گرانی برنج مازندران/پای دلال‌ها در میان است؟
در این مطلب از صفحه اقتصاد آمده است، بازار برنج ایران با چالش‌های متعددی روبرو است. کاهش تولید داخلی به دلیل خشکسالی و مشکلات آبیاری، افزایش هزینه‌های تولید و تاثیر نوسانات ارزی، از جمله عواملی هستند که موجب افزایش قیمت برنج شده‌اند. با ما همراه باشید!
برنج، به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام غذایی در سفره ایرانیان، همواره مورد توجه بوده و بدون شک نوسانات قیمت این محصول، به طور مستقیم بر زندگی بسیاری از خانواده‌ها تاثیر می‌گذارد و با نگاهی به داده‌های آماری می‌توان دریافت که افزایش تدریجی قیمت این کالای راهبردی از نخستین ماه فصل زمستان آغاز شده و البته همچنان نیز تداوم دارد.
برنج، به عنوان یکی از مهمترین اقلام غذایی در سبد خانوار ایرانی، همواره تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که سیاست‌های دولتی نقشی کلیدی در این میان ایفا می‌کنند. قیمت برنج، به عنوان یک کالای اساسی، نه تنها بر سفره‌های مردم بلکه بر اقتصاد کلان کشور نیز اثرگذار است. بنابراین، بررسی دقیق سیاست‌های دولتی و تاثیر آنها بر قیمت این محصول امری ضروری به نظر می‌رسد.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.
این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
طبق واکاوی‌های صورت گرفته و همچنین داده‌های آماری، روند صعودی قیمت برنج در مازندران از چند ماه گذشته آغاز شده است و به عبارتی دیگر در نخستیم ماه فصل زمستان امسال بعنی دیماه، این افزایش قیمت آغاز شده است و وضعیت را بگونه ای رقم زده است تا بسیاری از شهروندان برای تامین این مایحتاج و کالای اساسی با مشکلات متعددی مواجه شوند.
داده های آماری نشان می‌دهد که امسال ۲۱۵ هزار هکتار از زمین های مازندران به کشت برنج اختصاص داده است که با احتساب سطح زیرکشت برنج رتون و همچنین نشاء مجدد این میزان به بیش از ۳۲۸ هزار هکتار افزایش یافته است که از مجموع اراضی سطح زیرکشت، ۱۷۸ هزار و ۹۵۳ هکتار با تولید سالانه بیش از یک میلیون تن به ارقام محلی و بیش از ۳۶ هزار هکتار نیز با تولی سالانه بیش از ۳۰۲ هزار تن به ارقام پرمحصول اختصاص یافته است.
در مجموع از ۲۱۵ هزار هکتار سطح زیرکشت برنج از نوع ارقام محلی و پرمحصول در مازندران، سالانه یک میلیون و ۳۳۱ هزار و ۵۳۷ تن برنج تولید و روانه بازارهای مصرف می شود.
به نگاهی به داده‌های آماری که توسط سازمان جهاد کشاورزی مازندران تهیه شده به خوبی می توان دریافت که استارت افزایش قیمت برنج در دیماه امسال زده شد به گونه ای که قیمت این محصول مهم هر هفته در مقایسه با هفته ما قبل آن افزایش و روند صعودی داشته است.
در نخستین روز از نخستین ماه از فصل زمستان امسال قیمت هرکیلوگرم برنج طارم مازندران در بازار ۹۱۹ هزار و ۹۰ ریال بود که این میزان یک هفته بعد یعنی در تاریخ هشتم دیماه به ۹۵۵ هزار و ۹۰۰، ۱۵ دیماه به ۹۸۵، ۲۲ دیماه به یک میلیون و ۳۸ هزار و ۵۰۰، ۲۹ دیماه به یک میلیون و ۶۸ هزار و ۵۰۰، و در تاریخ ۶ بهمن ماه نیز به یک میلیون و ۱۰۳ و ۵۰۰، ۱۳ بهمن ماه به یک میلیون و ۲۱۶ هزار و ۳۶۰ و در تاربخ ۲۷ بهمن ماه نیز به یک میلیون و ۴۴۳ هزار و ۱۸۰ ریال افزایش یافته است.
این افزایش قیمت در نوع دیگر ارقام برنج مازندران از جمله شیرودی، ندا و فجر نیز اتفاق افتاد به گونه ای که قیمت برنج شیرودی در بازارهای مازندران از ۶۵۵ هزار ریال در اول دیماه امسال، با چند برابر افزایش در ۲۷ بهمن ماه امسال به یک میلیون و ۱۲۰ هزار و ۹۰۰ ریال، برنج ندا از ۶۰۵ هزار و ۹۰۰ ریال به یک میلیون و ۷۱ هزار و ۸۱۰ و قیمت برنج فجر نیز از ۷۱۰ هزار و ۴۵۰ به یک میلیون و ۱۹۹ هزار و ۵۴۰ ریال افزایش یافت.
