت جالبی دارد. در تاریکی سرد زمستانی به بیرون بروید تا ماه غول‌پیکر را در حال کاهش ارتفاع سمت شرق آسمان ببینید و بخش داس-مانند صورت فلکی شیر هم به وضوح با فاصله‌ی حدود یک مشت بالای آن می‌درخشد. ساعت ۲۲:۳۰ ماه با فاصله‌ی ۴.۸ درجه در کنار ستاره‌ی «قلب الاسد» قرار می‌گیرد.

در جنوب آسمان هم ستاره‌ی «شباهنگ» (Sirius) در بالاترین ارتفاع خود رسیده است و دیگر ستارگان درخشان صورت فلکی «سگ بزرگ» (Canis Major) هم سمت راست پایین آن قرار دارند.

شباهنگ ستاره‌ی پایین مثلث زمستانی درخشان است. دو ستاره‌ی دیگر شامل «ابط الجوزا» (Betelgeuse) در شانه‌ی جبار در سمت راست بالای شباهنگ و «شعرای شامی» (Procyon) به همان فاصله در سمت چپ بالای شباهنگ می‌شنود. مثلث زمستانی اکنون بر روی رأس شباهنگ ایستاده و تقریبا در تعادل است.

در سمت غرب آسمان با ارتفاع زیاد نگاه کنید تا صورت فلکی برساوش را اکنون به سمت پایین حرکت می‌کند، ببینید. ستاره‌ی معروف آن یعنی «رأس الغول» (Algol) یک ستاره‌ی متغیر است که قدر آن با دوره‌ای مشخص تغییر می‌کند.

دوشنبه ۱۱ دی

ساعت ۱۸:۵۸ ماه با فاصله‌ی ۴۰۵ هزار کیلومتر به اوج مدار خود می‌رسد.

با وجود درخشندگی نسبی ماه، اگر آسمان منطقه‌ی شما نسبتا تاریک است، می‌توانید شکل زمستانی کهکشان راه شیری را در آسمان دنبال کنید. در اوایل غروب از افق غرب و شمال غربی در امتداد صلیب شمالی قو (Cygnus) که عمودی ایستاده است، به سمت بالا سمت راست امتداد می‌یابد، از قیفاوس و از میان «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia) در بالا سمت شمال می‌گذرد، سپس از میان برساوش و «ارابه‌ران» (Auriga) به سمت راست و پایین می‌رسد. از میان «دو پیکر» (Gemini) و «جبار» (Orion) می‌گذرد و در نهایت به سمت افق شرق و جنوب شرقی به شعرای شامی و شباهنگ (شعرای یمانی) می‌رسد.

سه‌شنبه ۱۲ دی

ساعت ۰۹:۳۰ سیاره‌ی عطارد در اقامت دوم قرار می‌گیرد اما این رویداد قابل مشاهده نخواهد بود.

اکنون پس از تاریکی هوا مجموعه‌ی عظیم «آندرومدا» (Andromeda) و «اسب بزرگ» (Pegasus)، از نزدیک نقطه‌ی اوج آسمان به سمت افق غربی می‌روند. درست سمت غرب آسمان با ارتفاع زیاد پای بلند آندرومدا را ببینید که ستاره‌ی «گاما آندرومدا» یا «عناق‌الارض» (Almach) از ۲.۰ و به رنگ مایل به نارنجی در آن کاملا مشخص است.

صورت فلکی آندرومدا روی سر خود قرار گرفته است. تقریبا در نیمه‌ی راه از نقطه‌ی اوج آسمان به سمت افق غربی، صورت فلکی اسب بزرگ (پگاسوس) قرار دارد. از گوشه‌ی پایینی آن، ستارگانی که گردن و سر اسب را مشخص می‌کنند، شروع می‌شوند و به بینی او می‌رسند. به آسانی می‌توانید آن‌ها را تشخیص دهید. برای تجسم بهتر می‌توانید از کتاب راهنمای صورت‌های فلکی کمک بگیرید.

چهارشنبه ۱۳ دی

ساعت ۰۳:۱۹ بامداد زمین با فاصله‌ی ۱۴۷ میلیون کیلومتر در حضیض مدار خود دور خورشید قرار می‌گیرد.

امشب ماه در صورت فلکی «سنبله» (Virgo) حضور دارد. با پیشروی شب تا رسیدن به صبح روز پنج‌شنبه، ستاره‌ی «سماک اعزل» یا «بی‌ژوبین» (Spica) کمتر از یک مشت زیر ماه قرار خواهد گرفت. این دو جرم درخشان در آغاز سحر ارتباع بالاتری خواهند داشت.

