آثار حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بر تورم و نرخ ارز بازار آزاد

صفحه اقتصاد - هدفمند شدن یارانه ها، یک برنامه از برنامه های 7 گانه طرح تحول اقتصادی دولت محمود احمدی نژاد بود که در سال 1389 به اجرا درآمد و همزمان با افزایش قیمت اقلام یارانه ای، یارانه نقدی به اکثر مردم ایران داده شد و سایر برنامه های آن طرح اصلاحی از جمله در حوزه بهره وری، مالیات و نظام بانکی، به فراموشی سپرده شد.

در دولت حسن روحانی، فاز دوم طرح هدفمند سازی یارانه ها به اجرا درآمد و در دولت سیدابراهیم رئیسی ، فاز دیگری از اعطای یارانه شروع شده. در این فاز جدید، دولت با حذف ارز 4200 تومانی که به آن عنوان « ارز ترجیحی » داده اند، به باور خود قصد دارد اصلاحات اقتصادی را شروع کند.

در گفتگوی « صفحه اقتصاد » با دکتر جعفر قادری (اقتصاددان و نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی ، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی)، تبعات و پیامدهای حذف دلار 4200 تومانی در سال 1401 و نحوه توزیع یارانه به شکل های دیگر را مورد کند و کاو قرار داده است.

*****

*در سال 1400، دولت آقای رئیسی به دنبال حذف ارز 4200 تومانی بود و برخی از نمایندگان مجلس هم موافق حذف آن بودند. در نهایت، ارز 4200 تومانی در سال گذشته حذف نشد و آقای رئیسی به عنوان رئیس جمهور گفتند که مجوزی از مقام معظم رهبری گرفته اند که تخصیص ارز 4200 تومانی به کالاهای اساسی برای ماه های پایانی سال 1400 ادامه پیدا کند.

از طرفی، در بودجه سال 1400، فقط در حد 8 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی برای واردات کالاهای اساسی در نظر گرفته شده بود که 7 میلیارد دلار آن در نیمه اول سال و عمدتاً در دولت آقای روحانی به خاطر افزایش قیمت های جهانی مصرف شده بود.

به نظر شما، چرا وضعیت ارز 4200 تومانی در سال 1400 این طور شد و نه مجلس و نه دولت، برای حذف این نوع ارز جدیت نشان ندادند؟

-دلیل آن به طور کامل روشن است چرا که سال 1400 ابتدای کار دولت آقای رئیسی بود و دولت جدید، هنوز اشراف و تسلط نسبت به موضوع نداشت. مجلس هم نمی خواست دولت کاری را شروع کند که به صورت ناقص، آن را اجرا کند و بعد هم مشکلاتی ایجاد شود.

دیدگاه نمایندگان مجلس این طور بود که دولت، خودش لایحه به مجلس بیاورد و در قالب لایحه، آن کار را پیش ببرد تا دیگر بهانه ای در زمان اجرا نباشد. در این فرصت هم، زمان کافی داشته باشد که بتواند زیرساخت ها را آماده کند، مطالعات را انجام بدهد و مقدمات را فراهم کند که کار را انجام بدهد.

بر این اساس، مجلس برای حذف ارز 4200 تومانی همراهی نکرد ولی بعداً دولت در لایحه بودجه سال 1401 آن را آورد و طبیعی است که مجلس نیز باید در این زمینه کمک می کرد.

جعفر قادری نماینده حوزه انتخابیه شیراز و زرقان

*هیأت رئیسه مجلس در سال گذشته اعلام کرد که به راحتی با موضوع حذف ارز 4200 تومانی موافقت نمی کند و تبعات حذف این ارز باید بررسی شود. به مرور زمان، گویی مجلس متوجه شد که حذف ارز 4200 تومانی می تواند شوک وارد کند و مجلس به سرعت با حذف آن موافقت نکرد.

به همین دلیل، مجلس دو فوریت لایحه حذف ارز 4200 تومانی را تصویب نکرد تا به صورت عادی بررسی شود. آیا دقیقا نمایندگان مجلس متوجه شدند که حذف یکباره آن به اقتصاد کشور شوک وارد می کند که سریعاً با حذف این ارز موافقت نکردند؟

-دیدگاه نمایندگان مجلس، عمدتاً این بود که این دولت، هنوز به امور مسلط نشده و بنابراین باید اجازه بدهیم که دولت، اشراف و تسلط بیش تری پیدا کند و بعد برای حذف این ارز اقدام شود.