افزایش قیمت هرکیلوگرم برنج در مازندران باعث شده است که بسیاری از مردم در این شرایط سخت اقتصادی برای تامین این کالای اساسی با مشکلات عدیده ای مواجه شوند به گونه ای که دیگر همانند ماه‌های گذشته از تهیه هر روزه برنج در سبد غذایی خانوارها محروم باشند.
یکی از عوامل مهم در افزایش قیمت برنج، نقش واسطه‌ها و دلالان است که در زنجیره تامین این محصول، جایگاه ویژه‌ای دارند. این افراد با فعالیت‌های خود، گاهی اوقات موجب ایجاد اختلال در بازار و افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها می‌شوند.
عوامل مؤثر بر قیمت برنج
قیمت برنج تابعی از متغیرهای متعددی است که می‌توان آنها را به دو دسته عوامل داخلی و خارجی تقسیم کرد. عوامل داخلی شامل میزان تولید داخلی، سطح زیر کشت، شرایط آب و هوایی و سیاست‌های حمایتی دولت می‌شود. به عنوان مثال، کاهش بارندگی و بروز خشکسالی می‌تواند منجر به کاهش تولید و افزایش قیمت برنج شود. همچنین، سیاست‌های یارانه‌ای و تعرفه‌های وارداتی نیز نقش بسزایی در تعیین قیمت این محصول ایفا می‌کنند.
افزایش هزینه‌های تولید مانند کود و سموم نیز به افزایش قیمت تمام شده برنج دامن می‌زند و از سوی دیگر، عوامل خارجی مانند قیمت جهانی برنج، نرخ ارز، تحریم‌های اقتصادی و شرایط بازار بین‌المللی نیز تاثیر قابل توجهی بر قیمت برنج داخلی دارند. به عنوان مثال، افزایش قیمت جهانی برنج به طور مستقیم بر قیمت برنج وارداتی و به تبع آن بر قیمت برنج داخلی اثر می‌گذارد. نوسانات نرخ ارز نیز به دلیل تاثیر مستقیم بر قیمت کالاهای وارداتی و نهاده‌های کشاورزی، می‌تواند موجب افزایش قیمت برنج شود.
در حال حاضر، بازار برنج ایران با چالش‌های متعددی روبرو است. کاهش تولید داخلی به دلیل خشکسالی و مشکلات آبیاری، افزایش هزینه‌های تولید و تاثیر نوسانات ارزی، از جمله عواملی هستند که موجب افزایش قیمت این محصول شده‌اند. علاوه بر این، کمبود برنج مرغوب در بازار و تقاضای بالا برای انواع برنج ایرانی، نیز مزید بر علت شده است. در مقابل، واردات برنج به دلیل مشکلات ارزی و تحریم‌ها با محدودیت‌هایی روبرو است. این عوامل سبب ایجاد نوعی عدم تعادل در عرضه و تقاضا شده و منجر به افزایش قیمت‌ها گردیده است. همچنین، واسطه‌گری و فعالیت دلالان نیز نقش قابل توجهی در افزایش قیمت برنج ایفا می‌کند.
مراحل زنجیره تامین برنج و نقش واسطه‌ها
زنجیره تامین برنج از مزرعه آغاز شده و تا رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی، مراحل مختلفی را طی می‌کند. کشاورزان، تولیدکنندگان اولیه این محصول هستند. پس از برداشت، برنج به کارخانه‌های شالیکوبی منتقل می‌شود تا فرآوری شود. در این میان، واسطه‌ها و دلالان وارد عمل می‌شوند. این افراد، برنج را از کشاورزان یا کارخانه‌ها خریداری کرده و به عمده فروشان یا خرده فروشان می‌فروشند. در این فرآیند، هر واسطه سودی را برای خود در نظر می‌گیرد که این سود، در نهایت به قیمت نهایی برنج اضافه می‌شود.
انواع واسطه‌ها و دلالان برنج
واسطه‌ها و دلالان برنج را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. برخی از این افراد، به صورت سنتی فعالیت می‌کنند و سابقه طولانی در این حوزه دارند. گروه دیگر، شرکت‌ها یا افراد تازه وارد هستند که به دنبال کسب سود از نوسانات بازار برنج هستند. همچنین، برخی از واسطه‌ها، نقش انباردار را نیز ایفا می‌کنند و با نگهداری برنج، در زمان‌های خاص، اقدام به فروش آن با قیمت بالاتر می‌کنند.
