از بومی سازی تجهیزات تا جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران

صفحه اقتصاد - بعد از خروج یکجانبه آمریکا در زمان ریاست جمهوری ترامپ از توافق هسته ای با ایران و برقراری مجدد تحریم های آمریکا علیه کشور ما، دست اندرکاران صنعت و زنجیره فولاد ایران تصمیم گرفتند برای مقابله با تنگناها و چالش های تامین تجهیزات زنجیره فولاد، عمق ساخت داخلی تجهیزات این زنجیره را بالا ببرند.

از این رو از سال 1397 تاکنون، چند جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد برگزار شده و چهارمین جشنواره و نمایشگاه صنعت فولاد ایران در روز سه شنبه 20 دی 1401 افتتاح می شود.

صفحه اقتصاد در گفتگوی اختصاصی با مهندس مجید وفایی فرد (مجری ایجاد زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن و صنایع معدنی ایمیدرو )، اقدامات مرتبط با بومی سازی تجهیزات مورد نیاز صنعت فولاد و آثار مثبت برگزاری جشنواره و نمایشگاه فولاد ایران را به بحث گذاشته است.

*****

*چندین دهه قبل که ایران تمایل داشته در حوزه آهن و فولاد، صاحب کارخانه شده و به تولید کننده آهن تبدیل شود، مشکلاتی به وجود آمد. در نهایت کارخانه ذوب آهن اصفهان با کمک اتحاد جماهیر شوروی در اصفهان تاسیس شد و تولید چدن و فولاد در سال های 1350 و 1351 شروع شد. هر چند که ایران در مجموع، جزو بلوک غرب محسوب می شد، ولی با همکاری با شوروی، این کارخانه تاسیس شد.

در حال حاضر، تعداد زیادی شرکت فولادی در ایران مشغول فعالیت هستند و معادن کوچک و بزرگ زیادی در کشور داریم. به هر حال، تغییرات و تحولات زیادی در دهه های اخیر اتفاق افتاده است. ارزیابی جنابعالی در مورد تحولات بخش معدن و بخش صنایع معدنی مختلف از جمله فولاد چگونه است؟

- در حال حاضر، شرکت فولاد مبارکه یک صنعت مادر بوده و به قول معروف یک صنعت استخوان دار در کشور است. تولیدات شرکت فولاد مبارکه از اوایل دهه 70 شمسی به بازار عرضه شده و در نتیجه سابقه فعالیت زیادی دارد. همچنین شرکت ملی فولاد ایران را داریم که نیروهای متخصص زیادی داشته و الان بازنشسته شده اند. دوباره نیروهای جدید در این شرکت مشغول به کار شده و کارهای بزرگی انجام داده اند.

در حوزه ارتقای دانش صنایع معدنی، فولاد و مس جزو برترین ها بوده اند. چون سابقه فعالیت این دو صنعت، در ایران زیاد بوده است. از نظر تولید هم از رتبه های دو رقمی بین کشورهای دنیا، به رتبه های تک رقمی فعلی رسیده ایم. الان از کسب رتبه هفتم توسط ایران در تولید ماهانه فولاد صحبت می شود.

بنابراین، در سطح جهانی هم تولید ما، تولید قابل قبولی بوده، اما دو نکته در این زمینه مطرح است. یک نکته این است که تولید فولاد باید به سمت تولید فولادهای آلیاژی و با ارزش افزوده بالاتر برود. چرا که در عمل، دنیا فراتر از تولید شمش فولادی و فولاد خام رفته و صادرات فولاد خام، باید خام فروشی محسوب می شود.

بنابراین، شرکت ها باید به سمت تولید فولاد آلیاژی بروند. نکته دیگر این است که خیلی از صنایع معدنی ما، برای تولید فولاد اقدام کردند و بعضی شرکت های فولادی، در بخش معدن هم فعال شدند. به هر حال، این نوع شرکت ها به چالش هایی دچار شدند و مثلاً معدنی ها گفتند که ما می خواهیم خودمان ماده معدنی استخراج شده را برای تولید فولاد استفاده کنیم.

