گفتگوی اختصاصی صفحه اقتصاد با رئیس هیأت تحقیق و تفحص از عملکرد دولت در ارز ۴۲۰۰ تومانی:
تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی، عامل کاهش قیمت کالاهای اساسی بود
صفحه اقتصاد با جبار کوچکی نژاد (رئیس هیأت تحقیق و تفحص و نماینده رشت و و خمام در مجلس شورای اسلامی)- درباره ارز ۴۲۰۰ تومانی گفتگو کرده است.
صفحه اقتصاد - بیش از یک ماه از حذف ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی که به واردات کالاهای اساسی و یارانه ای از قبیل روغن و دان مرغ تخصیص پیدا می کرد گذشته و در این مدت و بعد از عدم تخصیص این نوع ارز، قیمت این قبیل کالاها افزایش پیدا کرده است.
با وجود این که برخی ادعا می کنند که تخصیص این ارز، تاثیری بر کاهش قیمت آنها نداشته ولی در عمل و بعد از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قیمت بعضی از این کالاهای اساسی از قبیل روغن خوراکی، چند برابر شده.
در همین ارتباط و به منظور کسب اطلاع از وضعیت تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد دولت در مصرف ارز ۴۲۰۰ تومانی، « صفحه اقتصاد » با جبار کوچکی نژاد (رئیس هیأت تحقیق و تفحص و نماینده رشت و خمام در مجلس شورای اسلامی)- گفتگو کرده است. وی هم اکنون عضو کمیسیون برنامه و بودجه و سخنگوی فراکسیون فرهنگیان مجلس شورای اسلامی می باشد. جبار کوچکی‌نژاد ارم ساداتی در مجلس دهم نایب رئیس اول کمیسیون آموزش و تحقیقات بوده است.
*****
*از اواسط سال 1400 بحث حذف ارز 4200 تومانی مطرح بود ولی در عمل این اتفاق نیفتاد. آقای رئیسی، رئیس جمهور می گفتند 8 میلیارد دلاری که برای واردات کالاهای اساسی در بودجه سال 1400 مصوب شده، در دولت قبلی مصرف شده.
با توجه به لایحه ای که دولت به مجلس ارائه کرد، چرا مجلس در اواسط سال گذشته، تصمیم مشخصی در مورد حذف ارز 4200 تومانی نگرفت؟
-در بودجه سال ۱۴۰۰ در حد ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی در نظر گرفته شد ولی به دلیل افزایش قیمت های جهانی و مصرف شدن آن ۸ میلیارد دلار، آقای رئیسی، درخواست ۴ میلیارد دلار بودجه را به مجلس ارائه کرد که کل مبلغ ارز ۴۲۰۰ تومانی به ۱۲ میلیارد دلار برسد.
مجلس با این افزایش مخالفت کرد، یعنی مجلس اعتقاد داشت که دولت به سمت آزاد سازی قیمت ها برود. به هر حال، آقای رئیسی در ادامه از طریق سران سه قوه، مجوز گرفت و آن مقدار ارز که برای واردات کالاهای اساسی نیاز داشت، به این شکل تامین کرد.
در بودجه سال ۱۴۰۰ به دولت اختیار داده بودیم که بتواند ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف کند ولی به دلیل این که دولت آقای رئیسی، به تازگی مستقر شده بود نمی خواست این کار را انجام بدهد. در دولت آقای روحانی نیز، همین حکم در بودجه آمده بود ولی متاسفانه به آن عمل نکرد.
دولت آقای رئیسی به خاطر این که تازه استقرار پیدا کرده بود، نخواست در اولین سال استقرار خودش، حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را اجرایی کند. هر چند که این دولت آقای روحانی بود که در سال ۱۳۹۹، لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ را به مجلس تقدیم کرده بود. مجلس در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ این مجوز را داده بود که دولت می تواند ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف کند.
*دولت آقای رئیسی، لایحه ای هم برای حذف ارز 4200 تومانی به مجلس تقدیم کرد ولی شما می گویید دولت نمی خواست این ارز را حذف کند. در نهایت مجلس با حذف این ارز موافقت نکرد.
-حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در دولت آقای روحانی و در قالب لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مطرح شده بود. در سال ۱۳۹۹، لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ توسط دولت آقای روحانی به مجلس تقدیم شد و در سال ۱۴۰۰ هنوز دولت آقای روحانی مستقر بود.