چگونگی تاثیر واسطه‌ها بر افزایش قیمت برنج
تأثیر واسطه‌ها و دلالان بر افزایش قیمت برنج از جهات مختلفی قابل بررسی است، افزایش قیمت با واسطه گری بدین شکل است که هر واسطه در مسیر رسیدن برنج به دست مصرف کننده، سود خود را به قیمت اضافه می کند. این امر باعث می شود که قیمت نهایی برنج نسبت به قیمت اولیه آن در مزرعه، به طور چشمگیری افزایش یابد.
برخی دلالان با خرید حجم زیادی از برنج و انبار کردن آن، باعث کاهش عرضه در بازار می شوند. این امر، تقاضا را به صورت مصنوعی افزایش داده و در نتیجه، قیمت‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند.
در زمان‌هایی که بازار برنج دچار نوسان است، واسطه‌ها و دلالان با استفاده از این شرایط، اقدام به خرید و فروش برنج با قیمت‌های بالاتر می‌کنند. این اقدامات، باعث تشدید نوسانات قیمت و افزایش غیرمنطقی آن می‌شود.
در بسیاری از موارد، قیمت گذاری برنج توسط واسطه‌ها به صورت شفاف انجام نمی‌شود. این نبود شفافیت، فرصت را برای سوء استفاده و افزایش قیمت فراهم می‌کند.
راهکارهای کاهش نقش واسطه‌ها و دلالان برنج
یکی از مهمترین راهکارها، حمایت مستقیم از کشاورزان و ایجاد بستری برای فروش مستقیم محصول آنها به مصرف کننده است. این امر، باعث حذف واسطه‌های غیرضروری و کاهش قیمت نهایی می‌شود.
با تقویت زیرساخت‌های زنجیره تامین برنج، می‌توان فرآیند انتقال این محصول را تسهیل کرد و از ورود واسطه‌های غیرضروری جلوگیری نمود و علاوه بر این، ایجاد بازارهای شفاف برای عرضه برنج، باعث کاهش قدرت واسطه‌ها و دلالان در تعیین قیمت می‌شود. همچنین، این امر به مصرف کنندگان کمک می‌کند تا با قیمت مناسب تری این محصول را تهیه کنند.
نظارت دقیق بر فعالیت واسطه‌ها و دلالان و برخورد با متخلفان، می‌تواند از افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها جلوگیری کند ضمن اینکه افزایش آگاهی مصرف کنندگان در مورد حقوق خود و همچنین نحوه شناسایی قیمت مناسب برنج، می تواند به کاهش تقاضای کاذب در بازار کمک کند.
نقش دولت و نهادهای نظارتی
نقش دولت و نهادهای نظارتی در کنترل بازار برنج بسیار حائز اهمیت است. دولت می تواند با وضع قوانین و مقررات مناسب، از فعالیت های غیر قانونی دلالان جلوگیری کرده و ثبات را به بازار برگرداند. همچنین، نظارت مستمر بر قیمت‌ها و برخورد با متخلفان، می‌تواند از افزایش غیرمنطقی قیمت برنج جلوگیری کند.
اهمیت ساماندهی بازار برنج
ساماندهی بازار برنج، نه تنها به نفع مصرف کنندگان است، بلکه به نفع تولیدکنندگان نیز می باشد. با حذف واسطه های غیرضروری و ایجاد یک بازار رقابتی، کشاورزان می توانند محصول خود را با قیمت عادلانه تری به فروش برسانند و انگیزه بیشتری برای تولید داشته باشند. همچنین، مصرف کنندگان نیز می توانند از کیفیت مناسب برنج با قیمت منطقی بهره مند شوند.
سیاست‌های وارداتی و تعرفه‌ها
یکی از مهمترین سیاست‌های دولتی که به طور مستقیم بر قیمت برنج تاثیر می‌گذارد، سیاست‌های وارداتی و تعرفه‌های گمرکی است. دولت با تعیین تعرفه‌های مختلف برای واردات برنج، می‌تواند میزان عرضه این محصول در بازار داخلی را کنترل کند. تعرفه‌های بالا باعث افزایش قیمت برنج وارداتی می‌شود و در نتیجه، قیمت برنج داخلی نیز ممکن است افزایش یابد. از طرفی، تعرفه‌های پایین می‌تواند منجر به کاهش قیمت برنج وارداتی شود اما همزمان، ممکن است به تولید داخلی آسیب برساند و کشاورزان را دلسرد کند. بنابراین، ایجاد تعادل مناسب در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
علاوه بر تعرفه‌ها، محدودیت‌های وارداتی و مجوزهای لازم نیز بر قیمت برنج تاثیر گذارند. هرگونه تغییری در سیاست‌های مربوط به مجوزها و محدودیت‌های وارداتی، می‌تواند نوسانات قیمتی در بازار برنج را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، اگر دولت واردات برنج را به صورت ناگهانی محدود کند، عرضه این محصول در بازار کاهش یافته و قیمت آن افزایش خواهد یافت.
