قیمت برنج در مسیر صعودی؟ | سیاست تازه دولت برای ساماندهی بازار
دولت پرونده ارز ترجیحی برنج را بست | آغاز دوره قیمتگذاری آزاد
حذف ارز ترجیحی از واردات برنج با هدف افزایش شفافیت و کنترل رانت عرضه انجام شد؛ با این حال کارشناسان نسبت به فشار قیمتی کوتاهمدت بر مصرفکنندگان هشدار میدهند.
بازار برنج ایران، به عنوان یکی از کالاهای اساسی و حساس در سبد خانوار، همواره تحت تاثیر سیاستهای حمایتی و ارزی دولت قرار داشته است. سالها بود که تخصیص ارز ترجیحی به واردکنندگان، راهکار اصلی دولت برای کنترل قیمت برنج خارجی و تامین امنیت غذایی بود. اما رویایی که از این سیاست وجود داشت، به واقعیتی تلخ تبدیل شد. اکنون، با اعلام رسمی دولت مبنی بر واردات کالاهای اساسی، از جمله برنج، بدون نیاز به انتقال ارز، فصلی جدید از چالشها و فرصتها برای این بازار آغاز شده است.
این تصمیم که از دوازدهم آذرماه کلید خورده، واکنشهای متفاوتی را از سوی فعالان اقتصادی، تولیدکنندگان داخلی و مصرفکنندگان به همراه داشته است. در این گزارش، به عمق ماجرا میرویم تا بفهمیم این تغییر بزرگ دقیقا به چه معناست، چرا دولت از سیاست چند ده ساله خود دست برداشته و آینده قیمت برنج ایرانی و خارجی در گرو چه عواملی خواهد بود. تحلیل این تحولات، نه تنها برای فعالان بازار، بلکه برای هر خانواده ایرانی که نگران هزینههای زندگی خود است، اهمیت حیاتی دارد.
دولت در اقدامی که میتوان آن را نقطه عطفی در تجارت کالاهای اساسی دانست، مصوبه واردات بدون نیاز به انتقال ارز را به اجرا گذاشته است. بر اساس این تصمیم، واردکنندگان میتوانند از طریق مرزهای کشور، مجموعهای از کالاها شامل برنج، روغن نباتی، حبوبات و گوشت قرمز را بدون ثبت سفارش سنتی و با تامین ارز از طریق روشهای جایگزین(مانند صادرات متقابل یا استفاده از ارزهای کسبشده در خارج) وارد کشور کنند.
این سیاست که از دوازدهم آذرماه برای برنج پاکستانی و هندی آغاز شده، اعتباری سه ماهه دارد و هدف اصلی آن، شتاببخشی به فرآیند واردات و رفع موانع تامین ارز است.
این تغییر در حالی رخ میدهد که طبق آمار گمرک، واردات برنج در شش ماهه اول سال جاری با رشدی چشمگیر به بیش از ۹۶۰ هزار تن رسیده که تقریبا دو برابر مدت مشابه سال قبل است. این اعداد نشان میدهد که تقاضا برای برنج خارجی بالاست و دولت به دنبال راهی برای پاسخگویی به این نیاز بدون فشار بر منابع ارزی کشور است.
واکنش تند اتحادیه بنکداران | ارز ترجیحی یک فریب بزرگ بود
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، در گفتوگویی جنجالی با «تجارتنیوز» ضمن تایید این رویکرد جدید، به شدت از عملکرد گذشته سیاست ارز ترجیحی انتقاد کرد. او صراحتا اعلام کرد که «ارز ترجیحی اثر کاهشی بر قیمت برنج خارجی نداشته است».
کنگری با اشاره به نرخهای مصوب دولتی، توضیح داد که بر اساس این سیاست، برنج پاکستانی باید با قیمت ۶۶ هزار تومان و برنج هندی با ۵۸ هزار و ۹۰۰ تومان به دست مصرفکننده میرسید. اما در عمل، این اقلام با قیمتی چندین برابر در بازار عرضه میشدند.
این اظهارات، حقیقت تلخی را آشکار میکند: اختصاص ارز ارزانقیمت، نه تنها به نفع مردم تمام نشد، بلکه به دلیل ایجاد کمبود مصنوعی، عرضه قطرهچکانی و سوءاستفادههای احتمالی، به یک رانت بزرگ برای عدهای محدود تبدیل شد. کنگری معتقد است حذف این سیستم معیوب، گامی رو به جلو برای شفافسازی و واقعیسازی قیمتهاست.
