آینده‌پژوهی در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی:
نقشه‌راه امنیت مواد خام معدنی
آینده‌پژوهی دانشی میان رشته‌ای است که با مطالعه روندها، عدم قطعیت‌ها و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، تلاش می‌کند آینده‌های محتمل و مطلوب را ترسیم کند. مواد معدنی استراتژیک و حیاتی به‌عنوان عناصر کلیدی در توسعه فناوریهای نوین، صنایع انرژی‌های تجدیدپذیر و امنیت ملی کشورها نقش محوری دارند. افزایش تقاضا برای موادی چون لیتیوم، کبالت، نیکل و عناصر نادر خاکی، ضرورت بهره‌گیری از رویکردهای آینده‌پژوهانه در اکتشاف و مدیریت منابع معدنی را دوچندان کرده است.
علیرضا شهیدی رییس هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در یادداشتی با عنوان «آینده پژوهی در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی: نقشه راه امنیت مواد خام معدنی» نوشته است: آینده‌پژوهی به‌عنوان یک ابزار علمی و سیاستی، امکان شناسایی روندهای کلان، رصد فناوریهای نوین، مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی و طراحی سناریوهای آینده را فراهم می‌کند.
در دهه‌های اخیر، اهمیت مواد معدنی استراتژیک و حیاتی در سطح جهانی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. این مواد نقشی تعیین‌کننده در توسعه فناوریهای نوین از جمله خودروهای برقی، باتری‌های پیشرفته، صنایع هوا فضا، انرژی‌های تجدیدپذیر و تجهیزات الکترونیکی (ICT) دارند. وابستگی اقتصادها و صنایع پیشرفته به این منابع موجب شده است که کمبود یا انحصار آن‌ها تهدیدی جدی برای امنیت اقتصادی و سیاسی کشورها به‌شمار رود.
تحقیقات آینده در زمینه اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی باید بر ادغام فناوریهای پیشرفته با شیوه‌های پایدار تاکید داشته باشد. رویکردهای نوین علوم زمین، از جمله هوش مصنوعی، تصویربرداری فرا طیفی و ژئوفیزیک پیشرفته می‌توانند شناسایی ذخایر پنهان را تا حد زیادی افزایش دهند. همچنین تحقیقات در مورد بازیابی همزمان عناصر حیاتی از عملیات و باطله‌های معدنی موجود (مثلا بازیابی عناصر خاکی کمیاب از فسفات‌ها) و همچنین استراتژی‌های جایگزینی که ممکن است وابستگی به مواد معدنی کمیاب را کاهش دهند، مورد نیاز است. در نهایت، تحقیقات در مورد ریسک ژئوپلیتیکی، تاب آوری زنجیره تامین و پیش بینی تقاضای بلند مدت در هدایت استراتژی‌های ملی و بین‌المللی برای تامین مواد معدنی حیاتی در یک اقتصاد جهانی که به سرعت در حال تحول است، حیاتی خواهد بود.
از این رو، اکتشاف و بهره‌برداری هوشمندانه از این منابع، نیازمند رویکردی آینده‌نگر است. آینده‌پژوهی با تمرکز بر سناریوسازی، تحلیل روندها و بهره‌گیری از فناوریهای نوین، به‌عنوان ابزاری کلیدی در مدیریت منابع معدنی شناخته می‌شود.
در حوزه معدن و اکتشاف مواد حیاتی، آینده‌پژوهی چند کارکرد اساسی دارد:
۱. شناسایی روندهای کلان مصرف: تحلیل تقاضای جهانی برای موادی مانند لیتیوم (افزایش درخواست ۵۹۶ درصدی در بازه زمانی ۲۰۱۸ – ۲۰۰۰)، کبالت (افزایش درخواست ۳۶۱ درصدی در بازه زمانی ۲۰۲۳ – ۲۰۰۰)، نیکل (افزایش درخواست ۲۲۷ درصدی در بازه زمانی ۲۰۲۳ – ۲۰۰۰) و عناصر نادر خاکی و ارتباط آن با تحولات فناوری.
۲. رصد فناوریهای نوین اکتشاف: بهره‌گیری از هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، سنجش‌ازدور و ژئوفیزیک پیشرفته برای شناسایی ذخایر پنهان (خشکی و دریا).
۳. مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی: بررسی وضعیت انحصار تولید در برخی کشورها (مانند چین در عناصر نادر خاکی، گالیم، ژرمانیم و ...) و پیامدهای سیاسی آن.
۴. طراحی سناریوهای آینده: پیش‌بینی سناریوهای مختلف در زمینه تغییر قیمت‌ها، ظهور جایگزین‌ها، محدودیت‌های محیط‌زیستی و سیاست‌های تجاری.
۵. هدایت سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری: شناسایی مواد معدنی که در ۱۰ تا ۲۰ سال آینده بیشترین اهمیت را خواهند داشت و کمک به دولت‌ها و بخش خصوصی برای هدایت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشاف و توسعه پایدار ذخایر معدنی (به عنوان مثال آنتیموان، کبالت، نیکل، نقره، مس، گرافیت، لیتیم، تنگستن، گروه پلاتین، فلدسپار و ...).
با توجه به اهمیت فزاینده مواد معدنی حیاتی در اقتصاد و فناوریهای آینده، استفاده از آینده‌پژوهی در اکتشاف این منابع ضرورتی انکارناپذیر است. آینده‌پژوهی می‌تواند کشورها را در شناسایی فرصت‌ها، کاهش ریسک‌ها، ارتقای توان فناورانه و تدوین راهبردهای پایدار تأمین مواد خام یاری نماید. به‌ویژه برای کشورهایی با ظرفیت‌های معدنی بالا، بهره‌گیری از این رویکرد می‌تواند به ایجاد مزیت رقابتی، توسعه پایدار و ارتقای امنیت ملی منجر شود.
به‌طور خلاصه، آینده‌پژوهی در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی یک ابزار راهبردی است که امکان پیش‌بینی روندها، کاهش عدم قطعیت‌ها، شناسایی فرصت‌ها و مقابله با تهدیدها را فراهم می‌کند و به نوعی نقشه‌راه امنیت مواد خام معدنی برای کشورها و صنایع معدنی محسوب می‌شود. خوشبختانه در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو)، آینده پژوهی جزو یکی از اصلی ترین ارکان و الزامات راهبردی شرکت در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و حیاتی قرار گرفته است.
نظر شما