سیاست‌های حمایتی از تولید داخلی
دولت‌ها می‌توانند با اتخاذ سیاست‌های حمایتی از تولید داخلی، به طور غیرمستقیم بر قیمت برنج تاثیر بگذارند. حمایت از کشاورزان برنج‌کار از طریق ارائه تسهیلات مالی، تامین نهاده‌های کشاورزی ارزان قیمت، و تضمین خرید محصولات، می‌تواند باعث افزایش تولید داخلی و در نتیجه کاهش وابستگی به واردات شود. افزایش تولید داخلی، عرضه را بالا برده و به کنترل قیمت کمک می‌کند.
همچنین، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی مانند سیستم‌های آبیاری مدرن و آموزش کشاورزان می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید منجر شود. این اقدامات در نهایت می‌تواند به ثبات قیمت برنج در بازار کمک کند. از سوی دیگر، حمایت نکردن از تولید داخلی، منجر به کاهش تولید و افزایش وابستگی به واردات خواهد شد که در نتیجه آن، قیمت برنج نوسانات بیشتری خواهد داشت و در معرض تغییرات قیمت جهانی قرار خواهد گرفت.
سیاست‌های کنترل قیمت و نظارت بر بازار
کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند که دولت می‌تواند از طریق سیاست‌های کنترل قیمت و نظارت بر بازار، به صورت مستقیم بر قیمت برنج تاثیر گذار باشد. تعیین سقف قیمت برای برنج، یکی از این سیاست‌هاست که هدف آن جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها است. اما این سیاست اگر به درستی اجرا نشود، می‌تواند منجر به ایجاد بازار سیاه و کمبود عرضه شود. همچنین، نظارت دقیق بر عملکرد توزیع‌کنندگان و جلوگیری از احتکار و انبار کردن برنج، می‌تواند به کنترل قیمت کمک کند.
از طرفی، سیاست‌های یارانه‌ای نیز می‌توانند به کاهش قیمت برنج برای مصرف‌کنندگان کمک کنند. دولت با پرداخت یارانه به تولیدکنندگان یا مصرف‌کنندگان، می‌تواند قیمت نهایی برنج را برای خانوارها کاهش دهد. این سیاست‌ها اگرچه در کوتاه مدت موثر هستند، اما در بلند مدت ممکن است باعث ایجاد اختلال در مکانیسم بازار و وابستگی به حمایت‌های دولتی شوند.
عوامل کلان اقتصادی
علاوه بر سیاست‌های دولتی، عوامل کلان اقتصادی نیز بر قیمت برنج تاثیرگذارند. نرخ ارز، تورم، و شرایط اقتصادی کشور از جمله این عوامل هستند. نوسانات نرخ ارز می‌تواند به طور مستقیم بر قیمت برنج وارداتی تاثیر بگذارد و باعث افزایش قیمت برنج در بازار داخلی شود. تورم نیز با افزایش هزینه‌های تولید و توزیع، می‌تواند به افزایش قیمت برنج منجر شود. بنابراین، سیاست‌های دولت در زمینه کنترل تورم و مدیریت نرخ ارز، نقش مهمی در تعیین قیمت برنج ایفا می‌کند.
توزیع و شبکه های فروش برنج
نحوه توزیع برنج و شبکه های فروش نیز بر قیمت آن تاثیر می گذارند. اگر شبکه های توزیع کارآمد نباشند و برنج با واسطه های زیادی به دست مصرف کننده برسد، قیمت آن به شدت افزایش می یابد. همچنین، انحصار در توزیع نیز می تواند منجر به افزایش غیرمنطقی قیمت ها شود. بنابراین، دولت با نظارت بر شبکه های توزیع و ایجاد ساز و کار مناسب برای عرضه برنج، می تواند به کنترل قیمت ها کمک کند.
وابستگی به واردات برنج، یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در شرایط فعلی اقتصاد ایران است. کمبود تولید داخلی نسبت به تقاضای موجود، دلیل اصلی این امر است. به عبارت دیگر، حجم برنج تولید شده در داخل کشور، کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد و این کمبود، از طریق واردات جبران می‌شود. این واردات، خود تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که هر یک به نحوی بر قیمت نهایی برنج تاثیر می‌گذارند.
یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت برنج وارداتی، نرخ ارز است. از آنجا که برنج از کشورهای خارجی خریداری می‌شود، هرگونه نوسان در نرخ ارز، به طور مستقیم بر قیمت تمام شده آن اثر می‌گذارد. افزایش نرخ ارز، به معنای افزایش هزینه خرید برنج و در نتیجه، افزایش قیمت آن در بازار داخلی است. در مقابل، کاهش نرخ ارز می‌تواند تا حدی موجب کاهش قیمت برنج شود، اما این تاثیر معمولاً به اندازه افزایش قیمت، چشمگیر نیست.
علاوه بر نرخ ارز، هزینه حمل و نقل نیز نقش مهمی در تعیین قیمت نهایی برنج وارداتی ایفا می‌کند. مسافت مبدا تا مقصد، نوع حمل و نقل "دریایی، زمینی، هوایی" و هزینه‌های مربوط به بیمه و ترخیص کالا، همگی بر قیمت تمام شده برنج اضافه می‌شوند. افزایش هزینه‌های حمل و نقل بین‌المللی، به ویژه در شرایطی که بازارهای جهانی دچار نوسان هستند، می‌تواند فشار مضاعفی بر قیمت برنج وارد کند.
سیاست‌های تجاری دولت نیز از جمله عوامل تاثیرگذار بر قیمت برنج وارداتی به شمار می‌روند. تعرفه‌های گمرکی و محدودیت‌های وارداتی، به طور مستقیم بر هزینه واردات و در نتیجه، قیمت نهایی برنج اثر می‌گذارند. وضع تعرفه‌های بالا بر واردات برنج، با هدف حمایت از تولید داخلی، می‌تواند موجب افزایش قیمت برنج در بازار شود، در حالی که کاهش تعرفه‌ها می‌تواند تا حدی قیمت را کنترل کند. البته، تاثیر این سیاست‌ها، بستگی به شرایط بازار و میزان تولید داخلی نیز دارد.
بررسی وضعیت بازار برنج نشان می‌دهد که عرضه و تقاضا نیز نقش تعیین کننده‌ای در قیمت نهایی این محصول دارد. در شرایطی که تقاضا برای برنج بیشتر از عرضه باشد، قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند و بالعکس. واردات، به عنوان مکانیزمی برای تامین تقاضای بازار، می‌تواند به تعادل قیمت‌ها کمک کند، اما اگر واردات به میزان کافی انجام نشود، بازار دچار کمبود شده و قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
نوسانات قیمت برنج، به عنوان یک کالای اساسی، تاثیر مستقیمی بر سبد خانوار دارد. افزایش قیمت برنج می‌تواند باعث کاهش قدرت خرید خانوارها شود، به ویژه برای اقشار کم‌درآمد که بخش قابل توجهی از درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به کاهش مصرف برنج و سایر مواد غذایی شده و بر سلامت و تغذیه جامعه تاثیر منفی بگذارد و به همین دلیل نیز توجه به عوامل موثر بر قیمت برنج، از جمله نرخ ارز، از اهمیت بالایی برخوردار است و اتخاذ تدابیر مناسب برای کنترل این عوامل، می‌تواند به حفظ قدرت خرید خانوارها و بهبود وضعیت معیشت جامعه کمک کند.
تاثیرات ناشی از تغییر نرخ ارز بر قیمت برنج، به طور مستقیم بر اقتصاد کشور و زندگی روزمره مردم تأثیرگذار است. لذا، اتخاذ سیاست‌های متوازن و جامع برای کنترل این تاثیرات، امری ضروری است.
کارشناسان اقتصادی و کشاورزی مازندران معتقدند از آنجایی که تولید برنج در استان های شمالی به عنوان یکی از محصولات راهبردی و نقطه اتکای امنیت غذایی کشور محسوب می شود، با مدیریت و توجه ملی می توان تمام حرف و حدیث ها و باید و نباید های برنج کاری را از بین برد و حتی بر سطح زیر کشت افزود.
بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران امسال ۲۱۵هزار هکتار از زمین های استان زیر کشت برنج رفت که یک میلیون و ۳۳۱ هزار و ۵۳۷ هزار تن برنج سفید استحصال و تولید و روانه بازارهای مصرف شده است.
کشت برنج در مازندران به طور معمول با شخم و شیار، خزانه گیری و آب تخت کردن شالیزار از ماه اسفند آغاز می شود و به طور معمول دراواخر ماه فروردین به مرحله نشاء می رسد.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.
این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
نظر شما