*در لایحه بودجه سال 1401 که دولت به مجلس تقدیم کرد، دولت هیچ اشاره ای به تخصیص ارز 4200 تومانی نکرده بود. این کار به معنای این بود که ارز 4200 تومانی حذف شود ولی نمایندگان مجلس در قالب کمیسیون تلفیق بودجه 9 میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی و دارو در نظر گرفت.

جنابعالی هم به عنوان منتخب کمیسیون برنامه و بودجه، عضو کمیسیون تلفیق بودجه سال 1401 شده بودید. به چه علت، کمیسیون تلفیق مجلس در نهایت این مبلغ 9 میلیارد دلار را برای واردات کالاهای اساسی در سال 1401 در نظر گرفت؟

-همان 9 میلیارد دلار که در بودجه در نظر گرفته شده، در قالب یارانه مطرح شد. دولت برای دارو و گندم، ارز را با قیمت آزاد اختصاص می دهد، اما یارانه آن را به نانوا و بیمه ها پرداخت می کند. بنابراین، نیازی به ارز ترجیحی 4200 تومانی ندارد.

*الان عمده گندم مصرفی کشور ما، از کشورهای دیگر وارد می شود. آن رقم 9 میلیارد دلار مندرج در بودجه چگونه برای واردات کالایی مثل گندم تخصیص پیدا می کند؟

-شرکت وارد کننده، گندم را با ارز بازار آزاد وارد می کند و با همان قیمت به کارخانه آرد می دهد. کارخانه آرد هم، آرد آزاد به نانوایی تحویل می دهد و نانوایی، نان می پزد. به این صورت، ارز ترجیحی 4200 تومانی به آن تخصیص داده نمی شود.

*وارد کننده مابه التفاوت ارز 4200 تومانی تا فرضاً نرخ دلار 23 هزار یا 24 هزار تومانی را از دولت دریافت می کند؟

-نانوایی این ما به التفاوت را از دولت دریافت می کند.

*این روش، یک مقدار ابهام دارد و مثل سال های قبل شفاف نیست. بعد از اظهار نظرهای مبهم مقامات دولتی در مورد حذف ارز 4200 تومانی، برخی نمایندگان مجلس گفتند که به جای حذف ارز 4200 تومانی، دولت باید آن را مدیریت کند و باید با رانت خوار و افراد سوء استفاده کننده از ارز 4200 تومانی برخورد شود. حتی این نمایندگان گفتند که نباید به خاطر یک دستمال، قیصریه را به آتش کشید.

چرا کمیسیون تلفیق، این ابهام در مورد ارز 4200 تومانی را در بودجه گنجاند و دولت، برداشت دیگری از بودجه دارد؟

-من فکر می کنم که کاملاً این مطلب به طور شفاف در بودجه سال 1401 آمده است. ما حدود 70 هزار میلیارد تومان برای خرید تضمینی گندم در بودجه آوردیم. حدود 150 هزار میلیارد تومان دیگر هم به عنوان یارانه در بودجه پیش بینی کردیم. همچنین یک 70 هزار میلیارد تومان دیگر برای یارانه ها در نظر گرفته ایم.

در مجموع، نزدیک 300 هزار میلیارد تومان یارانه در بودجه سال 1401 پیش بینی کرده ایم و مقرر شده که قیمت نان و دارو برای مردم، هیچ تغییری نکند. دولت می تواند مثل گذشته، همان ارز 4200 تومانی را اختصاص بدهد و آراد یارانه ای به نانوا بدهد. در این حالت، نانوا هم، نان را به قیمت یارانه ای به مردم می دهد.

یک حالت دیگر هم وجود دارد و مدیریت این کار را در اختیار دولت گذاشتیم. برنامه دولت این است که ارز ارز آزاد برای واردات گندم استفاده کند و نهایتاً آرد آزاد به نانوا بدهد. نانوا هم نانی که می پزد، یک بخش از قیمت را در حد یارانه ای از مردم می گیرد و مابقی آن را از دولت می گیرد.

*در سال های قبل، درآمد حاصل از صادرات نفت، صرف واردات کالاهای اساسی از قبیل روغن و گندم می شد. آیا در وضعیت فعلی، از نظر مجلس، کسب آن درآمد نفتی منتفی بوده و ارز مورد نیاز باید از بازار آزاد تامین شود؟

-ما درآمدهای نفتی را با نرخ 23 هزار تومان برای هر دلار، در بودجه سال 1401 پیش بینی کردیم. آن درآمد، درآمد دولت بوده و به سوبسید اختصاص پیدا نمی کند. در ارتباط با آن یارانه ای که پیش بینی کردیم، دولت می تواند کالاهای مورد نیاز را با ارز آزاد وارد کند و یارانه آن را به صورت ریالی به مصرف کننده نهایی بدهد.