مجلس به دولت مجوز داد که ارز ۴۲۰۰ تومانی را در سال ۱۴۰۰ حذف کند. در سال ۱۴۰۰ هم، دولت آقای رئیسی، لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ را به مجلس تقدیم کرد و مجلس به دولت آقای رئیسی مجوز داد که ارز ۴۲۰۰ تومانی را در سال ۱۴۰۱ حذف کند.
ارز ۴۲۰۰ تومانی
*دولت آقای رئیسی یک لایحه 2 فوریتی در آبان 1400 و قبل از تقدیم لایحه بودجه سال 1401 ارائه کرد و عدم تایید لایحه به معنای حذف ارز 4200 تومانی بود.
-ما در قالب بودجه سال ۱۴۰۰ در حد ۸ میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی، مجوز داده بودیم ولی وقتی قبل از این که دولت آقای رئیسی مستقر شود، دولت آقای روحانی همه آن ارز را خرج کرده بود، یعنی ۸ میلیارد دلار را تمام کرده بود.
دولت آقای رئیسی برای ادامه کار خودش نیاز به ارز ۴۲۰۰ تومانی داشت که لایحه به مجلس آورد ولی مجلس به دولت مجوز نداد. در ادامه، دولت آقای رئیسی از سران قوا مجوز گرفت.
*برای ماه های پایانی سال 1400، دولت از منابع صندوق توسعه ملی برای واردات کالاهای اساسی برداشت انجام داد؟
-خیر. دولت در این زمینه از بانک مرکزی پول گرفت. چرا که دولت نمی توانست از صندوق توسعه ملی برداشت کند.
*یعنی دولت با مجوز سران قوا از بانک مرکزی پول گرفت؟
-بله. سران قوا مجوزی در حد ۴ میلیارد دلار به دولت دادند.
*این 4 میلیارد دلار حالت تنخواه یا قرض داشت؟
-دقیقاً نمی دانم با چه عنوانی این ارز از بانک مرکزی گرفته شد.
*آقای خاندوزی وزیر اقتصاد، این موضوع را مطرح کرده که آن 8 میلیارد دلار از مهر ماه 1400 تمام شده بود. از طرفی، دولت آقای رئیسی در اواسط مرداد فعالیت خود را شروع کرد و مراسم تحلیف در آن زمان برگزار شد. آیا دقیقا می دانید که آن 8 میلیارد دلار تا چند ماه از سال 1400 دوام آورد؟
-در زمانی که دولت آقای روحانی مستقر بود تقریباً آن ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی را تمام کرده بود.
*در آبان سال 1400 تحقیق و تفحص از عملکرد دولت در مورد ارز 4200 تومانی به تصویب نمایندگان مجلس رسید. این تحقیق و تفحص چگونه پیش رفت که جنابعالی هم به عنوان رئیس هیأت تحقیق و تفحص منصوب شده اید؟
-ما هنوز با بانک مرکزی برای انجام تحقیق و تفحص به تفاهم نرسیده ایم. اخیراً بانک مرکزی نامه نوشته و از موضع خودش عقب نشینی کرده است، یعنی حاضر شده با هیأت تحقیق و تفحص همکاری کند.
طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه داخلی مجلس، همه دستگاه ها موظف به همکاری با مجلس هستند و مجلس طبق قانون حق دارد در همه حوزه ها تحقیق و تفحص انجام بدهد.
در ماه های گذشته بانک مرکزی، بحث هایی داشت ولی در نهایت اعلام کرده که آماده همکاری با هیأت تحقیق و تفحص است. بیش از سه ماه است که انجام تحقیق و تفحص معطل شده. احتمالاً در این هفته، با مسئولان بانک مرکزی جلسه داشته باشیم تا در رابطه با ارز ۴۲۰۰ تومانی، تحقیق و تفحص را انجام بدهیم.
*بیش از حدود شش ماه است که طرح تحقیق و تفحص از عملکرد دولت در ارز 4200 تومانی، در مجلس به تصویب رسیده. علت این که در این مدت، بانک مرکزی با هیأت تحقیق و تفحص در مورد روشن شدن منابع و مصارف ارز 4200 تومانی همکاری نکرده چه بوده؟
-وقتی بانک مرکزی همکاری نمی کند، معلوم است که تخلف اتفاق افتاده است. بنده به عنوان رئیس هیأت تحقیق و تفحص، نامه ای به آقای قالیباف، رئیس مجلس نوشتم و از ایشان خواستم که مداخله کند و در مورد رفتار غیر قانونی بانک مرکزی، اقدام لازم را انجام بدهند.
