نقش نمایندگان مجلس در توزیع پاداش های نجومی بانک ها و نمایش ثروت!

صفحه اقتصاد - شرایط اقتصادی کشور ما به گونه ای است که رونق و رشد اقتصادی وجود ندارد و به جای رشد اقتصادی 8 درصدی در هر سال که باعث افزایش درآمدهای مردم می شود، نرخ رشد اقتصادی در یک دهه اخیر در حد صفر درصد بوده است. این متوسط نرخ رشد اقتصادی صفر درصدی و تورم افسار گسیخته موجود، یعنی این که جامعه به سمت فقر حرکت می کند.

در حالتی که فقر در جامعه ایرانی، رو به گسترش بوده و قدرت خرید اکثریت مردم پایین آمده، برخی طبقات اجتماعی و بنگاه های اقتصادی از جمله مدیران بانک ها، روزگار پُر سود و پُر درآمدی از سر می گذارنند و هر چند وقت یکبار خبر پاداش های کلان بانک ها انتشار پیدا می کند.

در گفتگوی اختصاصی « صفحه اقتصاد » با دکتر رحمان سعادت (اقتصاددان و استاد دانشگاه)، دلایل رونق داشتن بانک ها با وجود شرایط ناگوار اقتصادی فعلی و تبعات مخرب توزیع پاداش های کلان و نجومی توسط این بنگاه های اقتصادی، بررسی شده است.

*****

*وضعیت اقتصادی کشور ما، در حال حاضر یک وضعیت عادی و نرمال نیست و در شرایط تحریم، یک وضعیت غیر عادی بوده و رکود اقتصادی وجود دارد. در همین شرایط نامناسب اقتصادی، وضعیت بانک ها و شرکت ها ظاهراً خیلی خوب است. چگونه است که بانک ها و بعضی شرکت ها اوضاع خوبی دارند و پاداش های کلان به مدیران ارشد خودشان پرداخت می کنند؟

-وضعیت اقتصادی کشور، از نظر شاخص هایی که وجود دارد خوب نیست، یعنی تورم در سطح بسیار بالایی است، بیکاری گسترده ای به ویژه در حوزه جوانان داریم، وضعیت رفاهی مردم خوب نیست، در حوزه صادرات عملکرد خوبی داریم و بهره وری کشور ما پایین است.

همه این موارد نشان می دهند که وضعیت اقتصادی کشور ما خوب نیست، اما اشخاص حقیقی و حقوقی که به دنبال سود و سودهای کاذب هستند، همیشه در مدت 60 تا 70 سال گذشته توانسته اند از فضای نامطلوب اقتصادی به نفع خودشان استفاده کنند. به همین دلیل، در جامعه ما، هر روز فاصله طبقاتی بیش تر می شود.

یکی از این اشخاص حقوقی، بانک ها هستند و بانک ها به جای این که به وظیفه اصلی خودشان توجه کنند که واسطه گری مالی برای حمایت از تولید و بهبود فضای کسب و کار است، بنگاه داری کرده و از شرایط نامناسب اقتصادی استفاده می کنند.

یکی از مواردی که بانک ها سوء استفاده می کنند، این است که نقدینگی را به شکل های مختلف افزایش می دهند، با فرآیندهایی که دارند، نقدینگی را بیش تر کرده و تورم را افزایش می دهند. بانک ها از این طریق، سود زیادی کسب می کنند. بنابراین، بانک ها به شکل های مختلف باعث تورم می شوند و سود تورم موجود، به نفع بانک های مختلف است.

دومین مساله که حتی وزیر اقتصاد هم به آن اشاره کرد، قراردادهای تسهیلات بانکی است. وام هایی که بانک ها به مردم می دهند قراردادهای یک طرفه دارند. به نظر می رسد آن چیزی که در قرارداد می آید و به تسهیلات گیرنده و وام گیرنده گفته می شود، با آن چیزی که از مردم می گیرند تفاوت اساسی دارد و این نوع کارها سبب سودهای کلان برای بانک ها و موسسات مالی می شود.