یک روش دیگر این است که دولت می تواند با آن یارانه، ارز از بازار خریداری کند و کالاهای مورد نیاز را با ارز یارانه ای وارد کند. بنابراین، اختیار انجام این کار به دولت سپرده شده است.

*در بودجه امسال تاکید شده که قیمت کالاهای اساسی در حد قیمت شهریور سال 1400 باشد و افزایش پیدا نکند. بر چه اساس، مجلس بر این موضوع تاکید کرده است؟

-برای نان و دارو این طور است و افزایش قیمت این اقلام، اتفاق نمی افتد ولی برای بقیه کالاها این طور نیست. وقتی قرار باشد یارانه آنها را به مردم بدهند، قیمت آن در حد قیمت قبلی نمی ماند.

بنابراین، کالایی که یارانه آن به طور مستقیم به مردم پرداخت می شود، قیمت آن باید در بازار افزایش پیدا کند.

*موضوع کالابرگ الکترونیکی در قانون بودجه سال 1401 مطرح شده. از نظر مجلس، این کالابرگ قاعدتاً به چه کالاهایی اختصاص پیدا می کند؟

-تا الان به کالاهایی مثل روغن و مرغ، یارانه داده می شد و وقتی بنا باشد یارانه آنها را به به مردم بدهند، روش یارانه دادن فرق می کند. یک شکل یارانه دادن این است که به جای این که پول نقد بدهند، از طریق کالابرگ الکترونیکی، اجازه خرید مقدار مشخصی کالاهای یارانه ای مثل روغن و از این قبیل اقلام برنج می دهند.

*حذف ارز 4200 تومانی، تبعات مختلفی دارد. در روز چهارشنبه 21 اردیبهشت ماه جاری و بعد از مطرح شدن ارز 4200 تومانی و مبنا قرار دادن ارز 23 هزار تومانی، نرخ دلار آزاد به بالای 30 هزار تومان افزایش پیدا کرد.

آیا مجلس در مورد این زمینه فکر کرده که دقیقاً چگونه می شود تبعات و پیامدهای منفی حذف این ارز را کنترل کرد و چه تدابیری می توان در نظر گرفت؟

-با حذف ارز 4200 تومانی، یک مقدار افزایش قیمت، طبیعی است ولی دولت باید کنترل کند که افراد به بهانه حذف ارز ترجیحی، قیمت ها را بالا نبرند. یعنی حذف این نوع ارز، نباید زمینه را برای سوء استفاده افراد فراهم کند.

*دولت به اندازه 2 ماه یارانه به حساب سرپرستان خانوارها واریز کرد که در ابتدا قابل برداشت نبود و در ادامه برداشت یک ماه آن آزاد شد. از طرف دیگر اعلام شد که کالابرگ یا کوپن هنوز آماده نشده و فعلاً یارانه به صورت نقدی واریز می شود. آیا این وضع نشان می دهد که دولت به طور منسجم عمل نمی کند؟

-الان دولت، در عملکرد خودش ایرادات و اِشکالاتی دارد. ما به عنوان مجلس اعتقاد داریم که دولت باید در این زمینه بهتر عمل می کرد، مقدمات کار را فراهم می کرد و بعد اعلام می کرد ولی الان که شروع کرده، باید مقدمات کار را آماده کند تا بتواند یارانه را به مردم پرداخت کند.

جعفر قادری نماینده حوزه انتخابیه شیراز و زرقان

*یک بحث این است که حذف ارز 4200 تومانی، تورم انتظاری ایجاد می کند و تورم، بیش تر بالا می رود. وقتی که مشخص نیست که چه زمانی کالابرگ اختصاص داده می شود آیا این وضع باعث نمی شود که همان تورم انتظاری ایجاد شود و مقدار تورم را افزایش بدهد؟

-این کار، یک مقدار تورم انتظاری را به دنبال دارد ولی راهی به غیر از این وجود ندارد. اگر آن روش قبلی را هم ادامه می دادیم، آن روش هم منجر به تشدید تورم می شد. منابع ارزی دولت، پاسخگوی نیاز جامعه نبود و ناچار بود یک بخش از ارز مورد نیازش را از بازار خریداری کند.

به همین دلیل، دولت ارز را با قیمت 25 هزار تومان خریداری می کرد و دلار خریداری شده را به قیمت 4200 می فروخت. در عمل، دولت به همین خاطر، برای هر دلار 20 هزار تومان ضرر می کرد.

از الان به بعد، دولت دلار نفتی را با قیمت آزاد می فروشد و ما به التفاوت آن با نرخ 4200 تومانی را در قالب یارانه به مردم می دهد.

