تغییر در موضع اوجالان در مقابل ترکیه/ چرا اوجالان تسلیم شد؟

شورای آتلانیک با انتشار یادداشتی مدعی شد:‌ روز پنج‌شنبه، عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار زندانی حزب کارگران کردستان (PKK)، از این گروه خواست تا سلاح‌هایشان را زمین بگذارند. این گروه مسلح که به‌عنوان یک سازمان تروریستی از سوی ایالات متحده و دیگران شناخته می‌شود، برای دهه‌ها با دولت ترکیه در جنگ بوده و گروه‌های وابسته آن در سوریه و عراق هم فعال هستند.

تغییر شگفت‌انگیز در موضع اوجالان سوالات زیادی را برانگیخته است. از همین رو این نشریه تلاش دارد تا به واسطه گفت‌و‌گو با کارشناسان این گزاره را از زوایای متفاوت بررسی کند.

چرا بیانیه اوجالان مهم است؟

ریچ اوتزن، مشاور ژئوپلیتیک و همکار ارشد غیرمقیم برنامه‌های ترکیه در شورای آتلانتیک در این باره مدعی است: اوجالان رهبر نمادین و یکی از بنیان‌گذاران حزب کارگران کردستان (PKK) است که به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی از سوی ایالات متحده و مبتنی بر ایدئولوژی چپ‌گرای رادیکال و خشونت انقلابی شناخته شده است. این گروه از سال 1984 با دولت ترکیه در جنگ است و جبهه‌هایی را در سوریه و عراق ایجاد کرده است.

به باور این تحلیلگر، تنش‌های ناشی از درگیری پ‌ک‌ک موجب بی‌ثباتی در ترکیه، منطقه و روابط ایالات متحده و ترکیه برای دهه‌ها شده و جست‌وجو برای ثبات، رفاه و امنیت برای مردمان ساکن در ترکیه، کردها و دیگر مردم منطقه را مختل کرده است. این بیانیه اولین تلاش جدی در بیش از یک دهه برای پایان دادن به مبارزات مسلحانه پ‌ک‌ک و نرمال‌سازی سیاست‌ها در مناطق عمدتا کردی متاثر از این درگیری است.

دفنه آرسلان، مدیر ارشد برنامه‌های ترکیه در شورای آتلانتیک هم در گفت‌و‌گو با آتلانتیک بر این باور است که از زمان تأسیس پ‌ک‌ک در سال 1984، درگیری ترکیه با این گروه موجب کشته شدن حداقل چهل هزار نفر شده است. برخی برآوردهای غیررسمی این عدد را تا صد هزار نفر هم می‌دانند و این تنها هزینه انسانی است.

محاسبه خسارات اقتصادی جنگی که بیش از چهل سال طول کشیده، کار دشواری است. به باور این تحلیلگر، در چنین شرایطی درخواست اوجالان برای پایان دادن به  فعالیت پ‌ک‌ک، حتی با وجود اینکه هنوز در زندان است، موضوع قابل تاملی است. اما اوجالان تصمیم نهایی را به رهبری فعلی پ‌ک‌ک واگذار کرده و باید منتظر کنگره حزب پ‌ک‌ک باشیم تا کلمه آخر را بشنویم.

فعلا رهبری پ‌ک‌ک درخواست را پذیرفته هرچند هنوز زمان‌بندی کنگره مشخص نیست. اگر درخواست اوجالان در آنجا تصویب شود و سپس توسط تمام گروه‌های شبه‌نظامی کرد در سوریه، عراق و همچنین اروپا دنبال شود، این می‌تواند پیروزی بزرگی برای همه طرف‌ها باشد.

پشت پرده تسلیم شدن اوجالان

دفنه آرسلان، کارشناس ترکیه براین باور است که اگر بتوانیم بین خطوط بیانیه‌های اوجالان را بخوانیم، به نظر می‌رسد بنیانگذار پ‌ک‌ک امید خود را برای پیروزی در برابر ارتش ترکیه از دست داده و به دنبال زمینی رسمی و سیاسی برای ادامه نبرد خود است.

او همچنین پ‌ک‌ک را سازمانی منسوخ می‌داند که ریشه در ایده‌های مارکسیستی/لنینیستی دارد که دیگر وجود خارجی ندارند. به ادعای این تحلیلگر، اوجالان احتمالاً می‌خواهد میراث خود را به چیزی بیشتر از یک مبارز مسلح یا بازداشت‌شده عملیات تروریستی تبدیل کند و به‌عنوان یک صلح‌ساز به یاد آورده شود که خشونت یا "مقاومت" را به دستاوردهای سیاسی تبدیل کرد.

او قبلاً به شراکت بین ترکیه و کردها اشاره کرده و در بیانیه جدید خود جمهوری ترکیه را به‌عنوان وسیله‌ای برای انجام این امر پذیرفته است، گامی دیگر در تحول جدی از ابعاد ضد دولتی و جدایی‌طلبانه ایدئولوژی پ‌ک‌ک.

همزمان ریچ اوتزن، دیگر کارشناس ترکیه هم بر این باور است که اوجالان احتمالاً وضعیت شاخه سوری یگان‌های مدافع خلق را با توجه به واقعیت پس از سقوط بشار اسد مشاهده می‌کند و می‌داند که زمان برای تحولات سیاسی برای از بین بردن انگیزه عملیات‌های نظامی جدید ترکیه علیه این گروه فرا رسیده است.

