ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم چیست و چه کاربردی دارد؟

متن ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم به صورت زیر است:

«درآمد نقدی و یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می نماید مشمول مالیات اتفاقی به نرخ مقرر در ماده (۱۳۱) این قانون خواهد بود.»

بر اساس این قانون، علاوه بر جوایز، هر معامله‌ای که مشخص شود از نوع محاباتی است، مشمول این قانون می‌شود. حال باید ببینیم معاملات محاباتی چیست تا تفسیر ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم بهتر صورت گیرد.

شاید به‌عنوان یک صاحب کسب و کار خاص یا معاف از مالیات نیازی به پرداخت این هزینه‌ها نداشته باشید؛ اما ممکن است در هر برهه‌ای از زندگی خود، مشمول ماده ۱۱۹ مربوط به امور مالیاتی شوید. به‌عنوان مثال، اگر در یک مسابقه یا قرعه‌کشی، جایزه‌ای با ارزش ببرید، این قانون شما را هم در برمی‌گیرد.

همچنین ممکن است معاملاتی داشته باشید که به‌عنوان معاملات محاباتی تلقی شوند یا جزو درآمدهای اتفاقی در نظر گرفته شوند. در این صورت نیز این ماده از قانون شامل حالتان می‌شود. در اصل کلمه محابات از لغاتی مانند کمک کردن، یاری رساندن و آسان گرفتن می‌آید. همان‌طور که گفته شد، این ماده برای جوایز در نظر گرفته می‌شوند و معاملاتی هم که به گونه‌ای هدیه دادن است، شامل این ماده خواهند شد. برای این که بهتر این موضوع را درک کنید، مثالی از یک معامله محاباتی در ادامه ذکر می‌کنیم. فرض کنید که ارزش یک ملک حدود ۱۰ میلیارد تومان باشد و معامله‌ای روی این ملک صورت گیرد که کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان  در نظر گرفته شود. به عنوا مثال اگر فروش بین اقوام درجه یک و برای هدیه دادن باشد، این معامله مصداق بارز یک معامله محاباتی یا هدیه ای است. این معاملات به‌عنوان معامله به ارزش غیرواقعی یا معامله با ارزشی غیرمنصفانه نیز در نظر گرفته می‌شود.

مهم ترین مصادیق این اموال، اموالی است که به موجب نذر یا وصیت به افرادی غیر از وراث منتقل می‌شود. برنابراین مال مورد وصیت، نذر، وقف یا حبس نیز مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی قرار خواهد بود.

یا با توجه به اینکه در سال‌های اخیر اهدای جوایز توسط شرکت‌ها برای کالای تولیدی خود افزایش یافته، ماموران مالیاتی ضمن رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی اهدا کننده جوایز، اطلاعات و مشخصات کامل دریافت کنندگان جوایز را ثبت و ضبط می‌کنند. اداره مالیاتی مربوطه نیز با رعایت قوانین مربوط به مطالبه مالیات، موظف است برای دریافت مالیات اقدام کند.

لازم به ذکر است که پرداخت مالیات بر درآمد اتفاقی باید همانند یک درآمد عادی در زمان مقرر انجام شود.

نکته دیگر درباره این مالیات این است که ملاک شمول مالیات بر درآمد اتفاقی «بلاعوض بودن یک درآمد » و یا «عدم وجود تعادل اقتصادی در عوضین» است. یعنی درآمد یا باید به صورت بلاعوض و بدون بازگشت باشد و یا ارزش معامله برای دو طرف برابر و متعادل نباشد، مانند همان مثال فروش ملک با ارزش ۱ میلیارد، با قیمت ۱۰۰ میلیون.

بنابراین بر اساس ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم، در صورتی که مشخص شود اموال معامله شده به صورت محاباتی نرخ‌گذاری شده‌اند، مالیات بر درآمد اتفاقی شامل آن‌ها می‌شود. به طور معمول، اداره مالیات بر اساس ارزش منصفانه و قیمت روز ملک یا محصول، میزان مالیات بر درآمد اتفاقی را محاسبه می‌کند. به‌عنوان مثال اگر ارزش واقعی یک ملک بالاتر از ۵۰ میلیارد تومان باشد، بر اساس نرخ ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات برای ملک تعیین می‌شود. نکته دیگر اینکه درباره اشخاص حقوقی که درآمد اتفاقی داشته‌اند، با توجه به ماده ۱۰۵ این قانون، مالیات بر درآمد اتفاقی آنها با نرخ ۲۵ درصد تعیین می‌شود.