شرکت های تولید کننده فولاد هم گفتند که ما هم معدن داری کنیم. به هر حالت، برخی چالش ها وجود دارد و البته نمی شود گفت که هر کدام از آنها، وارد حوزه دیگر نشود، ولی برخی چالش ها و مشکلات ایجاد شده، به خاطر همین رویکرد است. به نظر من، نظارت عالیه وزارت صنعت و معدن و ایمیدرو، در این زمینه می تواند موثر باشد.

برای تحقق طرح چشم اندار تولید 55 میلیون تُن فولاد، با کسری سنگ آهن مواجه می شویم. همه می گویند و در طرح جامع فولادی هم آمده که تولید فولاد باید به سمت حوزه خلیج فارس و دریای عمان برود تا هم مشکل تامین آب وجود نداشته باشد و هم این که در صورتی که سنگ آهن به اندازه کافی در کشور استخراج نشود، از سنگ معدن وارداتی استفاده شود.

*سند جامع فولاد چندین سال قبل تهیه و برای اجرا تصویب شده بود. تولید 55 میلیون تن فولاد، به حدود 165 میلیون تُن سنگ آهن نیاز دارد. اخیراً بحث تولید 55 میلیون تن فولاد به چالش کشیده شده.

به هر حال، در سال های گذشته، توسعه اقتصادی کشور مطابق برنامه های توسعه جلو نرفته و نرخ رشد اقتصادی 8 درصد در سال محقق نشده. آیا هنوز ضرورت دارد که آن هدف قبلی تولید سالیانه 55 میلیون تُن فولاد را به عنوان هدف در نظر داشته باشیم؟

- بنده، مرجع تایید یا رد این هدفگذاری نیستم، ولی کسانی که می گویند 55 میلیون تُن فولاد تولید شود، دلایلی در این زمینه دارند. بعضی تشکل ها از جمله انجمن سنگ آهن می گویند این عدد هدفگذاری شده، عدد بزرگی بوده و در تامین سنگ آهن مورد نیاز دچار مشکل می شویم.

از طرفی، برخی مقررات برای عدم تحقق صادرات سنگ آهن وضع می شود و این نوع مقررات باعث می شود که صادرات سنگ آهن انجام نشود. بالاخره یک عده از تولید کنندگان شاکی هستند که جلوی صادرات سنگ آنها گرفته می شود.

آنچه مسلم است این است که اگر جلوی صادرات سنگ آهن گرفته می شود، باید در داخل کشور شرکت های فولادی، این سنگ آهن داخلی را با قیمت جهانی بخرند. این طور نمی شود که در زنجیره فولاد، قیمت فروش سنگ آهن به نحوی سوبسیدی باشد، ولی از یک طرف بگوییم نباید صادرات سنگ آهن انجام شود.

به هر حال، همه این موارد واقعیت هایی است که وجود دارد. از طرفی، در مورد توجیه این که چرا 55 میلیون تن هدفگذاری شده، می توان گفت کشورهایی مثل کره جنوبی، معادن سنگ آهن غنی ندارند، ولی سنگ آهن وارد کرده و فولاد تولید می کنند.

بنابراین، دور از ذهن نیست که 55 میلیون تن فولاد تولید شود و ما می توانیم بقیه سنگ آهن مورد نیاز را از کشورهای دیگر وارد کنیم. بنابراین در طرح جامع فولاد بر این موضوع تاکید می شود. تا جایی که بنده خبر دارم ویرایش جدید «طرح جامع فولاد ایران» در دست انجام است.

در طرح جامع فولاد تاکید شده که واحدهای جدید فولادی نزدیک به دریاهای آزاد باشد که هم حمل و نقل راحت تر انجام شود و هم مشکل تامین آب برطرف گردد. اگر این موضوع رعایت شود و فشارهای سیاسی از جمله فشار نمایندگان مجلس در کار نباشد، تمرکز بر توسعه تولید فولاد در همسایگی آب های آزاد خواهد بود.