در ادامه، مذاکراتی با بانک مرکزی انجام شد و در نهایت مقامات بانک مرکزی اعلام کردند که آماده همکاری با هیأت تحقیق و تفحص هستند.
*از سال 1397 به بعد برای واردات کالاهای اساسی، دلار 4200 تومانی تخصیص داده شد و ارقام مختلفی هم در مورد کل مقدار ارز 4200 تومانی تخصیص داده شده مطرح شده و حتی اعدادی بین 40 تا 60 میلیارد دلار اعلام شده. بر حسب اطلاعات موجود، دقیقاً در این مدت چقدر این نوع ارز تخصیص داده شده؟
-بررسی های من نشان می دهد که از تیر ماه ۱۳۹۷ تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ میلیارد دلار، ارز ۴۲۰۰ تومانی تخصیص داده شده.
جبار کوچکی‌نژاد نماینده رشت
*یک ادعا که برخی مطرح می کنند این است که ارز 4200 تومانی هیچ تاثیر مثبتی نداشته و بعد می گویند حذف آن باعث کاهش رانت می شود. به نظر شما، آیا واقعاً تخصیص این ارز تاثیر نداشت؟
-این طور نبوده که تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی تاثیر نداشته باشد. چرا که وقتی ارز ۴۲۰۰ تومانی حذف شد، افزایش قیمت ها را داشتیم. در مورد این که تخصیص این ارز چقدر اثر داشت باید بگویم که اثر آن بر برخی اقلام کم بود ولی اثر مثبت خودش را داشت. انجام تحقیق و تفحص مجلس در این زمینه می تواند همه ابهامات را برطرف کند و همه چیز شفاف شود.
*بعد از این که ارز 4200 تومانی برای روغن خوراکی حذف شد قیمت روغن تقریباً 5 برابر شده. این 5 برابر یعنی این که تخصیص ارز برای واردات روغن تاثیر اساسی داشته وگرنه نباید قیمت ها افزایش پیدا می کرد.
-بله. همین طور است و تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی تاثیر مثبت داشته است.
*کسانی که می گویند تخصیص ارز 4200 تومانی تاثیر نداشته، بر چه اساس این طور تحلیل می کنند؟
-این افراد هم، این طور تحلیل می کنند ولی در مجموع در اقتصاد ایران تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی روی کالاهای اساسی تاثیرات زیادی داشته است. البته این سوال مطرح است که آیا تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی روی کالاهای اساسی نشست یا نه.
اگر ارز ۴۲۰۰ تومانی به غیر از واردات کالاهای اساسی، تخصیص داده شده قطعاً تخلف است. در مورد این که آیا کسانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده اند کالاها را وارد کردند یا نه، باید بگویم که همگی اقدام به واردات نکردند. بعضی از آنها که ارز ۴۲۰۰ تومانی گرفتند، کالا وارد نکردند. همه این موارد، سوالاتی است که از طریق تحقیق و تفحص می شود شفاف سازی کرد.
*در خصوص این که چه افراد و شرکت هایی ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده اند اطلاعاتی منتشر شد. آیا از این اطلاعات منتشر شده نمی شود استفاده کرد؟
-به طور مقطعی، دادگاه ها به موضوع ورود کردند و برخی افراد متخلف را محاکمه کردند ولی ریشه یابی نشد که چند درصد این 100 میلیارد دلار، دست دلال ها افتاد و واردات کالا انجام نشد.
*شرکت نیشکر هفت تپه در حد ۱.۵ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرد که تجهیزات وارد کند تا افزایش تولید شکر را محقق کند. مدیر عامل این شرکت محاکمه شد و مشخص شد که عمده آن مبلغ را به جای واردات، در بازار آزاد ارز فروخته است.
-بله. در برخی مقاطع زمانی، دادگاه ها ورود کردند ولی به طور کامل ریشه یابی نشد.
*مدیر عامل شرکت نیشکر هفت تپه محکوم شد و مقرر شد آن منابع ارزی را به دولت برگرداند. همچنین این شرکت، دوباره به دولت برگردانده شد و خصوصی سازی آن باطل شد. آیا نمی شد محاکمه به افراد دیگری که تخلف کردند تعمیم پیدا کند و رانت و فسادی که برخی ادعا می کنند از اساس به وجود نیاید و گرانی کالاهای اساسی تجربه نشود؟
-قوه قضاییه نتوانست به همه موارد رسیدگی کند. به همین دلیل است که مجلس ورود کرد و تصمیم گرفت تحقیق و تفحص را انجام بدهد تا این چرخه را کامل کند.
