سیدان؛ مقبره سازه‌ای چهارگوش و منظم؛
سنت تدفین در جزیره قشم چگونه بود؟
جزیره قشم به‌عنوان بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس دارای آثاری متعدد از دوران‌های مختلف اسلامی است که شامل سازه‌های مذهبی، آبی و نظامی است. با بررسی معماری این
جزیره قشم به‌عنوان بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس دارای آثاری متعدد از دوران‌های مختلف اسلامی است که شامل سازه‌های مذهبی، آبی و نظامی است. با بررسی معماری این یادمان‌ها می‌توان به اعتقادات، آداب و رسوم و سنت تدفین در جزیره قشم پی برد. در اینجا به معرفی یکی از سازه‌های مذهبی جزیره می‌پردازیم.
به گزارش صفحه اقتصاد ، بنای منفرد مقبره سیدان، در بخش مرکزی شهرستان قشم، در کنار جاده شمالی لافت و در دشت سیدان در لافت کهنه و میان قبرستان قدیمی واقع است. این مقبره سازه‌ای چهارگوش و منظم است که بر روی پشته کم ارتفاع و ماسه‌ای ایجادشده و در حدود نیم متر بالاتر از سطح زمین‌های اطراف قرار دارد.
این بنا دارای ابعاد داخلی ۴۵۸ سانتی‌متر در ۴۵۲ سانتی‌متر است. بنای مقبره سیدان (سید حسن) پسر سید منصور در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۰۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و به دوره تیموری و صفوی تاریخ‌گذاری شده است.
در کتاب قشم و خلیج‌فارس نوشته مرحوم نوربخش آمده است که «در روستای لافت کهنه که در مشرق کوه معروف به کوه شهر قرارگرفته است و به لافت سیدان شهرت یافته، بقعه‌ای مشهور به زیارتگاه سید حسن سید منصور و سه قبر دیگر دیده می‌شود.» همچنین در این کتاب آمده که به اعتقاد شیخ محمدامینی طبلی، اکثر سادات مدفون در جزیره قشم از فرزندان «شاه سیف‌الله قتال» هستند که بازماندگان او فعلاً در عماره ده، از توابع بخش مرکزی شهرستان لار (استان فارس)، سکونت دارند.
این بنا درون حیاط مربع شکلی قرارگرفته که در حال حاضر کل دیوار آن فروریخته است. بر اساس آثار پی باقیمانده در این حیاط تقریباً چهارگوش، دو ورودی وجود داشته است که یکی از آن‌ها در قسمت شرقی و رو به روی ایوان ورودی مقبره با عرض ۲۴۵ سانتی متر، عمق ۱۰ سانتی متر و ضخامت دیوار نیز در حدود ۷۰ سانتی‌متر بوده است. با توجه به آثار اندود پی دیوار و سکوی دو طرف آن، به نظر می‌رسد به‌صورت یک ایوان بوده است. ورودی دیگر در قسمت شمالی حیاط قرار داشته است. بر اساس آثار طاق‌های فروریخته به داخل حیاط، به نظر می‌رسد که در قسمت شرقی رواق‌هایی نیز وجود داشته است که به‌احتمال براثر حادثه طبیعی فروریخته است. میانگین عرض این طاق‌ها در حدود ۲۰ سانتی متر است.
زیارتگاه سیدان همانند زیارتگاه بی‌بی مریم «تم سنیتی» از یک پلان مربع شکل، ایوان پیش رو و یک بنای جنبی تشکیل‌شده است که خود، ایوان مستقل دارد. این ایوان ورودی مقبره در حدود ۲ متر عرض، ۳ و نیم متر طول و ۵ متر ارتفاع دارد که از طریق۵ در نسبتاً کم ارتفاعی وارد فضای مربع شکل مقبره می‌شود.
در دو طرف ایوان دو طاقچه روی به روی‌هم، با اندازه متفاوت قرار دارند که از کف اصلی در حدود ۷۵ سانتی‌متر ارتفاع دارند. در بالای طاقچه شمالی و جرز شمالی ایوان طاقچه تزیینی دیگر نیز دیده می‌شود.
