صفحه اقتصاد -
در حالی که اقتصاد جهانی با سرعتی بی‌سابقه به سمت دیجیتالی‌شدن حرکت می‌کند، هوش مصنوعی (AI) در سال ۲۰۲۵ به یکی از مهم‌ترین محورهای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. از سیلیکون‌ولی تا شانگهای، شرکت‌های بزرگ و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حال تزریق میلیاردها دلار به پروژه‌های مبتنی بر AI هستند؛ پروژه‌هایی که نه‌تنها صنایع سنتی را دگرگون کرده‌اند، بلکه مسیر اشتغال، آموزش و حتی سیاست را نیز تغییر می‌دهند.
جهش جهانی سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
بر اساس گزارش مؤسسه استنفورد (AI Index Report 2025)، میزان سرمایه‌گذاری خصوصی در حوزه هوش مصنوعی در سال گذشته میلادی از مرز ۲۵۰ میلیارد دلار عبور کرده است؛ رقمی که نسبت به سال قبل بیش از ۴۴ درصد رشد داشته است.
ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا سه قدرت اصلی این رقابت هستند. آمریکا با سهمی بیش از ۴۰ درصد، پیشتاز سرمایه‌گذاری در مدل‌های مولد مانند ChatGPT و Gemini است. چین نیز تمرکز خود را بر هوش مصنوعی صنعتی و رباتیک گذاشته است. حتی کشورهای کوچک‌تر مانند امارات و عربستان با راه‌اندازی صندوق‌های میلیارد دلاری، وارد رقابت جدی در این عرصه شده‌اند.
به گفته بانک جهانی، هوش مصنوعی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۹ تریلیون دلار ارزش افزوده به اقتصاد جهانی اضافه کند — عددی معادل تولید ناخالص داخلی ترکیبی آمریکا و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰.
ایران؛ بودجه پژوهش زیاد، سرمایه‌گذاری اندک
اما در ایران، هوش مصنوعی هنوز بیشتر در سطح پژوهش‌های دانشگاهی و مسابقات علمی تعریف می‌شود تا سرمایه‌گذاری واقعی.
بودجه‌های تخصیص‌یافته به حوزه هوش مصنوعی در برنامه‌های توسعه، معمولاً به‌صورت محدود و پژوهشی توزیع می‌شوند و کمتر به مرحله تجاری‌سازی می‌رسند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم ایران از سرمایه‌گذاری جهانی در هوش مصنوعی، کمتر از یک‌هزارم درصد است. این در حالی است که کشور ظرفیت بالایی در نیروی انسانی متخصص دارد و طی سال‌های اخیر، تیم‌های ایرانی موفق به کسب چندین مدال طلای جهانی اختراعات و نوآوری شده‌اند.
مشکل اصلی در نبود سرمایه‌گذار خطرپذیر (Venture Capital)، ضعف زیرساخت‌های داده و نبود سیاست‌گذاری شفاف در تجاری‌سازی محصولات هوش مصنوعی نهفته است.
پیامدهای عقب‌ماندگی سرمایه‌گذاری
فاصله سرمایه‌گذاری ایران با کشورهای پیشرو، در عمل به معنای عقب‌ماندگی اقتصادی و فناورانه در نسل آینده صنایع است.
وقتی بانک‌ها، صنایع و آموزش‌وپرورش جهان در حال هوشمندسازی با استفاده از مدل‌های داده‌محور هستند، عدم حضور سرمایه‌گذاران داخلی در این حوزه می‌تواند موجب خروج استعدادها، فرار مغزها و از دست رفتن فرصت‌های صادرات فناوری شود.
حتی کشورهای منطقه، از جمله عربستان و قطر، با تمرکز بر هوش مصنوعی در انرژی و حمل‌ونقل، سهم خود را از اقتصاد آینده تضمین کرده‌اند — در حالی که ایران هنوز درگیر مباحث ساختاری و بودجه‌های محدود پژوهشی است.
راه نجات؛ از پژوهش تا محصول
برای عبور از وضعیت فعلی، باید مدل سرمایه‌گذاری فناورانه بومی طراحی شود.
پیشنهاد می‌شود:
۱. تشکیل صندوق ملی سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی با مشارکت دولت و بخش خصوصی؛
۲. تدوین نقشه راه پنج‌ساله برای تجاری‌سازی محصولات AI در صنایع کلیدی؛
۳. حمایت از شرکت‌های نوآور در حوزه چت‌بات‌ها، متاورس، واقعیت افزوده و تحلیل داده؛
۴. ایجاد شبکه‌های همکاری میان دانشگاه، صنعت و سرمایه‌گذاران.
اگر این مسیر آغاز نشود، فاصله ایران با اقتصاد جهانی در دهه آینده نه فقط فناورانه، بلکه اقتصادی و استراتژیک خواهد بود.
هوش مصنوعی دیگر فناوری آینده نیست؛ اقتصاد امروز جهان روی دوش آن می‌چرخد.
در حالی که جهان به سمت اقتصاد هوشمند حرکت می‌کند، ایران نباید تنها ناظر این رقابت باشد. زمان آن رسیده که از «پژوهش صرف» عبور کرده و با نگاهی سرمایه‌محور، جایگاه خود را در نقشه اقتصاد جهانی هوش مصنوعی تثبیت کنیم .
نظر شما