عنصر بعدی که باز بانک ها از آن ارتزاق می کنند، این است که بانک ها وارد حوزه بنگاه داری شده اند. بانک ها با پول مردم یعنی سپرده های بانکی، وارد حوزه تجارت و بیزینس می شوند و در اقتصاد ایران هم، این طور است که هر کسی پول داشته باشد، می تواند سودهای کلان به دست بیاورد.

بعضی افراد عادی، پولی که دارند متعلق به خودشان است و به شکل های مختلف سود کسب می کنند، اما تفاوتی که بانک ها، با اشخاص حقیقی دارند این است که با پول مردم، درآمدها و سودهای کلان کسب می کنند.

در این میان، استفاده از منابع دولت که در اختیار برخی بانک های دولتی بوده، این قضیه را تشدید کرده است. در مجموع، ما شاهد این هستیم که بانک ها هر روز رشد می کنند و پاداش ها و امکاناتی که به هیأت مدیره ها داده می شود یک رقم کلان است. در این شرایط اقتصادی که مردم، حداقل ها را ندارند ما شاهد این هستیم که بانک ها منابع مالی کلانی را در اختیار دارند و این وضع به نفع اقتصاد کشور نیست.

ما امروزه شاهد این هستیم که تولید کنندگان و مردم عادی جامعه و به ویژه کارگران و کارمندان، هر روز وضعیت اقتصادی شان بدتر می شود. در مقابل هم، دلال ها، موسسات مالی، گروه ها و افرادی که در حوزه سفته بازی و خرید و فروش های کاذب فعالیت می کنند هر روز ثروت شان بیش تر می شود.

پاداش های نجومی بانک ها

*بانک های خصوصی از دهه 70 تاسیس شده اند که در نظام بانکی رقابت سازنده ایجاد شود و نظام بانکی دارای سلامت باشد و کارآمد عمل کند. به نظر شما، آیا تفاوت خاصی بین بانک های دولتی و خصوصی وجود دارد؟

-بانک های خصوصی در مشتری مداری، بهتر از بانک های دولتی عمل کرده اند. واقعیت قضیه این است که وقتی بانک های خصوصی تاسیس شدند، وضعیت مشتری مداری حداقل از نظر ظاهری بهتر شد. قبل از بانکداری خصوصی، نحوه سرویس دهی بانک ها به مردم، سنتی بود.

در آن دوره، ما شاهد صف های طولانی در بانک ها بودیم و هرج و مرج خاصی وجود داشت. بنابراین، نحوه سرویس دهی بانک ها، بسیار سنتی و قدیمی بود. با توجه به این که بانک های خصوصی، مشتری مداری را بهتر از بانک های دولتی می دانستند، در این حوزه تاثیرگذار بودند و باید به این موضوع توجه کنیم.

با این حال، بانک های خصوصی به ویژه در شرایط تورمی کشور، توانستند سودهای کلان ببرند. این وضع، حتی باعث شد بانک های دولتی نیز از ترفندها و شگردهای بانک های خصوصی استفاده کنند.

در سالیان گذشته، بانک های دولتی بیش تر در زمینه حمایت از بخش تولیدی به معنای واقعی عمل می کردند ولی ما در سال های اخیر مشاهده کردیم که بانک های دولتی به عملکرد بانک های خصوصی توجه کرده و عملاً بنگاه داری در بانک های خصوصی و دولتی رواج پیدا کرده سات.

به دلیل این که بانک های دولتی، از منابع دولتی استفاده می کردند دست شان بازتر بود و برخی از مدیران بانک ها به جای این که از منابع دولتی برای خدمت رسانی و کنترل تورم و رونق تولید استفاده کنند، اختلاس کردند که افراد جامعه در جریان آنها هستند.

با این حال، چون منابع آنها منابع دولتی بود، مردم چندان در جریان این اتفاقات قرار نگرفتند و حساب های مالی مردم نبود و حساب های دولتی بود. نمونه بارز این فسادها، اختلاس بزرگی بود که توسط آقای خاوری، مدیر عامل بانک ملی انجام شد.

بانک های خصوصی با عدول از قوانین پولی و بانکی کشور، توانستند از تورم موجود استفاده کلان کنند و به عبارت دیگر، ربا خواری قانونی را ایجاد کردند. همان بحث ربوی بودن که در طول تاریخ داشتیم، این بار بانک ها در چارچوب قانون و با ایجاد ساختمان ها و موسسات، سودهای کلان از مردم گرفتند.