«بارش شهابی ربعی» (Quadrantid Meteor Shower) در ساعات پایانی چهارشنبه البته در حضور نور مهتاب به افزایش می‌یابد تا پنج‌شنبه به اوج خود برسد. شهاب‌های این بارش اغلب گریزان هستند چون قسمت اصلی بارش تنها حدود شش ساعت طول می‌کشد. امسال این بازه ساعات باید در حدود ساعت‌های پایانه چهارشنبه به وقت تهران باشد.

کانون بار شهابی ربعی در صورت فلکی منسوخ شده‌ی «ربع مورالی» (Quadrans Muralis) در شمال صورت فلکی «گاوران» (Bootes) است که در هنگام بارش در آسمان شمال شرقی ارتفاع می‌گیرد. برای رصد این بارش شهابی باید طوری به آسمان نگاه کنید که ماه را خارج از محدوده دید خود قرار دهید. هر چقدر آسمان تاریک‌تری داشته باشید شهاب‌های بیشتری را می‌توانید مشاهده کنید. در بارش شهابی ربعی تعداد شهاب‌ها در ساعت تا ۱۲۰ شهاب هم گزارش شده است.

پنجشنبه ۱۴ دی

تربیع ماه در ساعت ۰۷:۰۰ روی می‌دهد و اوج بارش شهابی ربعی هم در ساعت ۱۲:۳۰ خواهد بود. بنابراین بامداد و غروب پنج‌شنبه همچنان فرصت مناسبی برای رصد بارش شهابی ربعی است.

صورت فلکی جبار هنگام شب در شرق و جنوب شرقی آسمان اوج می‌گیرد. در بالای آن ستراه‌ی «دبران» (Aldebaran) را به رنگ نارنجی و از قدر ۱ می‌بینید و اگر دوربین دوچشمی داشته باشید می‌توانید یک سوژه‌ی خوب را در کانون توجه خود قرار دهید. خوشه‌ی بزرگ و معروف «قلائص» (Hyades) که منطقه ای به عرض ۴ درجه را دربر می‌گیرد و درخشان‌ترین ستاره‌های آن از قدر ۴ و ۵ هستند.  بالاتر از آن هم می‌توانید خوشه‌ی پروین را مشاهده کنید.

ستاره‌های اصلی خوشه‌ی قلائص یک V را تشکیل می‌دهند که در حال حاضر به پهلو خوابیده است و ستاره‌ی دبران نوک پایینی آن را تشکیل می دهد. با دوربین دوچشمی، شاخه‌ی پایین V را به سمت راست دنبال کنید تا الگوی ستاره‌ای «خانه» (House) را ببینید که مانند نقاشی کودکان از خانه‌ای با سقف شیروانی است

جمعه ۱۵ دی

ساعت ۰۴:۲۵ ماه و ستاره‌ی سماک اعزل که این شب‌ها به هم نزدیک شده‌اند، با جدایی زاویه‌ای ۱.۴ درجه به مقارنه می‌رسند.

در این سردترین زمان سال، شباهنگ در اواخر گرگ و میش طلوع می‌کند. کمربند سه ستاره‌ای جبار تقریبا به جهت بالا آمدن آن اشاره می‌کند. بنابراین به آن منطقه بنگرید تا طلوع شباهنگ را ببینید. وقتی این ستاره بالا می‌آید، به آرامی در لایه‌های ضخیم جو چشمک می‌زند و سپس با افزایش ارتفاع، افزایش سرعت چشمک زدن آن را مشاهده خواهید کرد

وضعیت سیارات در هفته‌ی دوم دی ۱۴۰۲

عطارد در سپیده‌دم این هفته سمت چپ پایین سیاره‌ی ناهید حضور دارد. جدایی زاویه‌ای آن‌ها از ۲۲ درجه در صبح ابتدای هفته به ۱۴ درجه در پایان هفته کاهش می‌یابد. در طول این مدت، عطارد به سرعت، حدود ۲ و نیم برابر از قدر ۱.۰+ تا ۰.۰ روشن می‌شود.

زهره هم با قدر ۴.۰- در صورت فلکی «ترازو» دیده می‌شود و همچنان آسمان صبحگاهی را در کنترل خود دارد. برای دیدن آن پیش از طلوع خورشید، سمت جنوب شرقی آسمان را نگاه کنید. این سیاره هر هفته کمی پایین‌تر می‌رود و علاوه بر عطارد که در نزدیکی آن حضور دارد، سمت راست پایین آن ستاره‌ی «قلب العقرب» (Antares) به رنگ قرمز و نارنجی و از قدر ۱.۰ دیده می‌شود. جدایی زاویه‌ای آن‌ها هم از ۱۱ تا ۶ درجه این هفته کاهش می‌یابد.

