یادداشت اختصاصی از محمدامین امین‌زاده
تأثیر ورشکستگی سازمان تأمین اجتماعی بر نسل Y ایران تا سال ۱۴۲۰
سازمان تأمین اجتماعی ایران، به‌عنوان بزرگترین نهاد حمایتی کشور درحال حاضر با ترکیبی از بحران‌های ساختاری جمعیتی، اقتصادی و مدیریتی مواجه است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در صورت تداوم روند فعلی، این سازمان تا سال ۱۴۲۰ با ورشکستگی فنی روبه‌رو خواهد شد.
نسل Y (متولدین ۱۳۶۰–۱۳۷۵ شمسی) که در این بازه زمانی به سن بازنشستگی می‌رسند، به‌طور خاص تحت تأثیر این فروپاشی قرار خواهند گرفت. مطابق با داده‌های موجود جمعیت ایران به‌سرعت در حال پیر شدن است؛ به‌طور مثال: سهم جمعیت بالای ۶۰ سال کشور از ۱۰.۵% در سال ۱۴۰۰ به ۲۰% تا سال ۱۴۲۰ افزایش می‌یابد. این تغییرات جمعیتی موجب کاهش نسبت حمایت (تعداد شاغلان به اِزای هر بازنشسته) از ۴ به ۱ در ۱۴۰۰ به نسبت ۲ به۱ درسال ۱۴۲۰ می‌شود، در حالی که سازمان تامین‌جتماعی با کسری بودجه ۱۲۰۰ همتی در سال ۱۴۰۲ (هنوز آمار ۱۴۰۳ منتشر نگردیده) و بدهی ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت دست‌وپنجه نرم می‌کند. علاوه‌بر این موارد، اقتصاد ایران نیز با تورم مزمن (حدود ۴۰٪ سالانه)، رشد اقتصادی نزدیک به صفر، و گسترش اقتصاد غیررسمی (۳۵٪ از کل حجم اقتصادملی) مواجه است که به‌تبع وضعیت درآمدهای سازمان را وخیم‌تر می‌کند. تحریم‌های بین‌المللی و سوءمدیریت داخلی، سرمایه‌گذاری‌های سودآور را محدود کرده و منابع مالی سازمان را به فروش دارایی‌های استراتژیک مانند شرکت‌های زیرمجموعه وابسته کرده است. این عوامل در کنار افزایش هزینه‌های درمانی (سالانه ۳۰٪) و پرداخت مستمری‌ها، سازمان را به سمت ورشکستگی سوق می‌دهد.
نسل Y ایران، که همزمان با جنگ ایران و عراق، تحریم‌ها، و بحران‌های اقتصادی رشد کرده، اکنون در مشاغل ناپایدار (۷۰٪ در قراردادهای موقت یا پیمانی) فعالیت می‌کند و فرصتی برای پس‌انداز بازنشستگی ندارد. این نسل تا ۱۴۲۰ با کاهش شدید درآمدهای بازنشستگی مواجه خواهد شد. حقوق بازنشستگی که هم اکنون کفاف ۳۰ الی ۴۰ درصد از هزینه‌های زندگی افراد را پوشش می‌دهد، با فرض وجود تورم ۴۰٪ سالانه تا ۱۴۲۰ به ۱۰ الی ۱۵ درصدکاهش می‌یابد.
این در حالی است که خط فقر برای یک خانوار چهارنفره در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۸ میلیون تومان بود و با تداوم تورم ساختاری موجود، تا ۱۴۲۰ به بیش از ۲۰۰ میلیون تومان ماهانه خواهد رسید که از دسترسی بازنشستگان محترم به خدمات درمانی نیز کاسته خواهد شد. سازمان تأمین اجتماعی هم اکنون ۶۰% هزینه‌های درمانی بیمه‌شدگان را پرداخت می‌کند؛ اما در سناریوی ورشکستگی این سهم به ۲۰ الی ۳۰ درصد کاهش می‌یابد. دسترسی به داروهای خاص مانند داروهای سرطان یا بیماری‌های نادر با کمبود ۵۰٪ مواجه می‌شود و بیماران مجبور خواهند شد هزینه‌های سنگین را از جیب پرداخت کنند. بیمه‌بیکاری و حمایت‌های ازکارافتادگی نیز عملاً تعطیل می‌شوند و امنیت مالی بازنشستگان را نابود می‌کند. پیامدهای اجتماعی این بحران عمیق خواهد بود. حدود ۶۰% نسل Y مجبور به کار پس از سن بازنشستگی (۶۰ سالگی) در مشاغل کم‌دستمزد می‌شوند، درحالی که همزمان باید از والدین سالخورده خود(نسل X) و فرزندان دانشجو یا جویای کار خود (نسلZ) حمایت مالی کنند. این " فشار ساندویچی " تا ۱۴۲۰، ۴۰٪ خانوارهای ایرانی را به زیر خط فقر نسبی سوق می‌دهد. از سوی دیگر، کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی، امید به زندگی سالم را کاهش می‌دهد و بار بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا فشار خون را در جامعه سالمندان افزایش می‌دهد و نارضایتی‌های اجتماعی نیز تشدید خواهد شد. با تداوم این روند، مهاجرت نخبگان نیز تشدید می‌شود؛ سالانه بین ۱۰۰ الی ۱۵۰ هزار نفر متخصص ایرانی کشور را ترک می‌کنند که بخشی از این مهاجرت ناشی از ناامیدی از سیستم تأمین‌اجتماعی و آینده مبهم بازنشستگی است.
راهکارهای فوری برای جلوگیری از این فاجعه شامل افزایش تدریجی سن بازنشستگی به ۶۵ سال، تعدیل حقوق بازنشستگی بر اساس میانگین دستمزدها به‌جای حقوق پایه و گسترش پایه مالیاتی با هدف کاهش اقتصاد غیررسمی است. شفاف‌سازی مالی سازمان تامین‌اجتماعی از طریق انتشار عمومی ترازنامه‌ها و کاهش دخالت‌های سیاسی در مدیریت دارایی‌ها نیز ضروری می‌باشد. دولت باید بدهی‌های خود به سازمان را از طریق فروش دارایی‌های مازاد یا انتشار اوراق مالی‌اسلامی ویژه تسویه کند. در سطح فردی، آموزش مالی به نسل Y برای پس‌انداز شخصی و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های خصوصی می‌تواند راهی برای کاهش آسیب‌پذیری باشد. با این‌حال اجرای این اصلاحات نیازمند اراده سیاسی و همراهی جامعه است. تجربه جهانی نشان می‌دهد کشورهایی مانند سوئد یا کانادا با اصلاحات چندلایه‌ای (ترکیب سیستم دولتی و خصوصی) توانسته‌اند از فروپاشی نظام بازنشستگی جلوگیری کنند.
در ایران، اما مقاومت در برابر افزایش سن بازنشستگی یا کاهش مزایا، همراه با چالش‌های اقتصادی ساختاری، اجرای این راهکارها را پیچیده می‌کند. مدل‌سازی‌های مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی با فرض عدم انجام اصلاحات بنیادین پیش‌بینی می‌کند که تاسال ۱۴۲۰، ۸۰% بازنشستگان نسل Y زیر خط فقر مطلق زندگی خواهند کرد و این بحران علاوه بر فروپاشی اقتصادی، می‌تواند به بی‌ثباتی سیاسی و فروپاشی بیشتر همبستگی اجتماعی منجر شود.
*کارشناس مسائل اجتماعی
نظر شما