معنای خلع سلاح پ‌ک‌ک برای اردوغان

به ادعای ریچ اوتزن، تحلیلگر مسائل ترکیه، اردوغان از سال 2011 تا 2014 فرآیند صلح با پ‌ک‌ک را پیگیری کرد که با وقایع سوریه و مشکلات سیاسی داخلی متوقف شد. او قصد دارد به‌عنوان یکی از رهبران ترکیه شناخته شود که به فعل و انفعال‌های پ‌ک‌ک پایان داد و در عین حال شرایط کردها در ترکیه و منطقه را بهبود بخشید.

از سرگیری فرآیند صلح به نفع اقتصاد ترکیه و روابط آن با ایالات متحده خواهد بود و همزمان مانع را برای ادغام مجدد سوریه و عراق در اقتصاد منطقه‌ای تحت رهبری ترکیه از بین می‌برد. علاوه بر این، این گزاره ممکن است دست اردوغان را در سیاست داخلی تقویت کند، زیرا او دوباره نظر ترک‌های لیبرال و کردهای چپ‌گرا را که در طول دهه گذشته مواضع سرسختانه‌تری در قبال پ‌ک‌ک داشتند، جلب می‌کند.

دفنه آرسلان نیز براین باور است که اگر تمام گروه‌های کرد وابسته به پ‌ک‌ک درخواست اوجالان برای خلع سلاح و انحلال را بپذیرند، این می‌تواند پیروزی بزرگی برای همه طرف‌ها باشد و درگیری‌ که بیش از چهل سال ادامه داشته است پایان یابد. چنین نتیجه‌ای همچنین می‌تواند به اردوغان کمک کند تا حمایت اکثریت جمعیت کرد را برای اصلاحاتی که برای نامزدی دوباره ریاست‌جمهوری و تغییرات در قانون اساسی ترکیه نیاز دارد، جلب کند.

رویکرد مبهم آمریکا در ارتباط با پ‌ک‌ک

ریچ اوتزن در گفت‌و‌گو با شورای آتلانتیک گفت: به نظر می‌رسد پ‌ک‌ک درخواست اوجالان برای برگزاری کنگره‌ای از رهبری و وابستگان را جدی بگیرد. انتظار می‌رود که طرفین با احتیاط جلو رفته و شروطی را مطرح کنند؛ فرآیندی مرحله به مرحله به جای تغییر فوری.

شاخه سوری این گروه بیشتر در معرض خطر است و احتمالاً سریع‌تر از همه به درخواست اوجالان پاسخ خواهد داد. ممکن است گروه‌های معترضی وجود داشته باشند که از خلع سلاح یا متوقف کردن جنگیدن خودداری کنند. مراد اعضای مسن‌تر مستقر در کوه‌های قندیل است که ممکن است به دنبال راهی محترمانه برای خروج از کوه‌ها باشند.

ناظران در ادامه براین باورند که سازمان پ‌ک‌ک از نظر ایدئولوژیک به‌شدت متمرکز است، هرچند در حوزه منطقه شاخه‌هایی دارد. در ترکیه، سازمان بخش عمده‌ای از ظرفیت خود برای انجام حملات مسلحانه از دست داده، بنابراین سؤال اصلی در اینجا فرآیند سیاسی است، در حالی که در مرز عراق و سوریه، سؤال اصلی رعایت فرایند خلع سلاح است.

در ادامه این گفت‌و‌گو ریچ اوتزن تاکید دارد که ایالات متحده پیش‌تر برنامه‌هایی را برای خروج نیروهای خود از سوریه توسعه داده و به‌طور غیرمستقیم به شریک خود در سوریه توصیه کرده که بهترین استراتژی پیش رو، آشتی سیاسی با دمشق و آنکاراست. حال، این احتمال وجود دارد که ایالات متحده در این باره از رویکردی تدریجی پیروی کرده که در آن ایالات متحده به‌طور واضح نشانه‌ها، هماهنگی‌ها و اجرای خروج را انجام دهد؛ به‌گونه‌ای که از ایجاد خلاء ناگهانی جلوگیری کند یا انگیزه‌هایی برای عدم تطابق با فرآیند صلح فراهم نکند.

هماهنگی مستمر بین ایالات متحده، ترکیه، دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه برای جلوگیری از بازگشت گروه تروریستی داعش ضروری است. با این حال، اگر پ‌ک‌ک به‌عنوان یک نیروی مسلح، خلع سلاح و منحل شود، هیچ دلیلی برای ادامه وابستگی ایالات متحده وجود نخواهد داشت.

فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که تحت رهبری کردها قرار دارد، اعلام کرد که این درخواست شامل این گروه نخواهد شد، زیرا نیروهای دموکراتیک سوریه خود را متفاوت از پ‌ک‌ک می‌دانند. اما احتمالاً آن‌ها با آتش‌بس موافقت خواهند کرد و در هر صورت در مذاکراتی برای ادغام در ساختار جدید امنیتی سوریه شرکت دارند.

ریچ اوتزن در نهایت و در پاسخ به احتمال استقلال کردها مدعی است که احتمال شکل گیری دولت مستقل توسط کردها بسیار اندک است، زیرا اوجالان اساساً با بیانیه خود به همبستگی ترکیه‌ای-کردی در چارچوب جمهوری ترکیه متعهد شده است.

روندهای منطقه‌ای -سقوط دولت بشار اسد و ظهور دولت جدید سوریه، گرایش واشنگتن به پایان دادن به جنگ‌ها و اجتناب از پروژه‌های امپریالیستی در منطقه، احتمال از سرگیری فرآیند صلح در ترکیه- همه نشان می‌دهند که جوامع کردی در چارچوب دولت‌های موجود به دنبال منافع خود خواهند بود.