چرا حذف ارز ترجیحی قیمتها را کاهش میدهد؟
این جمله شاید در نگاه اول متناقض به نظر برسد، اما تحلیل رئیس اتحادیه بنکداران منطق اقتصادی دقیقی دارد. وقتی واردات با ارز ترجیحی انجام میشد، به دلیل مشکلات تخصیص ارز و تاخیرهای طولانی در پرداخت به فروشندگان خارجی، حجم واردات به شکل محدود و کنترلشدهای انجام میشد.
این محدودیت در عرضه، در کنار تقاضای همیشگی در بازار، باعث ایجاد یک فاصله عظیم بین قیمت مصوب دولتی و قیمت روز بازار شد. به گفته کنگری، برنج پاکستانی که نرخ مصوب آن ۶۶ هزار تومان بود، در کف بازار تا ۲۲۰ هزار تومان هم معامله میشد.
حال با حذف ارز ترجیحی و آزادسازی واردات، پیشبینی میشود حجم عرضه به شدت افزایش یابد. افزایش عرضه، طبق قوانین اقتصاد، فشار را بر قیمتها کاهش میدهد. بنابراین، هرچند قیمت تمامشده برای واردکننده در ابتدا ممکن است بالاتر از نرخ مصوب قبلی باشد، اما با افزایش رقابت و ورود کالا به صورت گسترده، قیمت نهایی برای مصرفکننده از قیمتهای سرسامآور فعلی پایینتر خواهد آمد و به یک نقطه واقعیتر و متعادلتر نزدیک میشود.
بحران اعتماد واردکنندگان | ارزهای معوقه بازار را فلج کرده است
در سوی دیگر ماجرا، واردکنندگان با مشکلات عمیقتری دست و پنجه نرم میکنند. مجیدرضا خاکی، دبیر انجمن واردکنندگان برنج، در گفتوگو با ایسنا، به یک چالش ساختاری اشاره کرد که میتواند کل فرآیند واردات را با خطر مواجه کند. او میگوید: «تا زمانی که تخصیص و تامین ارز متوقف باشد، این ثبتسفارشها به کالا منجر نخواهد شد.»
خاکی از انباشتگی ارزهای پرداختنشده به فروشندگان خارجی خبر داد که به نزدیک یک سال رسیده است. این تاخیر طولانی در پرداخت، اعتمد شرکای تجاری خارجی را سلب کرده و آنها را در ادامه همکاری با ایران تردید میاندازد. از طرف دیگر، این هزینههای سنگین و ریسکهای ناشی از نوسان نرخ ارز، مستقیما بر دوش واردکننده قرار میگیرد.
خاکی تاکید میکند که برای تداوم تامین این کالای اساسی، هماهنگی ضروری میان وزارت جهاد کشاورزی و بانک مرکزی برای تسویه بخشی از این بدهیها امری حیاتی است. این بحران اعتماد نشان میدهد که مشکل فقط تخصیص ارز نیست، بلکه کل سازوکار مالی تجارت خارجی نیازمند بازنگری اساسی است.
تحلیل و پیش بینی کوتاه مدت بازار برنج
با در نظر گرفتن تمام این عوامل، میتوان یک پیش بینی کوتاه مدت از وضعیت بازار برنج ارائه داد. در کوتاهمدت، ممکن است شاهد یک نوسان جزئی یا حتی افزایش موقت قیمتها به دلیل ابهام ناشی از تغییر سیاستها باشیم. واردکنندگان برای تطبیق با شرایط جدید و تامین ارز از روشهای جایگزین نیاز به زمان دارند.
با این حال، اگر موانع پرداخت ارزهای معوقه به شکل نسبی برطرف شود و فرآیند واردات جدید بدون انتقال ارز به درستی اجرا شود، طی چند ماه آینده باید شاهد افزایش چشمگیر عرضه برنج خارجی در بازار باشیم. این افزایش عرضه، به طور مستقیم بر قیمت برنج خارجی تاثیر گذاشته و آن را به سمت نزول هدایت خواهد کرد.
