یادداشت اختصاصی از جواد نبوتی
اسنپ‌بک و اقتصاد ایران؛ بازگشت تحریم‌ها چه تبعاتی به‌دنبال دارد؟
فعال‌سازی مکانیسم «اسنپ‌بک» یا بازگشت خودکار تحریم‌ها، بار دیگر فضای اقتصادی ایران را در معرض چالش‌های جدی قرار داده است. کاهش صادرات نفت، محدودیت‌های بانکی، تشدید تورم و بی‌ثباتی بازارها بخشی از اثرات مستقیم این تصمیم خواهند بود. اما آیا اقتصاد ایران تاب‌آوری کافی برای مقابله با این فشارها دارد؟
مکانیسم «اسنپ‌بک» یا بازگشت خودکار تحریم‌ها، که در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تعریف شده، این امکان را فراهم می‌کند که در صورت نقض تعهدات، تمام تحریم‌های لغو شده به شکل سریع و خودکار بازگردند. فعال شدن این مکانیزم برای اقتصاد ایران معنای روشنی دارد: افزایش فشارهای خارجی در زمانی که کشور همچنان با مشکلات داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
اولین و مهم‌ترین پیامد اقتصادی اسنپ‌بک، کاهش صادرات نفت و در نتیجه افت درآمدهای ارزی خواهد بود. ایران طی سال‌های اخیر بخشی از محدودیت‌ها را با روش‌های غیرمستقیم دور زده، اما بازگشت تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند صادرات نفت را تا چندصد هزار بشکه در روز کاهش دهد. این موضوع، کسری بودجه دولت را تشدید کرده و بر واردات کالاهای اساسی، نرخ ارز و تورم فشار خواهد آورد.
در بخش مالی و بانکی نیز محدودیت‌ها بار دیگر خود را نشان می‌دهند. دسترسی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی، مراودات بانکی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی با دشواری بیشتری همراه خواهد شد. این شرایط هزینه تجارت خارجی را بالا برده و بنگاه‌های اقتصادی را به استفاده از مسیرهای پرریسک و پرهزینه سوق می‌دهد.
یکی دیگر از اثرات مهم اسنپ‌بک، فشار روانی بر بازارهای داخلی است. تجربه گذشته نشان داده که حتی پیش از اجرای عملی تحریم‌ها، صرفاً انتشار خبر بازگشت آنها موجب نوسانات شدید ارزی و رشد انتظارات تورمی می‌شود. همین انتظار منفی به بازار سرمایه نیز سرایت می‌کند و سرمایه‌گذاران را به خروج نقدینگی و حرکت به سمت دارایی‌های امن‌تر مانند طلا و ارز سوق می‌دهد.
افزون بر این، فضای بی‌اعتمادی و عدم اطمینان ناشی از اسنپ‌بک باعث می‌شود پروژه‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری به تعویق بیفتند. شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در چنین شرایطی ریسک ورود به طرح‌های توسعه‌ای را نمی‌پذیرند، و این به معنای کند شدن روند رشد اقتصادی و کاهش اشتغال خواهد بود.
البته برخی تحلیلگران بر این باورند که اقتصاد ایران طی سال‌های گذشته تجربه مواجهه با تحریم‌ها را اندوخته و مسیرهای جایگزینی برای تجارت و تأمین مالی یافته است. به همین دلیل، اثرات منفی اسنپ‌بک ممکن است با شدت گذشته تکرار نشود.
از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که بخش قابل توجهی از اثرات اسنپ‌بک بیشتر «جوسازی روانی» است تا فشار واقعی. ایران در عمل از سال‌ها پیش با محدودیت‌های بانکی و نفتی زندگی کرده و سازوکارهای دورزدن تحریم‌ها را توسعه داده است. بنابراین آنچه بیش از همه در کوتاه‌مدت بازارها را متأثر می‌کند، فضای روانی و انتظارات منفی است، نه تغییرات بنیادی در ظرفیت‌های اقتصادی کشور.
در مجموع، فعال شدن اسنپ‌بک به معنای ورود اقتصاد ایران به دوره‌ای جدید از فشار و محدودیت است؛ دوره‌ای که نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، تقویت دیپلماسی اقتصادی و مدیریت هوشمندانه منابع داخلی است تا بتوان بخشی از تبعات آن را کنترل کرد.
نظر شما