*یک موضوع دیگر که مطرح می شود این است که برخی می گویند قاچاق اتفاق می افتد و مثلاً مقامات وزارت جهاد کشاورزی گفتند چند میلیون تُن آرد و گندم به یکی از کشورهای همسایه قاچاق شده.
آیا واقعاً ممکن است چندمیلیون تُن گندم و آرد به یک کشور همسایه منتقل و قاچاق شده باشد؟
-ما به بنزین و گازوئیل و کالاهای اساسی مثل آرد یارانه می دهیم. به هر کالایی که ما یارانه می دهیم احتمال قاچاق آن هم وجود دارد. این که حجم قاچاق چقدر است، باید از جاهای دیگر جستجو کرد ولی الان بنزین، آرد و روغن قاچاق می شود.
این قاچاق به دلیل این است که قیمت ها در داخل ایران پایین بوده و در آن طرف مرز، قیمت ها در سطح بالایی است. در نتیجه به سود دلالان است که به آن طرف مرز، کالا قاچاق کنند.
برای مثال، بعد از این که ارز 4200 تومانی حذف شد، قیمت ها در اقلیم کردستان عراق، جهش پیدا کرد. این وضع نشان می دهد که تخصیص ارز 4200 تومانی در آن طرف مرزها هم، بر قیمت کالاها اثر گذاشته است.
*در کردستان عراق قیمت چه کالاهایی افزایش پیدا کرد؟
-قیمت کالاهای اساسی مثل روغن، آرد، گوشت و برنج افزایش پیدا کرد.
*از یک طرف ارزش پول ایران در سال های اخیر به شدت کاهش پیدا کرده و از طرف دیگر، کشور ترکیه، یکی از کشورهای وارد کننده نفت و گاز است. الان هم در ترکیه، قیمت هر لیتر بنزین حدود ۲ دلار است.
آیا ما باید همگام با قیمت های ترکیه، قیمت های داخل کشورمان را افزایش بدهیم و مثلا به ۶۰ هزار تومان برسانیم تا بنزین به ترکیه قاچاق نشود؟
-این قانون هدفمند کردن یارانه بوده که قیمت حامل های انرژی از قبیل بنزین کمتر از 90 درصد قیمت فوب (عمده فروشی) خلیج فارس نباشد. دولت ها باید به سمت آزاد سازی قیمت می رفتند ولی متاسفانه نرفتند ولی قانون هم وجود داشت.
برای مثال، قیمت بنزین باید از 3 هزار تومان به 25 هزار یا 30 هزار تومان می رسید و اگر الان دولت، یک دفعه این کار را انجام بدهد، دوباره تعادل اقتصاد به هم می خورد. به هر حال، در یک فرآیند زمانی، باید این آزاد سازی قیمت کالاها انجام شود.
*در زمان آقای احمدی نژاد قیمت بنزین که لیتری ۳۰۰ تومان شد نزدیک به قیمت های منطقه ای بود و نرخ دلار هم یک هزار تومان بود. الان نرخ دلار در بازار آزاد، به بالای ۳۰ هزار تومان رسیده.
الان تقصیر متوجه چه کسی است و آیا متوجه دولت است که نمی تواند تورم را کنترل کند تا بی ارزش شدن پول ما اتفاق نیفتد؟
-دولت ها به عنوان میدان دار اقتصاد کشور باید پاسخگو باشند. البته چون تحریم ها همراه با افزایش قیمت ها اتفاق افتاده، دچار بحران در بحران شده ایم و در نتیجه، یک مقدار تعادل بازار و اقتصاد ایران به هم خورده است.
به هر حال، دولت ها باید برای کنترل تورم اقدام کنند. اگر دولت، ارز توافقی را وارد بازار کند، نرخ بازار آزاد را پایین می آورد. دولت باید مثلاً هر بار دو هزار تومان، نرخ دلار بازار آزاد را پایین بیاورد ولی با توجه به تحریم های نفتی، میزان دلار ما هم محدود است. دلاری که دولت به دست می آورد با دلار آزاد که دلاری است که تجار به دست می آوردند، فرق می کند.
