نقش فروشگاه‌های زنجیره‌ای در فضای کسب و کار ایرانی

فروشگاه‌های زنجیره‌ای امروزه در فضای اقتصادی کشورهای چنان نقش دارند که 80 درصد از نیاز مصرف‌کنندگان شهروندان کشورهای توسعه‌یافته از این فروشگاه‌ها تأمین می‌شود.

در ایران روز به روز فروشگاه زنجیره‌ای در حال توسعه بوده و از سال 1328 که اولین فروشگاه زنجیره‌ای در ایران به نام فروشگاه سپه افتتاح‌شده تا امروز بیش از 52 فروشگاه زنجیره‌ای با یک هزار و 400 شعبه در وسعت حدود 300 هزار مترمربع در کشور فعال هستند. این وضعیت نشان‌دهنده نقش فروشگاه زنجیره‌ای در زنجیره تأمین کالای مصرفی شهروندان ایرانی است. هرچند هنوز به نسبت کشورهای توسعه‌یافته ضریب نفوذ پایین‌تری دارد، اما به دلیل نقش‌های مهمی مانند قیمت‌گذاری، اشتغال‌زایی، حذف دلالان و تأمین کالا دارد روز به روز در حال افزایش ضریب نفوذ خود است.

کارکرد فروشگاه از نظر نهاد دولت

برای اولین بار در دنیا که در سال 1852 با اندیشه یک بازرگان فرانسوی اولین فروشگاه زنجیره‌ای جهان تاسیس شد، شاید کسی بر تاثیر این فروشگاه‌ها بر اقتصاد کشور‌ها باور نداشت، اما امروزه در کشورهای توسعه‌یافته بالغ‌ بر 80 درصد از سهم بازار خرده‌فروشی را در اختیار دارند. امروزه، به دلیل وجود مشكلات فراوان در بخش توزیع كالاها كه بیشتر متأثر از دو عامل وضعیت نابسامان اقتصادی و ساختار نامناسب نظام توزیع سنتی است، دولت همواره برآن است با حمایت از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، وضعیت توزیع را در كشور بهبود بخشیده تا از آشفتگی‌ها جلوگیری کند. این رویداد از دولت سازندگی شروع‌شده و دولت در آن دوران، اقدام به افتتاح فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌کرد تا زنجیره توزیع را مدیریت کند.

در تعریف کوتاه از فروشگاه زنجیره‌ای باید گفت که معمولاً این فروشگاه‌ها از چندین فروشگاه خرده‌فروشی و شعبه تحت مالكیت مشترك و متمركز تشكیل می‌شود. در حقیقت، فروشگاه‌های زنجیره‌ای به شبكه‌ای از خرده‌فروشی‌های كوچك و بزرگ اطلاق می‌شود. طبق این تعریف کوتاه، ازنظر دولت مهم‌ترین کارکرد فروشگاه‌های زنجیره‌ای تنظیم بازار توزیع و خرده‌فروشی است. چرا که سالم ‎سازی شبکه توزیع از مهم‎ترین زمینه های توسعه اقتصادی پایدار کشور، تأمین عدالت اجتماعی و امنیت اقتصادی اکثریت مردم جامعه است‌. دولت با کمک فروشگاه زنجیره‌ای می‌تواند برای اصلاح شبکه توزیع، حذف واسطه ها و جلوگیری از افزایش کاذب قیمت‎ها در بازار از این فروشگاه‌ها بهره ببرد. بنابراین منظور ارائه محصولات تند گردش از طریق خرده‌فروشی خوارو‌بار تاسیس شده است‌.

سهم بازار فروشگاه‌های زنجیره‌ای

صنعت خرده‌‌فروشی از بخش‌های مهم اقتصاد ملی هر کشور محسوب شده و پلی میان عرضه‌‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاها و خدمات است که نقش اساسی در تعیین قیمت کالاها و خدمات ایفا می‌کند. این صنعت وابستگی عمیقی به متغیرهای اقتصاد کلان دارد و بسیار متأثر از این متغیرهاست. همان‌گونه که اشاره شد امروزه برای سلامت شبکه توزیع وجود فروشگاه‌های زنجیره‌ای الزامی است. در ایران نیز فرهنگ خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در حال گسترش است. طی بررسی‌ها و تحقیقات انجام‌شده بیش از نیمی از خانواده‌های شهری ایرانی مایحتاج خود را از فروشگاه‌های زنجیره‌ای تهیه می‌کنند‌، چراکه تمامی نیازهای خانواده‌ها در این فروشگاه‌ها موجود است.