در مجموع، فعلاً بحث تغییر هدفگذاری تولید فولاد مطرح نیست و برنامه ریزی برای تولید 55 میلیون تن فولاد در سال ادامه دارد. به نظر من، چالش بعدی، صادرات فولاد است و قطعاً باید بخشی از فولاد تولید شده را صادر کنیم. چون نیاز بازار داخلی، تا حدی قابل رشد است.

توسعه خدمات ریلی و راه آهن و توسعه ساخت و ساز می تواند باعث افزایش تولید شود و تقاضا بالا برود. از طرف دیگر، باید اکتشافات سنگ آهن گسترش پیدا کند و ظاهراً این طور هم هست. اکثر صنایع معدنی بزرگ، برنامه های فشرده ای برای اکتشافات معدن دارند. همه باید همکاری کنند تا در داخل کشور، ظرفیت تولید مواد معدنی را بالا ببریم و هم این که امکان واردات سنگ آهن وجود داشته باشد.

*از سال 1397 و بعد از شروع تحریم های آمریکا علیه ایران، تا کنون 3 جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران برگزار شده و چهارمین جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران از روز سه شنبه 20 دی 1401 برگزار می شود. جنابعالی، در خصوص برگزاری این جشنواره و نمایشگاه به طور مشخص چه نظری دارید؟

-اتفاقاً ما برای برگزاری اولین جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران همکاری و در همان زمان تفاهم نامه ای با انجمن فولاد ایران امضا کردیم. در این چارچوب، چند کار خوب در شرکت فولاد مبارکه تعریف شد.

در آن زمان در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایمیدرو، این پروژه ها را انجام دادیم و از جمله در زمینه استحصال عناصر باارزش در صنعت فولاد کارهای خوبی انجام شد. در روز سه شنبه 20 دی ماه جاری هم در قالب طرح زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن و صنایع معدنی، تفاهم نامه ای با انجمن فولاد ایران منعقد می کنیم.

از این طریق می خواهیم از بسترسازی ایجاد زیست بوم نوآوری حمایت می کنیم تا استارت آپ ها، ایده ها و نوآوری های بخش معدن و خصوصاً فولاد که محور اصلی این جشنواره و نمایشگاه ملی است، بتوانیم از استارت آپ ها در توسعه فناوری کمک کنیم.

*در سال های 1397، 1398 و 1400، سه دوره جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران برگزار شده و چهارمین جشنواره و نمایشگاه در همین دی ماه جاری برگزار می شود. این جشنواره و نمایشگاه، با رویکرد بومی سازی و توسعه تکنولوژی و در چارچوب بهره برداری از توانمندی های داخلی زنجیره آهن و فولاد برگزار شده و می شود.

به نظر شما از سال 1397 به بعد، تغییر اساسی در این زنجیره ایجاد شد و آیا مشخص هست که برگزاری این جشنواره و نمایشگاه، تاثیر داشته و سازندگان ماشین آلات با تولید کنندگان فولاد آشنا شده اند و نیازهای شرکت های فولادی برطرف شده؟

-بله. البته همان طور که گفتم ما در چارچوب سازمان ایمیدرو قرار است با انجمن فولاد ایران، در زمان برگزاری این جشنواره و نمایشگاه، یک تفاهم نامه امضا کنیم. تا جایی که اطلاع دارم، قراردادها و تفاهم نامه های زیادی در حوزه بومی سازی زنجیره فولاد در همین جشنواره امضا می شود.