مریخ که در هفته‌های گذشته از دید ناظر زمینی پنهان بود، هنگام سپیده‌دم سمت افق شرقی حضور دارد و برای رصد آن باید افق کاملا بازی داشته باشید. در هفته‌های آینده اما به تدریج ارتفاع می‌گیرد و رصد آن آسان‌تر خواهد بود.

مشتری با قدر ۲.۶- در صورت فلکی حمل حضور دارد و همان نقطه‌ی سفید درخشانی است که عصرها بر فراز جنوب شرقی به جنوب غالب است. حدود ساعت ۷ یا ۸ بعد از ظهر این غول گازی منظومه‌ی شمسی به بیشترین ارتفاع خود می‌رسد.

زحل با قدر ۰.۹ در صورت فلکی دلو حضور دارد و هنگام غروب و پس از آن سمت جنوب غربی آسمان رو به کاهش ارتفاع است. ستاره‌ی «فم الحوت» (Fomalhaut) هم با روشنایی مشابه، با فاصله‌ی تقریبا دو مشت سمت چپ پایین زحل حضور دارد. ارباب حلقه‌های منظومه‌ی شمسی حدود ساعت ۲۰:۰۰ تا ۲۱:۰۰ غروب خواهد کرد.

اورانوس با قدر ۵.۶ دیگر سیاره‌ای است که مانند مشتری در صورت فلکی حمل جای گرفته است و در آسمان تاریک با فاصله‌ی ۱۴ درجه سمت چپ آن منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا، قرص این سیاره به خوبی دیده می‌شود.

نپتون هرچند کم‌نورتر است اما باز هم با استفاده از تلسکوپ غیرستاره‌ای بودن آن مشخص است. این سیاره با قدر ۷.۹، در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت حضور دارد و برای رصد آن باید با استفاده از ابزار نجومی ۲۱ درجه‌ی شرقی زحل را نگاه کنید.

پدیده‌های نجومی ماه جاری برای سیارات 

در ماه جاری کیهان شاهد رویدادهایی مانند سیارک 4 Vesta در وضعیت تقابل، انقلاب دسامبر، نزدیک شدن ماه و سیاره مشتری به یکدیگر، مقارنه ماه و سیاره مشتری، عطارد در اتصال خورشیدی، سیارک Metis 9 در وضعیت تقابل، بارش شهابی Ursid 2023، نزدیک شدن ماه و خوشه ستاره‌ای M45 به یکدیگر، دنباله‌دار Comet 62P/Tsuchinshan در وضعیت حضیض خورشیدی، غیبت قمری بتا ثوری، ماه در اوج خورشیدی، ماه کامل، سیارک Astraea 5 در وضعیت تقابل، اوج روشنایی دنباله‌دار Comet 62P/Tsuchinshan، رصد خوشه ستاره‌ای NGC 2232، رصد سحابی رزت، پایان حرکت رتروگراد سیاره مشتری، ماه در اوج زمینی، رصد خوشه ستاره‌ای Messier 41، زمین در وضعیت حضیض خورشیدی، تربیع آخر ماه، بارش شهابی Quadrantid 2024، سیاره عطارد در دوگانگی، غیبت قمری Antares، سیاره عطارد در بالاترین ارتفاع آسمان صبحگاهی، مقارنه ماه و سیاره زهره، مقارنه ماه و سیاره عطارد، مقارنه ماه و سیاره مریخ، ماه در حضیض خورشیدی، ماه نو، سیاره عطارد در بیشترین کشیدگی غربی، ماه در حضیض زمینی، مقارنه ماه و سیاره زحل، نزدیک شدن ماه و سیاره زحل به یکدیگر، رصد خوشه ستاره‌ای Messier 47، رصد کهکشان مارپیچی NGC 2403، غیبت قمری نپتون، مقارنه سیاره زهره و سیاره کوتوله سرس، رصد خوشه ستاره‌ای NGC 2451، تربیع اول ماه، نزدیک شدن ماه و سیاره مشتری به یکدیگر، مقارنه ماه و سیاره مشتری، بارش شهابی y-Ursae 2024، سیارک Eleonora 354 در وضعیت تقابل، نزدیک شدن ماه و خوشه ستاره‌ای M45 به یکدیگر و خوشه ستاره‌ای NGC 2516 خواهد بود.