یوگنی پریگوژین رئیس کشته شده واگنر، آشپز معروف پوتین که بود؟

یوگنی پریگوژین زاده لنینگراد بود؛ جایی که در نوجوانی‌اش به دلیل سرقت‌ مسلحانه و قاچاق دستگیر و محاکمه شد. از آن‌جا که سنش در زمان محاکمه زیر سن قانونی بود، تنها مجازات ۹ سال حبس شامل حال او شد.

نوجوان زندانی زمانی آزادی خود را در سال ۱۹۹۰ میلادی بازیافت که اتحاد جماهیری شوروی سوسیالیستی در زیر رهبری میخائیل گورباچف، تلاطم‌های اصلاحات موسوم به «گلاسنوست» و «پرسترویکا» را تجربه می‌کرد. او پس از رهایی از پشت میله‌های زندان، همراه با شوهر دوم مادرش، رستوران‌های هات‌داگ را گشود و وارد کار تجاری شد. خود او آن دوره را همواره تجربه‌ای موفق نامیده است.

به‌نظر می‌رسد که نخستین تماس و آشنایی او از نزدیک به عنوان یک کارآفرین با ولادیمیر پوتین در همان دهه ۹۰ میلادی بود که پوتین پس از سال‌ها کار در تشکیلات مخفی اطلاعات شوروی، کار سیاسی در دفتر شهرداری سن‌پترزبورگ را آغاز کرده بود.

رشته رستوران‌های مجللی که مدتی بعد یوگنی پریگوژین در سن‌پترزبورگ راه‌اندازی کرد، به محلی برای رفت‌وآمد قدرتمندان و نخبگان این شهر بزرگ و تأثیرگذار روسیه پس از فروپاشی شوروی تبدیل شد. او کار بازرگانی در عرصه غذا را به انعقاد قراردادهای تأمین مواد خوراکی و پذیرایی برای مدارس، بیمارستان‌ها، زندان‌ها و رویدادهای بزرگ گسترش داد و سرانجام نیز طرف کرملین در قراردادهای پذیرایی اقامتگاه رهبری و ریاست‌جمهوری روسیه قرار گرفت. لقب «آشپز پوتین» یادگار آن دوران از این قراردادهاست در حالی که خود او به تازگی گفت که هرگز آشپزی نکرده و اگر به او لقب «قصاب پوتین» می‌دادند، درست‌تر می‌بود.

زمانی که رهبران و سران جهانی به کرملین دعوت می‌شدند، ضیافت‌های کاخ سرخ براساس قرارداد با شرکت‌ پریگوژین برگزار می‌شد. توافق او با وزارت دفاع روسیه برای ارائه خوراک و پذیرایی در ارتش کشورش، که در سال ۲۰۱۲ میلادی بسته شد، درآمدی سرشار را نصیب او کرد. اما زمانی که سرگئی شویگو، یار وفادار پوتین به وزارت دفاع منصوب شد، قرارداد پرسود پریگوژین هم ناگهانی پایان یافت. گفته می‌شود که یکی از دلایل کینه پریگوژین از شویگو، که کماکان وزیر دفاع است، تصمیم وزارت دفاع در بستن پرونده قراردادها با شرکت پریگوژین بوده است.

با وجود آن‌که کاملا روشن نیست پریگوژین از چه زمانی دقیقا به عرصه شرکت‌های امنیتی و نظامی ورود کرد، اما برخی ناظران احتمال می‌دهند جنگ داخلی سوریه سرآغاز این تغییر مسیر برای پریگوژین بود. با این حال، نخستین بار در زمانی که شورش عوامل مورد حمایت روسیه در شرق اوکراین در سال ۲۰۱۴ سربرآورد، نام گروه «واگنر» به عنوان شرکت مزدوران با اهداف امنیتی و نظامی به گوش رسید. پریگوژین تنها هشت سال بعد، در سال ۲۰۲۲، اذعان کرد که او تنها یکی از سرمایه‌گذاران شرکت «واگنر» نیست بلکه مالک آن است.

