آیا خاورمیانه آماده انفجار است؟ اجماع جدید منطقه‌ای چه چیزی را پنهان می‌کند؟
تشدید فشارهای اقتصادی و تهدیدات ژئوپلیتیک در خاورمیانه با محوریت مکانیسم ماشه و تهدیدات دریایی، نشانه‌ای از تلاش برای مهندسی مجدد منطقه و به زانو درآوردن ایران است.
در صحنه پیچیده و پر التهابی که امروز در خاورمیانه حاکم است، ایران همچنان به عنوان یک قدرت تأثیرگذار تاریخی و پایدار، در مرکز تقابل‌های متعدد قرار دارد. این فشارها دیگر تنها محدود به زمینه‌های امنیتی یا ایدئولوژیک نیستند؛ بلکه به محاصره‌ای اقتصادی و حقوقی تبدیل شده‌اند که از سازوکاری موسوم به مکانیسم ماشه آغاز و تا تهدیداتی علیه امنیت کشتیرانی در مسیرهای حیاتی منطقه امتداد دارد.
چالش‌های ژئوپلیتیکی و ضرورت چاره‌اندیشی
هدف نهایی این فشارها صرفاً تضعیف اقتصاد ایران نیست؛ بلکه تغییر ساختار روابط منطقه‌ای به شکلی است که زیان آن بیشتر به کشورهای جنوبی و شرقی ایران متوجه شود. در این شرایط حساس، هرگونه خطای کوچک سیاسی می‌تواند مانند شعله‌ای، منطقه را به آشوب بکشاند. بنابراین، سیاست خارجی ایران باید به سوی مقاومت فعال ، بر اساس همکاری‌های منطقه‌ای و اعتمادسازی با کشورهای عربی، هدایت شود تا بتواند از این محاصره عبور کند.
تحلیل مکانیسم ماشه: سلاحی حقوقی با پیامدهای اقتصادی
مکانیسم ماشه در برجام، ابزاری نیست صرفاً برای فشار سیاسی؛ بلکه یک سلاح حقوقی و اقتصادی است که قدرت‌های بزرگ برای بازگرداندن تحریم‌ها از آن استفاده می‌کنند. فعال شدن این مکانیسم، به بازگشت خودکار تحریم‌هایی منجر می‌شود که صادرات نفت، سیستم بانکی و تجارت خارجی ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اما این مکانیسم تنها تهدید نیست؛ بلکه فرصتی است برای ایران و همسایگانش تا راه‌های همکاری جدیدی را کشف کنند. تحلیل‌هایی که بر جغرافیای اقتصادی تأکید دارند، نشان می‌دهد که فشارهای فراملی قادر نیستند بر روابط عمیق منطقه‌ای غلبه کنند. اینجاست که پیوندهای اقتصادی و تاریخی میان ایران و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این کشورها، به دلیل نزدیکی جغرافیایی، نقش کلیدی در کاهش تأثیر تحریم‌ها ایفا می‌کنند.
تنگه‌های آبی؛ کانون تنش و بحرانی زیر پوسته منطقه
در کنار فشارهای حقوقی، تهدیدات علیه امنیت کشتیرانی ایران نیز یک چالش دیگر است که توسط ایالات متحده به عنوان ابزار فشار علیه کل منطقه استفاده می‌شود. این تهدید که آزادی دریانوردی را زیر سؤال می‌برد، می‌تواند به بحرانی خطرناک تبدیل شود. خلیج فارس و دریای عمان به عنوان نقاط حساس باید در اولویت دیپلماسی منطقه‌ای قرار گیرند.
همسایگان عرب باید این پیام را دریافت کنند: امنیت اقتصادی و تجاری آنها نه با حضور نظامی کشورهای فرامنطقه‌ای، بلکه با برقراری ثبات در منطقه و کاهش تنش با ایران تضمین می‌شود. هرگونه اشتباه سیاسی یا نظامی می‌تواند باعث شود که خاورمیانه وارد مرحله‌ای از بحران بی‌پایان شود.
نیاز به دیپلماسی امنیتی بومی
استراتژی ایران باید به‌گونه‌ای باشد که بر دیپلماسی دریایی تمرکز کند و بتواند همراه با کشورهای منطقه، یک سامانه امنیتی مشترک ایجاد کند. این سامانه می‌تواند باعث کاهش حضور نیروهای خارجی شود و ضمن حفظ توان دفاعی، بر جلوگیری از هرگونه تجاوز خارجی متمرکز باشد.
فرصت‌های همگرایی و همزیستی اقتصادی
راه مقابله با چالش‌های موجود، تنها در اعتمادسازی با کشورهای عربی منطقه است. روابط میان کشورهای خاورمیانه، فراتر از مسائل حکومتی یا ایدئولوژیک، در شبکه‌ای از ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و تاریخی جریان دارد. با تمرکز بر این پیوندها و تهدیدات مشترک خارجی، ایران می‌تواند همگرایی قوی‌تری با کشورهای منطقه شکل دهد.
این مسیر از رقابت و اختلاف به سوی همکاری‌های ساختاری، به ویژه در زمینه‌های چون انرژی و حمل‌ونقل می‌تواند زمینه‌ساز ثبات پایدار در منطقه باشد. چنین همکاری‌هایی نه تنها فشار سیاسی بر ایران را کاهش می‌دهند، بلکه امکان تحقق خاورمیانه‌ای بدون حضور قدرت‌های خارجی را نیز فراهم می‌کند.
پیام به ترکیه؛ از همراهی به سوی خیانت؟
ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای بزرگ منطقه باید درک کند که اخیراً در جهت تضعیف روابط با ایران گام برداشته است. برخلاف گذشته که این کشور در دوران تحریم‌ها همراه ایران بود، اکنون به سیاست‌های غرب نزدیک‌تر شده است. این اقدام نه تنها به روابط دوستانه آسیب می‌زند، بلکه به خود این کشور نیز در بلندمدت ضربه خواهد زد.
آنکارا باید به سمت تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با ایران حرکت کند؛ زیرا استقلال ژئوپلیتیکی ترکیه به ارتباطات قوی‌تر با همسایگان، از جمله ایران، گره خورده است.
نتیجه‌گیری نهایی؛ آیا منطقه آماده تغییرات عمیق است؟
از مکانیسم ماشه گرفته تا تهدیدات امنیتی دریایی، همه ابزارهایی هستند که برای تضعیف ایران و تغییر معادلات منطقه طراحی شده‌اند. اما واقعیت نشان می‌دهد که ایران قدرتی نیست که با فشارهای خارجی فروپاشد. رمز موفقیت ایران در راهبردها و همکاری‌های منطقه‌ای است.
با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و پیشبرد دیپلماسی فعال مبتنی بر نظم امنیتی بومی، تهران قادر خواهد بود نه تنها فشارهای تحریمی را خنثی کند، بلکه پایه‌های یک خاورمیانه مستقل و قدرتمند را بنا گذارد. اکنون پرسش اصلی این است که آیا کشورهای منطقه آماده‌اند تا آینده خود را بدون دخالت قدرت‌های خارجی رقم بزنند؟
نظر شما