من فکر می کنم بانک های دولتی و خصوصی، در مجموع در خدمت مردم نیستند و این وضع به وضوح مشخص است. این وضع، باعث شده اقتصاد ایران، آسیب های جدی ببیند.

*بانک خاورمیانه برای سال 1400 پاداش 3 میلیارد تومانی به هیأت مدیره خود داده و برای سال 1399 هم 4.2 میلیارد تومان پاداش به هیات مدیره داده بود. در مرداد سال 1400، فیلمی هم از جلسه مجمع عمومی بانک تجارت منتشر شد و هیأت مدیره این بانک با سلام و صلوات به خودشان پاداش 500 میلیون تومانی دادند.

آقای رزازان رئیس هیأت مدیره بانک تجارت، بعد از انتقاداتی که مطرح شد اعلام کرد که رقم 500 میلیون تومان پاداش، نسبت به رقم پاداش شرکت ها و بانک های دیگر کمتر بوده و در شرکت های دیگر پاداش های میلیاردی داده شده.

به نظر شما، آیا واقعاً مدیران بانکی ایران، قابلیت ها و توانمندی های خاصی دارند که این پاداش های کلان را می گیرند یا این که چون در این جایگاه قرار گرفته اند از این پاداش ها استفاده می کنند؟

-من از نظر اقتصاد به این مساله نگاه می کنم. اگر افراد خیلی ثروتمند ایران را مورد مطالعه قرار بدهیم، افرادی هستند که از نظر سواد در حد بالایی نیستند و از نظر کارآفرینی نیز در حد بالایی نیستند، اما ثروت های افسانه ای دارند. دلیل این ثروت ها این است که این افراد توانسته اند از فضای سفته بازی کشور استفاده کنند.

به هر حال این نوع افراد، کالاها را ارزان می خرند، از رانت استفاده می کنند. این کارها سودهای افسانه ای برای این افراد ایجاد می کند. عموم افرادی که در بخش خصوصی کار می کند از جمله بساز و بفروش هستند یا انحصار واردات در اختیارشان است یا از هر روشی استفاده می کنند، مولّد و در خدمت جامعه نیستند، اما ثروت های کلانی از فضا و شکاف های اقتصادی ایران به دست می آورند.

در کنار این نوع افراد، بانک ها نیز چنین وضعیتی دارند. بانک ها، منابع وسیع مالی در اختیارشان است به این صورت که از منابع دولت استفاده می کنند یا این که این منابع را از مردم گرفته اند. بانک ها با این پول های کلان، می توانند وارد سفته بازی و دلالی شوند و سودهای شگفت انگیزی به دست بیاورند.

بانک ها برخلاف بخش خصوصی، نمی توانند از این سودها برداشت کنند. بنابراین باید بر اساس یک مصوبه و قانون، این پول ها به مدیران عامل و افرادی ذی نفوذ داده شود. این کار نیاز به صورتجلسه و مصوبه دارد و پایان سال، بهترین موقع است که از این درآمدها و سودها استفاده کنند.

با توجه به این که در سال های اخیر، شبکه های مجازی گسترش پیدا کرده، چند نمونه از این موارد لو رفته است. مطمئن باشید که تعداد این موارد، بیش از این چند فقره است. بسیاری از مدیران، روش های مخفی کاری را می دانند ولی لا به لای این اتفاقات، فیلم چند مورد منتشر می شود و ما به عمق فاجعه پی می بریم.

در مجموع، صحبت من این است که اقتصاد ایران، یک اقتصاد مریض است و افراد سودجو در قالب بخش دولتی و در قالب بخش خصوصی و به عنوان وارد کننده و مدیر عامل، می توانند از این سودهای کلان استفاده کنند.

متاسفانه این ثروت، ناشی از بهره وری ، نوآوری، کارآفرینی، خدمتگزاری و ارائه خدمت به مردم نیست، بلکه ناشی از ترفندهای مختلف، رانت خواری، کلاهبرداری، نزول خواری و شیوه های دیگر بوده که در ایران، بسیار گسترش پیدا کرده است. اگر این پاداش ها، به خاطر نوآوری و بهره وری باشد، اِشکال ندارد چون اقدامات انجام شده، اثر مثبت برای اقتصاد دارد و تورم ایجاد نمی کند.