دو سال پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا که در نتیجه آن دونالد ترامپ به کاخ سفید راه یافته بود، وزارت دادگستری آمریکا با متهم کردن یوگنی پریگوژین و ۱۳ روس دیگر به تلاش برای دخالت در انتخابات آن کشور، علیه آن‌ها احکام بازداشت صادر کرد. هر چند

مباحثات داخلی آمریکا تأکید داشت که مطالب انتشاریافته هدفمند از سوی شرکت پریگوژین تأثیری کاملا ناچیز بر انتخابات آمریکا داشته، اما همین امر خود برای افزودن بر آوازه پریگوژین کافی بود. او که از الیگارش‌های روس بود، پیش از این نزدیک به حلقه قدرت در مسکو بود.

زمانی که ولادیمیر پوتین فرمان «عملیات ویژه» علیه اوکراین را صادر کرد، کرملین با همراهی کادر فرماندهی ارشد نظامی روسی بر این باور بود که این تهاجم بسیار زود به تسلیم شدن اوکراین منجر خواهد شد. چه بسا که روسیه هشت سال پیش از آن به آسانی شبه جزیره کریمه را از دست اوکراین بیرون آورده بود.

اما اهداف روسیه این بار محقق نگردید و در صحنه عمل، عمق معضلات ارتش روسیه پدیدار شد. اینجا بود که نیروهای «واگنر» وارد کارزار شده و ابتدا در محاصره ماریوپل و سپس در جنگ‌های شهری سیویردونتسک، لیسیچانسک و سرانجام ماه‌های طولانی در شهرک راهبردی باخموت به نیروی پیشتاز و موفق‌تر از ارتش منسجم روسیه تبدیل شدند.

پریگوژین در حالی که خود و ده‌ها هزار نیرویش در جبهه‌ها بودند، به استخدام مزدوران بیشتر روی آورد. او برای این هدف زندانیان در پشت میله‌های زندان روسیه را طرف قرارداد خود کرد با این شرط که پس از رهایی، به سوی جبهه‌ها بروند.

هر چه بیشتر تحقق اهداف نظامی روسیه در جبهه‌های اوکراین طول کشید، پریگوژین به خود جرأت داد تا انتقاد علیه وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش روسیه را به توهین نیز بکشاند. او مشوق پوتین در اعلام بسیج عمومی به سوی جبهه‌ها بود. در شرایطی که هزاران نیروی خود را در کنار ده‌ها هزار سرباز در جبهه باخموت از دست داده بود، صدای اعتراض و انتقاد خود از فرماندهان نظامی روسیه را بلندتر کرده و مدعی بود که آن‌ها «عامدانه» به او تسلیحات نمی‌رسانند.

چرا پریگوژین به شهرت رسید؟

صورت زخمی پریگوژین، سر تراشیده شده، دندان‌های ناهموار و طرز صحبت کردن او بسیار معروف است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد او پس از پوتین، میخائیل میشوستین، نخست وزیر، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه و سرگئی شویگو، وزیر دفاع، پنجمین چهره شناخته شده روس است.

در میانه جنگ اوکراین، پریگوژین گفت که در پی از دست دادن ده‌ها هزار نیرو در شرق اوکراین، گروه واگنر باید افراد بیشتری را استخدام کند و «به ارتشی با ایدئولوژی تبدیل شود». برخی ناظران بیرونی می‌گویند تغییرات در رویکرد پرگوژین ممکن است بخشی از طرح انتقال قدرت کرملین در صورت فروپاشی باشد.

گروه واگنر؛ نسخه روسی «بلک واتر»

تا قبل از حمله روسیه به اوکراین در سال گذشته میلادی، به طور رسمی هیچ‌گونه ارتباطی بین گروه واگنر و دولت روسیه وجود نداشت و کارکرد اصلی این گروه برای مسکو، عمدتا فراهم کردن زمینه دخالت نظامی در کشورهای مختلف بدون ارتباط مستقیم با دولت روسیه بود.

مسکو نیز همواره ارتباط بین دولت روسیه و گروه واگنر را رد می‌کرد و به این ترتیب روسیه بدون اینکه مجبور به پذیرش مسئولیت اقدامات این گروه باشد اهداف خود را در کشورهایی که شبه‌نظامیان واگنر حضور داشتند، دنبال می‌کرد و نفوذش را گسترش می‌داد.

دولت روسیه حتی در ابتدا وجود گروه واگنر را انکار می‌کرد زیرا فعالیت پیمانکارهای نظامی در این کشور غیرقانونی است.