این روند نزولی، به دلیل اصل جانشینی، میتواند بر قیمت برنج ایرانی نیز فشار بیاورد و از نوسانات قیمت در این بخش نیز جلوگیری کند. در نهایت، هدف نهایی، رسیدن به بازاری شفاف با قیمتی واقعی است که به نفع تولیدکننده و مصرفکننده باشد و از دلالی و رانتخواری جلوگیری کند.
بررسی آماری واردات برنج | سهم کشورها در سبد ایران
برای درک بهتر ابعاد ماجرا، نگاهی به آمار واردات برنج در شش ماهه اول سال جاری بیاندازیم. طبق دادههای گمرک، ایران بیش از ۹۶۰ هزار تن برنج وارد کرده است که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی حدود ۱۰۰ درصدی را نشان میدهد. این رشد عظیم نشاندهنده شکاف بزرگ بین تولید داخلی و مصرف واقعی در کشور است.
هند و پاکستان به ترتیب بزرگترین تامینکنندگان برنج خارجی برای ایران هستند و سهم عمدهای از این واردات را به خود اختصاص دادهاند. کشورهایی مانند تایلند، امارات متحده عربی و ترکیه نیز در ردههای بعدی قرار دارند. این تنوع در منابع تامین، میتواند به نفع ایران باشد و وابستگی به یک یا دو کشور خاص را کاهش دهد.
جدول زیر، مقایسهای بین قیمتهای مصوب دولتی و قیمتهای واقعی بازار را بر اساس اظهارات رئیس اتحادیه بنکداران ارائه میدهد تا عمق فاصله ایجاد شده توسط سیستم ارز ترجیحی بهتر درک شود.
| عنوان | قیمت (تومان) |
|---|---|
قیمت مصوب برنج هندی (با ارز ترجیحی) |
۵۸ هزار و ۹۰۰ |
قیمت مصوب برنج پاکستانی (با ارز ترجیحی) |
۶۶ هزار |
قیمت واقعی برنج پاکستانی در بازار |
۲۲۰ هزار |
تاثیر مستقیم بر برنج ایرانی | آیا تولیدکنندگان داخلی آسیب میبینند؟
یکی از دغدغههای اصلی در زمان افزایش واردات، تاثیر آن بر تولید داخلی است. رضا کنگری در این باره میگوید: «درباره برنج ایرانی شاهد نوسان قیمتی نبودیم.»
این جمله نشان میدهد که تا به امروز، بازار برنج داخلی ثبات نسبی داشته است. اما با افزایش عرضه برنج خارجی با قیمتهای رقابتیتر، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ تحلیلگران معتقدند که اگر واردات به شکل مدیریتشده انجام شود، میتواند به نفع بازار تمام شود.
افزایش عرضه برنج خارجی، فشار را از روی تقاضا برای برنج ایرانی برمیدارد و از جهشهای قیمتی در فصول برداشت جلوگیری میکند. این موضوع میتواند به مصرفکننده حق انتخاب بیشتری بدهد. با این حال، اگر واردات بیرویه و بدون در نظر گرفتن زمان برداشت برنج ایرانی انجام شود، قطعا به تولیدکنندگان داخلی آسیب خواهد زد.
بنابراین، هماهنگی بین وزارت جهاد کشاورزی برای تنظیم بازار و تامین نیاز کشور از طریق واردات، در زمانهای مناسب (مانند پیش از فصل برداشت داخلی) کلیدی است تا تعادل بین حمایت از کشاورز و تامین منافع مصرفکننده برقرار شود.
نتیجهگیری به سمت بازار شفاف و واقعی یا آشفتهتر؟
تصمیم دولت برای حذف ارز ترجیحی از چرخه واردات برنج، یک قطره در اقیانوس مشکلات اقتصادی است اما میتواند تاثیرات شگرفی بر بازار این کالای استراتژیک داشته باشد. این سیاست، اگرچه در نگاه اول به معنای افزایش قیمتهای مصوب است، اما در عمل تلاشی برای شکستن شبکههای رانت و کاهش قیمتهای سرسامآور بازار است.
موفقیت این طرح به عوامل متعددی بستگی دارد: سرعت در حل بحران ارزهای معوقه برای جلب اعتماد واردکنندگان، مدیریت صحیح حجم و زمانبندی واردات برای حمایت از تولید داخلی، و نظارت دقیق بر فرآیند توزیع برای جلوگیری از ایجاد انحصارهای جدید.