به طور کلی، برخی افراد در حد کلان از التهابات موجود در جامعه استفاده می کنند و برخی هم در حد خُرد. وقتی که بازارهای مختلف را نگاه می کنیم کم و بیش این وضعیت وجود دارد. در هر صنفی هم، عدم بهره وری وجود دارد، اما به دلیل این که در بانک ها، منابع مالی تضمین شده وجود دارد، مدیران آنها می توانند از این فضا به نفع خودشان استفاده کنند.

پاداش های هیات مدیره بانک ها در سال 1393

*بعد از این که پاداش 500 میلیون تومانی هیأت مدیره بانک تجارت تصویب شد و فیلم آن انتشار یافت، آقای صفرزاده، مدیر امور مالی بانک تجارت اعلام کرد که این بانک 130 هزار میلیارد تومان در سال 1396 زیان انباشته داشته و الان بانک تجارت از زیان خارج شده. علاوه بر این، ایشان گفت که این عملکرد بانک تجارت در 40 سال گذشته بی سابقه است. ایشان همچنین گفت این پاداش بر اساس ماده 241 قانون تجارت و قانون اصلاح آن در سال 1395 بوده و چنین پاداشی به هیأت مدیره داده شده.

وقتی که ماده 241 قانون و قانون اصلاح آن که توسط مجلس تصویب شده را بررسی می کنیم، می بینیم که اعطای این پاداش شکل قانونی دارد و ظاهر قانونی وجود دارد. آیا مجلس به راحتی دست مدیران این شرکت ها و بانک ها را باز می گذارد که بتوانند از این نوع پاداش ها استفاده کنند و حداقل به طور ناخواسته چنین اتفاقاتی می افتد؟

-بنده به عنوان فردی که سال های در حوزه اقتصادی مطالعه و کار کرده ام، می توانم بگویم شکاف های قانونی وجود دارد. به هر حال اعضای هیأت مدیره یا افراد مختلف می توانند با استفاده از این مقررات و قانون، کارشان را توجیه کنند. حتی اگر چنین قانونی وجود داشته باشد، درست نیست.

*به هر حال، مجلس شورای اسلامی، ماده 241 قانون تجارت را اصلاح کرده و مصوب کرده که شرکت های سهامی عام می توانند 3 درصد از سود نقدی شرکت را بین اعضای هیأت مدیره تقسیم کنند. بعد از انتشار فیلم پاداش بانک تجارت، برخی نمایندگان مجلس تعجب کرده و از این مقدار پاداش دادن انتقاد کردند.

چطور است که چنین قانونی توسط مجلس تصویب شده و بعد هم وقتی پاداش کلان توزیع می شود، همین نمایندگان مجلس اظهار شگفتی کرده و این نوع پاداش های کلان هم این طور در جامعه جنجال ایجاد می کند؟

-نمایندگان مجلس، در جریان جزئیات آئین نامه های بانکی نیست و افرادی که در بانک ها هستند به قوانین پولی و بانکی بیش تر آشنایی دارند. احتمالاً برخی از نمایندگان در مجلس وقت نسبت به این موارد آشنایی داشته و به نوعی این مصوبه را گذرانده اند.

از این طریق، یک محل برای سوء استفاده و دادن پاداش های کلان وجود دارد. وقتی قانونگذاری متوجه این موضوع می شود، باید جلوی این قضیه را بگیرد. البته اگر پاداش دادن بر اساس رقابت کامل و تلاش باشد، هیچ ایرادی ندارد. نظام سرمایه داری هم، همین را می گوید و تاکید دارد که افراد تولید کرده و ارزش افزوده ایجاد کنند و از سود ایجاد شده نیز بهره برداری کنند.

تفاوت سرمایه داری ایران با سرمایه داری غربی، این است که سود در ایران ناشی از رانت و سوء استفاده است ولی سودی که در آلمان یا مثلاً در ژاپن وجود ندارد ناشی از بهره وری، نوآوری و تلاش است.