*آقای رئیسی به طور مکرر می گویند صادرات نفت ما افزایش پیدا کرده و درآمدهای ایران چند برابر شده. آیا ارز این صادرات نفت وارد کشور می شود؟
-بخشی از نفتی که صادر می کنیم وارد کشور می شود و بخشی از آن را هم تهاتر می کنیم و کالاهای اساسی و دارو وارد می کنیم. اگر همه پول نفت با دلار دریافت می شد، خوب بود ولی در تجارت با بعضی کشورها و به خاطر تحریم ها، دچار مشکلات خاصی هستیم.
*در بهمن ۱۴۰۰ قیمت دلار آزاد در حد ۲۵ هزار تومان بود و در همان زمان بحث این بود که دلار ۴۲۰۰ تومانی حذف شود و ۲۳ هزار شود. آیا به عنوان نماینده و بقیه نمایندگان، پیش می بینی می کردید که بعد از حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی، قیمت دلار بازار آزاد به بالای ۳۰ هزار تومان برود؟
-با توجه به تلاطمی که در حوزه اقتصاد داریم به طور کامل نمی شود پیش بینی کرد که جهت گیری ارز چقدر به سمت بالا سرعت دارد. به طور کلی، قیمت ارز به طور سینوسی و موج مانند بالا و پایین می رود. به هر حال، تحولات مختلف از قبیل مذاکرات هسته ای، جنگ اوکراین و بسیاری از اتفاقات جهانی روی قیمت ارز اثر دارد.
*اگر مذاکرات هسته ای به نتیجه می رسید و برجام دوباره اجرا می شد، می توانستیم سالیانه حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد ارزی کسب کنیم و نرخ ارز بالا نرود. در مجموع، جنابعالی فکر می کنید مذاکرات هسته ای به نتیجه برسد که درآمد نفت به طور شفاف در اختیار کشور قرار بگیرد؟
-من شخصاً به نتیجه مذاکرات هسته ای خوش بین نیستم. چون ما در مقابل کشوری هستیم که 43 سال است که با ما وارد جنگ و دعوا شده. با این حال، نظام جمهوری اسلامی ایران و جناب آقای رئیسی، به این موضوع ورود کرده اند و به دنیا نشان می دهند که ما اهل مذاکره هستیم و با دنیا قهر نیستیم.
دولت ما باید متکی به بخش های داخلی باشد و کمک کند که تولید را راه بیندازد و رونق اقتصادی تحقق پیدا کند. در عین حال، دولت باید مذاکرات را هم پیگیری کند و اگر مذاکرات به نتیجه رسید چه بهتر و اگر به نتیجه نرسید، دولت و نظام آسیب نباید ببینند.
جبار کوچکی‌نژاد نماینده رشت
*با توجه به این که قانون برنامه ششم توسعه تاکید کرده که نرخ تورم تک رقمی و 8 درصد شود، آیا ممکن است در شرایط فعلی، آن هدف برنامه ششم محقق شود؟
-اهداف برنامه ششم محقق نشد و ما راه را برعکس رفتیم. چرا که ما در سال های اخیر، تورم بالایی داشتیم و رشد اقتصادی پایینی هم داشتیم. البته باید برنامه هفتم توسعه را به طور واقع بینانه بنویسند.
*برنامه هفتم توسعه باید از اول سال 1401 اجرایی می شد ولی هنوز اصلاً این برنامه تهیه نشده و شاید در سال آینده تهیه و تصویب شود.
-اگر دولت، لایحه برنامه هفتم توسعه را تا شهریور ۱۴۰۱ به مجلس بیاورد، مجلس برای تصویب آن اقدام می کند ولی نمایندگان مجلس هم، باید برای بررسی برنامه هفتم کار کنند. قاعدتاً برنامه هفتم توسعه به بودجه سال ۱۴۰۲ نمی رسد.
*با توجه به این که الان ارز 4200 تومانی حذف شده و 23 هزار تومان شده، آیا مجلس مصمم است که نرخ دلار بیش از این افزایش پیدا نکند یا این که به دنبال بالا رفتن نرخ ارز بازار آزاد، این نرخ دولتی هم بالا خواهد رفت؟
-دو نرخی شدن ارز، خطرناک است و نرخ ارز باید واقعی شود. مجلس هم به این موضوع اعتقاد دارد و هر چقدر واقعی باشد و از دو نرخی خارج شود به نفع کشور است.
نظر شما