نتایج حاصل از این تحقیقی که در دانشگاه اصفهان انجام شد نشان داد که در نمره کار آیی فروشگاه‌های زنجیره‌ای حدود 70 درصد است و به همین دلیل شهروندان به آن توجه دارند. با این‌ وجود، منصور عالی‌پور، نایب‌رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران طی گفت‌وگویی در سال 98 با روزنامه همشهری داشت اعلام کرده بود: «استخراج آمار دقیق سهم این فروشگاه‌ها از بازار خرده‌فروشی بسیار سخت است اما اکنون سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از نظام خرده‌فروشی همه اقلام کالایی اعم از خوراکی، شوینده، پوشاک و… حدود 12تا 15درصد است. » این سهم بازار از زبان او در سال 98 با واکنش‌های مواجه شده و برخی از کارشناسان اقتصادی سهم بازار فروشگاه‌های زنجیره‌ای را بیشتر از این آمار می‌دانستند. اما باید گفت که این وضعیت رو به رشد بوده و تا پایان سال 1400 سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار خرده‌‌فروشی کشور به 25 تا 40 درصد برسد. این در حالی است که سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ در بخش خرده‌‌فروشی جهان در حدود 50 درصد و در کشورهای توسعه‌‌یافته 80 درصد است‌‌.

کنترل قیمت نقش مهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای

فروشگاه‌های زنجیره‌ای به دلیل اینکه به‌راحتی قابل‌کنترل هستند در موضوع تنظیم بازار و کنترل قیمت بهترین بستر هستند. علاوه بر اینکه فروشگاه‌ها سریع‌ترین شیوه سبد توزیع اقلام را مهیا می‌کنند، به دلیل اینکه سیاست‌گذاری متمرکزی انجام می‌شود، قیمت‌ها قابل‌کنترل است و دولت به‌راحتی می‌تواند کالاها را ردیابی کند. بعضا اخبار زیادی پیرامون جریمه برخی از فروشگاه‌ها به دلیل گران‌فروشی منتشر می‌شود چراکه فرآیند قیمت‌گذاری این فروشگاه‌ها دارای مکانیزم خاصی است که می‌تواند. چندی پیش یکی از نمایندگان مجلس گفته بود: « تاکنون دولت‌ها بیشتر روی بخش تولید ایفای نقش کرده‌اند، به این معنا که روی کالاهای تولیدی قیمت‌گذاری انجام داده‌اند و فشارها همواره روی بخش تولید بوده و در بخش مصرف‌کننده‌ها نمی‌توانستند قیمت‌ها را کنترل کنند. منتهی در گردش کار فروشگاه‌های زنجیره‌ای، فرآیندها به‌گونه‌ای است که دولت می‌تواند هم‌زمان تولید و مصرف را تحت کنترل خود قرار دهد.» این موضوع به اهمیت فروشگاه‌ها در نهاد دولت توجه دارد. به همین روی چندی پیش رئیس سازمان حمایت گفته بود که فروشگاه‌های زنجیره‌ای هوشمند، قیمت‌ها را کنترل می‌کند.

فروشگاه‌های زنجیره‌ای

کارسازترین کارکرد؛ از بین بردن دلالان

بر کسی پوشیده نیست که به دلیل شفافیت و اطلاع‌رسانی و علاوه بر این به دلیل در دسترس همه بودن وضعیت عرضه کالا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای ، شهروندان به‌راحتی از این بازارها کالای خود را تأمین کرده و به فضای ناسالم عرضه کالا و دلالان توجهی نمی‌کنند. به گفته حسینی کیا عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس فروشگاه‌های زنجیره‌ای مهم‌ترین عامل کوتاه کردن دست دلالان بوده است که توانسته جریان واسطه‌ای را حذف کند. بنابراین مقوله توسعه و بهره‌مندی از این نوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای یک ضرورت غیرقابل‌انکار است.

اشتغال‌زایی فروشگاه‌های زنجیره‌ای

با توجه به این‌که فروشگاه‌های زنجیره‌ای به دنبال توسعه فیزیکی و شعبه هستند قطعاً اشتغال‌زایی بالایی دارند. بر اساس تحلیلی هر 200 متر فروشگاه زنجیره‌ای حدود 15 تا 30 نیروی انسانی نیاز دارد تا کارها را پیش ببرد بر همین اساس و با توجه به اینکه در حال حاضر حدود 300 هزار مترمربع در اختیار فروشگاه های زنجیره‌ای قرارداد می‌توان حدس زد که حدود 40 تا 50 هزار نفر در این بازار شاغل بوده که در حال افزایش است.

حجم گردش مالی فروشگاه‌های زنجیره‌ای

تمامی کارشناسان معتقدند که آمار دقیقی از میزان گردش مالی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای وجود ندارد، اما بر اساس گردش مالی فروشگاه‌های زنجیره‌ای عضو اتحادیه 20 تا 30 هزار میلیارد تومان است.

گزارش: علی سوری