یادداشت اختصاصی از جواد نبوتی
توفان آذرماه در بازار ارز؛ چرا دلار به ۱۳۰ هزار تومان رسید؟
بازار ارز ایران در آذرماه ۱۴۰۴ یکی از پرتلاطمترین دورههای تاریخ خود را سپری کرد. اسکناس آمریکایی که سال را در محدودهای بسیار پایینتر آغاز کرده بود، در نیمه آذرماه با جهشی بیسابقه مرز روانی ۱۳۰ هزار تومان را در نوردید. این صعود پرشتاب که نبض سایر بازارها بهویژه طلا و خودرو را نیز تندتر کرد، محصول همافزایی چندین متغیر بنیادین، ساختاری و روانی است که در این یادداشت به بررسی آنها میپردازیم.
۱. ناترازی بودجه و رشد نقدینگی: ریشه اصلی و همیشگی تورم ارزی در ایران، رشد فزاینده نقدینگی است. طبق آمارهای منتشر شده، نرخ رشد نقدینگی در سال ۱۴۰۴ با عبور از مرز ۴۰ درصد، فشار سنگینی بر پایه پولی وارد کرد. زمانی که نقدینگی با سرعتی فراتر از رشد اقتصادی تولید میشود، پول ملی به طور طبیعی ارزش خود را در برابر ارزهای معتبر از دست میدهد. عبور دلار از ۱۳۰ هزار تومان، در واقع واکنش بازار به انباشت تورمی است که در ماههای گذشته نادیده گرفته شده بود.
۲. تقاضای فصلی و تسویهحسابهای پایان سال میلادی: آذرماه همواره با افزایش تقاضای تجاری گره خورده است. نزدیک شدن به پایان سال میلادی، تجار و بازرگانان را برای تسویه بدهیهای ارزی و بستن قراردادهای جدید راهی بازار میکند. امسال این تقاضای سنتی با کمبود عرضه در سامانه نیما و بازار توافقی همزمان شد که نتیجهای جز انتقال فشار تقاضا به بازار آزاد و جهش قیمتها نداشت.
۳. شوکهای سیاستی و انتظارات تورمی: برخی تصمیمات اقتصادی داخلی، از جمله زمزمههای سهنرخی شدن بنزین و تغییرات در نحوه عرضه خودروهای وارداتی، سیگنالهای منفی به بازار صادر کرد. این تصمیمات با تقویت «انتظارات تورمی»، باعث شد تا دلار بار دیگر به عنوان پناهگاهی برای حفظ ارزش داراییها شناخته شود. هجوم تقاضای احتیاطی از سوی مردم عادی که از ترس کاهش قدرت خرید به بازار ارز پناه بردند، بنزینی بر آتش قیمتها بود.
۴. متغیرهای سیاسی و بینالمللی: تداوم تحریمها و فعال شدن برخی مکانیسمهای فشار بینالمللی (مانند مکانیسم ماشه) در کنار تنشهای منطقهای، ریسک سرمایهگذاری در ایران را افزایش داد. عدم بازگشت بخشی از ارز حاصل از صادرات (تخمین زده میشود حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد) به چرخه رسمی، دست بانک مرکزی را برای مداخله موثر در بازار بست و فضا را برای جولان نوسانگیران فراهم کرد.
۵. سیگنال بازارهای موازی: رشد بیسابقه قیمت جهانی طلا (انس) و همراهی آن با دلار داخلی، باعث شد سکه و طلا رکوردهای عجیبی را ثبت کنند. این همگرایی باعث شد تا بازارهای دارایی در یک مارپیچ صعودی قرار گیرند که هر کدام محرک دیگری بود.
نتیجهگیری: جهش دلار به ۱۳۰ هزار تومان در آذر ۱۴۰۴، نه یک اتفاق تصادفی، بلکه برآیند ناترازیهای عمیق اقتصادی و فشارهای سیاسی بود. اگرچه بانک مرکزی با اقداماتی نظیر مسدودسازی حسابهای مشکوک و تلاش برای تکنرخی کردن ارز در پی مهار بازار است، اما تا زمانی که ریشههای اصلی یعنی رشد نقدینگی و ناترازی بودجه درمان نشود، بازار ارز همچنان نسبت به کوچکترین شوکهای خبری آسیبپذیر خواهد ماند.
نظر شما