مصالح به‌کاررفته در بنا از مصالح بومی (سنگ دج ماسه‌ای و چوب) است. بعد از ایوان ورودی، در اصلی مقبره قرار دارد. کف اصلی بنا پایین‌تر از بیرونی بنا است که بعد از سه پله وارد مقبره می‌شود. سه فرورفتگی طاقی شکل، به همراه باز شوی ورودی، مهم‌ترین عناصر فضای داخلی هستند. تراز کف مقبره ۳۰ سانتی‌متر از سطح ایوان بیرونی پایین‌تر است که نتیجه‌اش تعبیه پله در ورودی است.
داخل گنبد هیچ‌گونه تزیینی دیده نمی‌شود. سقف این گنبد، به‌طور کامل فروریخته است. ارتفاع باقیمانده گنبد از کف، در حدود ۸ متر است. تزیینات بنا ترکیبی از تکرار و هم‌نشینی اشکال متفاوت است. قوس‌های گوشه سازی با کاربندی تزیینی آراسته‌شده‌اند. تزیینات بنا عناصر تزیینی دوره سلجوقی را تداعی می‌کند. با این تفاوت که تزیینات در آن دوره به‌صورت هشت و گیر متناسب با ساختار معماری و در زمان اجرای بنا شکل می‌گرفتند. درحالی‌که در این بنا در قالب لایه تزیینی با اندود گچی اجراشده‌اند.
در قسمت بیرونی و دیوار شمالی و غربی مقبره، پشتیبان‌هایی از سنگ مرجانی، برای جلوگیری از رانش دیوار بنا، ایجاد کرده‌اند که در بین آن از چوب نیز استفاده‌شده است. بنای جنبی زیارتگاه از فضای مستطیل شکلی به ابعاد۵ و نیم در ۶ متر و یک ایوان ورودی با ابعاد ۲ و نیم در یک و نیم ساخته‌شده است. این ایوان از طریق در کوتاهی با ارتفاع یک و نیم متر به فضای بنا راه می‌یابد. فضای داخلی مستطیل شکل است با ابعاد ۵ و نیم در ۴ و نیم متر که بخش زیادی از آن فروریخته است.
با توجه به بررسی‌های انجام‌شده توسط اداره میراث‌فرهنگی درباره این سازه مذهبی، در بیشتر قسمت‌های آن آثار تخریب و فرسایش دیده می‌شود. این تخریب‌ها اغلب در اثر عوامل طبیعی و زلزله اتفاق افتاده است. تخریب و آسیب‌های وارده در قسمت ورودی سازه به این صورت است که سقف ایوان و بیشتر قسمت‌های دیوار شمالی تخریب‌شده و به‌صورت انباشتی در دو طرف ورودی دیده می‌شود. فاصله‌هایی در بین جرزهای ایوان از سازه اصلی دیده می‌شود. داخل سازه چندین لایه با گچ پوشش داده‌شده است که براثر مرور این لایه‌های گچ نیز در حال تخریب و ریزش‌اند.
بیشترین آسیب وارده در این سازه مذهبی در گنبد دیده می‌شود. قسمت میانی آن کاملاً فروریخته و ترک‌های زیادی نیز در آن ایجادشده است. این ترک‌ها از بالا تا داخل چهارگوشه بنا در داخل فیل پوش‌ها نیز دیده می‌شود.
در اطراف مقبره قبرستانی است که در حال حاضر نیز مورداستفاده مردم لافت قرار می‌گیرد. قبرهای قدیمی‌تر در قسمت شرقی محوطه هستند، همچنین قبری با دیوار کم ارتفاع در نزدیکی محوطه دیده می‌شود. در کنار مقبره و در نزدیکی آن، آب‌انبار طولی وجود دارد که دارای آب است و از آن استفاده می‌شود.
آثار سازه‌های معماری تخریب‌شده در اطراف مقبره با وسعت زیادی پیداست و بر سطح آن تکه‌های شکسته سفال به‌وفور یافت می‌شود و مشخص است که این مکان منطقه‌ای آباد بوده است.
گزارش از اکبر پیرمرادی، کارشناس مسئول میراث‌فرهنگی، اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی منطقه آزاد قشم
منبع: خبرگزاری میراث آریا
نظر شما