*در صورت اجرای برجام، ما سالیانه 100 میلیارد دلار درآمد نفتی داریم. اگر تا الان هم، برجام اجرا شده بود همین درآمد را کسب می کردیم و در این حالت نرخ ارز می توانست افزایش پیدا نکند و حتی کاهش پیدا کند.

آیا در وضعیت فعلی، دولت به نوعی نگاهی به اجرای برجام و کسب درآمد از طریق صادرات رسمی نفت ندارد؟

-تمام تلاش دولت این است که اگر امکان اجرای برجام باشد، این توافق اجرا شود تا ظرفیت کسب درآمد ارزی کشور، بیش تر شود. در حال حاضر، آن موضوع در اختیار ما نیست و ما فکر می کنیم آن انعطاف لازمی که باید در مذاکرات داشته باشیم، داشته ایم.

به هر حال اگر برجام امضا شود، می تواند گشایش اقتصادی ایجاد کند و اوضاع بهتر شود. با اجرای برجام، خیلی از فشارها می تواند کاهش پیدا کند ولی اگر امضاء هم نشود، ما باید بتوانیم مشکلات کشور را حل کنیم.

*برخی نمایندگان مجلس اعتقاد دارند که حذف ارز 4200 تومانی، حدود 20 تا 25 درصد تورم موجود را افزایش می دهد و بالاتر می برد. جنابعالی به عنوان اقتصاددان، پیش بینی تان از وضعیت آینده، یعنی در همین سال 1401 و بعد از آن چگونه است؟

-یک مقدار تورم امسال نسبت به تورم سال گذشته، کاهش پیدا کرد. درست است که نرخ تورم کاهش پیدا کرده ولی با حذف ارز 4200 تومانی، امکان دارد نرخ تورم یک مقدار افزایش پیدا کند. با این حال، ما اطمینان داریم که نسبت به سال گذشته، تورم امسال خیلی کمتر است.

*بانک مرکزی اعلام کرد که نرخ تورم شهریور 1400 در حد 59 درصد بوده ولی این بانک، نرخ تورم سالیانه و دوازدهه ماهه منتهی به اسفند سال 1400 را 46 درصد اعلام کرد.

با توجه به نرخ تورم سال گذشته، فکر می کنید وضعیت تورم در سال 1401 چگونه می شود؟

-من فکر می کنم نرخ تورم، خیلی کمتر از 46 درصد می شود و نرخ تورم کاهش پیدا می کند. اقداماتی در کنار این کار انجام شده و تسهیل مجوزهای کسب و کار اتفاق افتاده است. با تحرکاتی که در اقتصاد ایجاد می شود، به کاهش مشکلات اقتصادی کمک می کند و کاهش فشار ویروس کرونا نیز، اتفاق افتاده است.

ما در سال های اخیر، سه یا چهار مشکل بزرگ در کنار همدیگر داشتیم. از یک طرف، مشکل شیوع کرونا را داشتیم و از طرف دیگر مشکلات ناشی از خشکسالی و تحریم ها وجود داشت. دو مشکل و معضل خشکسالی و تحریم ها را داشتیم ولی کرونا هم، مشکلات زیادی را ایجاد کرد.

*جراحی اقتصادی و حذف یارانه، یک سیاست انقباضی بوده و ریاضت اقتصادی است. در حالی که اعلام شده دولت به 90 درصد مردم یارانه می دهد. آیا با این نحوه توزیع، مردم پیام این اصلاح و جراحی اقتصادی را می گیرند یا این که به همین دلیل، ممکن است دوباره تورم ایجاد می شود و همین نرخ دلار 23 هزار تومانی که مبنای دولت قرار گرفته، در ادامه افزایش پیدا کند و از طرفی، نرخ ارز بازار آزاد هم که به 30 هزار تومان رسید، باز افزایش پیدا کند؟

-طبیعی است که اگر گشایش هایی در زمینه صادرات صورت نگیرد و گشایش هایی در زمینه تسهیل امور اداری انجام نشود، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید و باز هم افزایش نرخ ارز را داشته باشیم. در مجموع، نباید انتظار داشته باشیم که نرخ ارز ثابت بماند.

به هر حال، تورم موجود زمینه را برای افزایش نرخ ارز فراهم می کند. حتی اگر نرخ ارز هم، قابل تامین باشد امکان دارد دولت، ارز را وارد بازار کند، اما نرخ ارز، مانند یک فنر است که در صورت تثبیت قیمت، فشرده می شود. در نتیجه، افزایش تورم دیر یا زود، خودش منجر به افزایش نرخ ارز می شود.

گفتگو: جواد نبوتی