رحمان سعادت اقتصاددان و استاد دانشگاه

*آقای صفرزاده، مدیر امور مالی بانک تجارت گفته بود بانک تجارت 130 هزار میلیارد تومان زیان انباشته داشته و طی 4 سال از زیان خارج شده و آن زیان انباشته مستهلک شده و بانک تجارت به سود رسیده است.

ایشان این طور هم نتیجه گیری کرده بود که چون بانک به سود رسیده به هیأت مدیره پاداش داده شده. همچنین ایشان گفته بود این که بانک وارد سوددهی شده، طی 40 سال اخیر بی سابقه است و این وضع مرهون مدیریت و برنامه ریزی های صحیح مدیران ارشد و تلاش بی وفقه کارکنان بانک تجارت است.

در عمل وقتی که بررسی می کنیم، متوجه می شویم بانک تجارت، اقدام به تجدید ارزیابی دارایی کرده و زیان انباشته به این صورت از بین رفته است. این نوع اقدامات، یکی از همان نشانه های اقتصاد بیمار است که به آن اشاره کردید و در فضای تورمی و با تجدید ارزیابی دارایی ها، این طور اتفاقاتی رخ می دهد؟

-اقتصاد دانان، یک جمله در مورد تورم دارند و می گویند تورم، ام الفساد اقتصادی است، یعنی وقتی شرایط تومی وجود دارد هر کاری می شود انجام داد چون ثبات اقتصادی و شفافیت وجود ندارد. امروزه اینقدر تورم، شدید است که افراد مختلف می توانند هر قیمتی را به مردم تحمیل کنند. در مورد سوددهی کاذب بانک ها همین وضعیت وجود دارد و اگر یک فرد حتی «کاه» هم خریده بود، با قیمت های جدید سود زیادی کسب می کرد.

در سال های اخیر، بانک های کشور ما، املاک زیادی را خریدار کردند و اگر یک بانک، یکی از همین ساختمان ها را که 20 سال پیش خریده، امروز بفروشد می تواند تمام بدهی هایش را با پول این ساختمان پرداخت کند. چون قیمت فعلی این ساختمان، چندین برابر سود حاصل از عملکرد و وام دهی بانک است.

پاداش های نجومی بانک ها

*بانک به جای این که عملکرد مناسب داشته باشد و از طریق بانکداری به سود برسد، دارایی خریده و قیمت آن چند برابر شده. این نوع شناسایی سود چه آثار و تبعاتی برای اقتصاد و جامعه ما دارد؟

-فرض کنید مدیران بانک ها، یک سود کاذب به دست می آورند و مثلاً پاداش میلیاردی می گیرند بدون این که خدمت قابل توجهی ارائه کرده باشند. این یک میلیارد تومان تبدیل به تقاضای کاذب می شود. این پاداش ها، پاداش های نجومی بوده و در نتیجه، به کالاهای لوکس تبدیل می شود که مورد نیاز مردم عادی هم نیست.

ناخواسته درآمدهای نجومی به سمت کالاهای لوکس میل می کند که مورد نیاز مردم نیستند. از طرف دیگر، این کالاهای لوکس باعث فاصله طبقاتی می شود و باعث فخر فروشی می شود و از طرفی، احساس فقر در طبقات پایین درآمدی جامعه ایجاد می شود.

ما یک فقر داریم و یک احساس فقر بیش تر. با توجه به شرایطی که وجود دارد افرادی که سودهای کاذب کسب می کنند نوع زندگی و سبک زندگی خودشان را به معرض نمایش می گذارند. برخی نظریه پردازان معروف دنیا، می گویند افراد طبقه مرفه بیش از آن که از کالای لوکس استفاده کند، به فکر نمایش آن کالا در جامعه هستند.

این وضع، باعث شکاف طبقاتی می شود و همچنین باعث کاهش سرمایه اجتماعی می شود. به هر حال، تا تورم هست این نوع مسائل وجود دارد. الان هم تورم، نجومی هست و اگر چند نفر بازداشت شوند، مطمئن باشید که تعداد زیاد دیگری هم وجود دارند. بنابراین، اول باید تورم کنترل شود.