دلایل افزایش مهاجرت در ایران و نقش رسانهها در کاهش پیامدهای روانی پس از جنگ ۱۲ روزه
پدیده مهاجرت در ایران طی سالهای اخیر با رشد چشمگیری همراه بوده است. این روند علاوه بر عوامل ساختاری اقتصادی و اجتماعی، از بحرانهای منطقه ای و رخدادهای امنیتی نیز تأثیر میپذیرد. جنگ ۱۲ روزه اخیر، نمونه ای از بحران های منطقه ای است که پیامدهای روانی و اجتماعی آن بر جامعه ایران آشکار گردید. این مقاله با رویکرد تحلیلی به بررسی علل افزایش اشتیاق به مهاجرت در ایران می پردازد و نقش رسانه ها را در کاهش اثرات منفی روانی و مدیریت افکار عمومی تبیین می کند.
مهاجرت به عنوان یک پدیده اجتماعی-اقتصادی در ادبیات علوم اجتماعی جایگاه ویژهای دارد. در ایران، افزایش میل به مهاجرت بهویژه در میان جوانان و قشر تحصیلکرده در سالهای اخیر چشمگیر بوده است (Amanat & Zahedi, ۲۰۲۱). این روند نه تنها ناشی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی است، بلکه از تحولات منطقه ای نیز تأثیر می گیرد. جنگ ۱۲ روزه اخیر، با وجود آنکه به طور مستقیم در ایران رخ نداد، موجب ایجاد فضای ناامنی روانی در جامعه شد. رسانه ها در این شرایط می توانند نقشی تعیین کننده در مدیریت بحران های روانی و اجتماعی ایفا کنند.
۱. عوامل مؤثر بر افزایش اشتیاق به مهاجرت
۱-۱. عوامل اقتصادی
- تورم ساختاری و کاهش ارزش پول ملی: استمرار نرخ بالای تورم و کاهش قدرت خرید خانوارها چشمانداز زندگی را تیره کرده است (World Bank, ۲۰۲۳).
- عدم تناسب عرضه و تقاضای نیروی کار: بازار کار داخلی ظرفیت جذب فارغالتحصیلان دانشگاهی را ندارد و این شکاف، زمینهساز خروج نیروی انسانی متخصص میشود (Moradi, 2020).
۱-۲. عوامل روانی و امنیتی
- تأثیر جنگها و بحرانهای منطقه ای: جنگ ۱۲ روزه بهطور غیرمستقیم احساس ناامنی و بیثباتی را در جامعه ایران تشدید کرد.
- اضطراب جمعی: گسترش نگرانیهای ناشی از آینده مبهم، منجر به تقویت گرایش به مهاجرت میشود (Beck, 2009).
۱-۳. عوامل اجتماعی-فرهنگی
- شکاف انتظارات نسل جوان و ساختارهای اجتماعی موجود: محدودیت در آزادیهای اجتماعی و فرهنگی انگیزه مهاجرت را تقویت کرده است (Tajbakhsh, 2019).
- گسترش مقایسه از طریق رسانهها: شبکههای اجتماعی با نمایش زندگی در کشورهای توسعهیافته، تصویر مقایسهای نابرابری را تشدید میکنند.
۲. نقش رسانه ها در مدیریت پیامدهای روانی و اجتماعی
۲-۱. اطلاع رسانی شفاف
رسانه ها با پرهیز از بزرگنمایی و ارائه اطلاعات دقیق، می توانند از تشدید ترس و اضطراب عمومی جلوگیری کنند.
۲-۲. تقویت امید اجتماعی
ارائه روایت های موفقیت داخلی و بازنمایی فرصتهای پیشرفت در کشور، می تواند بخشی از امید اجتماعی را بازسازی کند (McQuail, 2010).
۲-۳. آموزش تاب آوری
رسانه ها از طریق برنامههای آموزشی و فرهنگی قادرند مهارتهای روانی مقابله با استرس را به جامعه منتقل کنند.
۲-۴. مقابله با شایعات و جنگ روانی
رسانه های مسئول با شفاف سازی اخبار و مقابله با اطلاعات نادرست، نقش مهمی در کاهش اضطراب ایفا میکنند (Noelle-Neumann, 1993).
نتیجه گیری
افزایش میل به مهاجرت در ایران صرفاً نتیجه فشارهای اقتصادی نیست؛ بلکه ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی، روانی و منطقهای در این پدیده نقش دارند. جنگ ۱۲ روزه به عنوان یک نمونه از بحران های برون مرزی، نشان داد که حتی رخدادهای غیرمستقیم نیز می تواند بر روان جمعی جامعه ایران تأثیر بگذارد. در این میان، رسانهها از طریق اطلاعرسانی مسئولانه، تقویت امید اجتماعی و آموزش تاب آوری می توانند نقش اساسی در کاهش پیامدهای منفی و بازسازی سرمایه اجتماعی ایفا کنند.
نظر شما