فعالیت گروه واگنر، با همتایان آمریکایی‌اش مانند گروه «بلک واتر» که نامش در جریان اشغال نظامی عراق مطرح شد مقایسه شده است.

گروه واگنر نیز مانند «بلک واتر» به نقض حقوق بشر متهم شده است. سازمان ملل متحد شبه‌نظامیان واگنر را متهم کرده است که به همراه نیروهای دولتی در جمهوری آفریقای مرکزی به غیرنظامیان تجاوز جنسی کرده‌اند و اموال آنها را به غارت برده‌اند.

سازمان ملل متحد همچنین شبه‌نظامیان واگنر را به ارتکاب جنایت جنگی در لیبی متهم کرده است.

واشنگتن از گروه واگنر به عنوان «بازوی نیابتی وزارت دفاع روسیه» یاد کرده است. پیش از این شبه‌نظامیان گروه واگنر به همراه نیروهای ویژه روسیه در اردوگاه مولیکینو در جنوب این کشور آموزش می‌دیدند.

نام گروه واگنر از کجا می‌آید؟

تاکنون جایگاه نامشخص گروه واگنر، در عمل چالشی برای قربانیان شبه‌نظامیان این گروه و دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی محسوب می‌شد زیرا امکان پیگیری اتهام‌ها علیه آن را نداشتند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که یک مجموعه واحد که با نام واگنر به ثبت رسیده باشد وجود ندارد. گروه واگنر در واقع به شبکه‌ای از شرکت‌ها و گروه‌هایی اطلاق می‌شود که مزدوران را به کار می‌گیرد.

گفته می‌شود که نام این شبکه به اسم رمز یکی از فرماندهان آن در شرق اوکراین بر می‌گردد. دیمیتری اوتکین که قبلا به عنوان سرهنگ دوم در اداره اطلاعاتی ارتش روسیه خدمت کرده بود در جریان جنگ داخلی در شرق اوکراین از اسم رمز واگنر استفاده می‌کرد.

بنا به اعلام رسانه‌های روسیه، دیمیتری اوتکین نیز به همراه یوگنی پریگوژین و گالری چیکالوف، معاون اول او، از جمله ۱۰ سرنشین کشته شده در حادثه سقوط هواپیمای مسافربری خصوصی واگنر هستند.

دیمیتری اوتکین آخرین بار در سال ۲۰۱۶ میلادی در جریان مراسمی در تکریم کارکنان نظامی روسیه در کاخ کرملین در انظار عمومی ظاهر شد.

تحقیق درباره گروه واگنر برای خبرنگاران می‌تواند خطرناک باشد زیرا گروهی از روزنامه‌نگاران روس که سال ۲۰۱۸ در آفریقای مرکزی درباره فعالیت‌های مزدوران روس تحقیق می‌کردند در حمله‌ای غافلگیرانه کشته شدند.

در همان سال خبرنگاری که در مورد کشته شدن مزدوران واگنر در سوریه تحقیق می‌کرد نیز از بالکن آپارتمانش سقوط کرد و جان باخت.

دیگر خبرنگارانی هم که درصدد تحقیق درباره فعالیت‌های گروه واگنر بودند یا تهدید شدند یا مورد اذیت و آزار قرار گرفتند.

پایان رئیس واگنر

پریگوژین ۶۲ ساله در ۲۳ و ۲۴ ژوئن شورش کوتاه مدتی علیه فرماندهان ارتش روسیه را رهبری کرد. پس از اینکه آژانس هواپیمایی روسیه شامگاه چهارشنبه ۱ شهریور اعلام کرد که یوگنی پریگوژین، فرمانده گروه نظامی «واگنر» در سقوط هواپیما در نزدیکی مسکو کشته شده است، یک کانال تلگرامی مرتبط با واگنر شامگاه چهارشنبه کشته شدن فرمانده این گروه را تایید کرد.

در پست تلگرامی کانال (گرای زون) مرتبط به واگنر آمده است: «فرمانده گروه واگنر یک قهرمان روسی است؛ یک وطن پرست واقعی در سرزمین مادری خود؛ یوگنی ویکتوروویچ پریگوژین در نتیجه اقدامات خائنان به روسیه کشته شد».

این کانال افزود: «اما حتی در جهنم او بهترین خواهد بود، زنده باد روسیه».