اگر این موارد به درستی مدیریت شوند، میتوان امیدوار بود که بازار برنج به سمت شفافیت و واقعیسازی قیمتها حرکت کند و در نهایت، این مصرفکننده باشد که از این رقابت سالم منتفع میشود. در غیر این صورت، این تغییر سیاست نیز ممکن است به سرنوشت سیاستهای قبلی دچار شده و تنها به افزایش التهابات بازار دامن بزند.
قیمت واقعی برنج خارجی در بازار چقدر است؟
قیمت واقعی برنج خارجی بسته به نوع و کیفیت آن بسیار متفاوت است. اما به گفته رئیس اتحادیه بنکداران، برنج پاکستانی که نرخ مصوب آن ۶۶ هزار تومان بود، در کف بازار تا ۲۲۰ هزار تومان هم معامله میشد. این فاصله عظیم نشاندهنده ناکارآمدی سیستم تخصیص ارز ترجیحی در کنترل قیمتها بود.
آیا ارز ترجیحی برای برنج کاملا حذف شده است؟
بله، بر اساس مصوبه جدید دولت، واردات برنج و سایر کالاهای اساسی تا پایان سال جاری بدون نیاز به تخصیص ارز از منابع دولتی (ارز ترجیحی) انجام میشود. این به معنای پایان دادن به سیاست یارانه ارزی برای این بخش است.
واردات برنج ایران عمدتا از کدام کشورها انجام میشود؟
بر اساس آمارهای گمرک، هند و پاکستان به ترتیب بزرگترین صادرکنندگان برنج به ایران هستند و سهم عمدهای از سبد وارداتی ما را تشکیل میدهند. کشورهایی مانند تایلند، امارات و ترکیه نیز در مراحل بعدی قرار دارند.
چرا با وجود ارز ترجیحی، قیمت برنج خارجی گران بود؟
علت اصلی، کمبود عرضه ناشی از مشکلات در تخصیص و تامین ارز بود. این محدودیت در عرضه، همراه با تقاضای پایدار، باعث ایجاد بازار سیاه و قیمتی چندین برابر نرخ مصوب دولتی شد. ارز ترجیحی به جای کاهش قیمت، به رانت برای برخی واردکنندگان تبدیل شد.
تاثیر واردات برنج خارجی بر قیمت برنج ایرانی چیست؟
افزایش عرضه برنج خارجی میتواند از طریق اصل جانشینی، تقاضا برای برنج ایرانی را کاهش داده و از افزایش قیمت آن جلوگیری کند. این موضوع به نفع مصرفکننده است اما اگر مدیریت نشود، میتواند به تولیدکنندگان داخلی آسیب بزند.
واردات برنج بدون انتقال ارز دقیقا به چه معناست؟
این روش به این معناست که واردکننده نیازی به خرید ارز از بانک مرکزی با نرخ دولتی ندارد. او میتواند از طریق روشهایی مانند صادرات کالای دیگر (صادرات متقابل) یا استفاده از منابع ارزی خود در خارج از کشور، هزینه خرید برنج را پرداخت کند.
چه زمانی میتوان انتظار کاهش قیمت برنج را داشت؟
پیش بینی میشود اگر موانع واردکنندگان برطرف شود، طی چند ماه آینده و با افزایش حجم عرضه در بازار، شاهد کاهش قیمت برنج خارجی نسبت به قیمتهای فعلی باشیم. این روند نزولی به تدریج و به صورت قابل توجهی خواهد بود.
آیا مصرفکننده نهایی از این تغییرات سود میکند؟
بله، در بلندمدت و در صورت اجرای صحیح سیاست جدید، مصرفکننده سود میکند. چون با واقعی شدن قیمتها و افزایش عرضه، برنج با قیمتی نزدیکتر به قیمت واقعی و بدون واسطههای گرانفروش در دسترس خواهد بود.
مشکل اصلی واردکنندگان برنج در حال حاضر چیست؟
مشکل اصلی، انباشتگی ارزهای پرداختنشده به فروشندگان خارجی است که به حدود یک سال میرسد. این موضوع باعث شده شرکای تجاری خارجی برای ادامه همکاری با ایران تردید کنند و فرآیند واردات با ریسک و هزینه بالایی همراه باشد.
نظر شما