بسیاری از شرکت های معدنی، عمق ساخت داخل خودشان را افزایش می دهند. اگر مثلاً در سال های قبل، فقط 30 درصد تجهیزات شان، ساخت داخلی بوده و الان در حال افزایش به 40 یا 50 درصد است. همین اتفاقات، یک دستاورد است که ما هر چه بیش تر بتوانیم تجهیزات و ماشین الات این صنعت را بومی سازی کنیم و هر چه بیش تر وابستگی خودمان را به تجهیزات خارجی کمتر کنیم.

*جنابعالی اعتقاد دارید که ما باید به سمت تولید فولاد آلیاژی برویم تا درآمد و ارزش افزوده بیشتری کسب کنیم. در سال های قبل، آقای سبحانی رئیس انجمن فولاد ایران گفته بود که صفر تا صد کارخانه های فولادی را می توانیم انجام بدهیم.

در وضعیت فعلی، آیا می توانیم به طور کامل و صد در صد همین کارخانه های رایج فولادی را بسازیم و در مورد فولاد آلیاژی اوضاع چگونه بوده و توان ساخت در چه حدی است؟

-نظر بنده این است که ما باید به آن سمت حرکت کنیم. در حال حاضر، شرکت فولاد آلیاژی، کارهای خوبی در زمینه فولاد آلیاژی انجام می دهد.

*جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران با محوریت بومی سازی و استفاده از توانمندی های داخلی در زنجیره فولاد برگزار می شود. از طرفی، قانون «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی» در سال 1398 تصویب و ابلاغ شده.

این نوع اقدامات از جمله تصویب این قانون، برگزاری جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد و آشنا کردن سازندگان تجهیزات زنجیره با تولید کنندگان فولاد و فعالان زنجیره فولاد، چشم انداز خوبی خواهد داشت؟

- قطعاً نمایشگاه ها، همایش های همرسانی و رویدادهای مختلف بی تاثیر نیست و در دنیا هم همین طور است. برای این که می خواهند نوآوران و استارت آپ ها را به شرکت های بزرگ معرفی کنند و تولید کنندگان و مصرف کنندگان با همدیگر آشنا شوند.

این نوع فعالیت ها، یک رویّه رایج بوده و ما فارغ از این قضیه نیستیم. دفاتر تخصصی وزارت صنعت و معدن در این زمینه می توانند اطلاعات خوبی ارائه کنند. همچنین کمیته بومی سازی در سازمان ایمیدرو فعالیت دارد.

*میزهای تخصصی تعمیق ساخت داخل را که در زمان ریاست بر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران (زیرمجموعه ایمیدرو) و در روزهای برگزاری اولین و دومین جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران برگزار کردید، تاثیرات مثبتی در بخش های معدن و صنایع معدنی داشت؟

-این نوع اقدامات و رویدادها در دنیا رایج بوده تا همرسانی ها را بیش تر کند. همچنین از شبکه های مجازی استفاده می شود و من می دانم که «کارلینک» با همکاری فولاد مبارکه و ایمیدرو تشکیل شده که بخش های مختلف زنجیره فولاد به هم وصل شوند و عمیق ساخت داخل افزایش پیدا کند.

در ارتباط با بحث بومی سازی صنعت فولاد، می توانم بگویم که اگر فرضاً در سال گذشته تعداد 2 هزار قطعه، بومی سازی شده، باید امسال تعداد قطعات بومی سازی شده به 3 هزار فقره برسد. هر رویداد و اقدامی که خروجی آن منجر به همرسانی بین تولید کننده، استارت آپ و مصرف کننده باشد، تاثیرگذار است.

اخیراً قانون جهش تولید به تازگی ابلاغ شده. از طرفی، الان مصوبه ای در مورد تهاتر با مالیات برای فعالان حوزه پژوهش و توسعه فناوری داریم. پیشنهاد من این است که به همان صورت از مصرف کنندگان فناوری های ساخت داخل هم حمایت بشود. به مصرف کننده این فناوری ها باید یک نگاه ویژه شود تا مصرف کنندگان ترغیب شوند از محصولات بومی سازی و محصولات استارت آپ ها استفاده کنند.