جعفر اخوان موسس شرکت جيپ و پارس خودرو که بود؟

پارس خودرو بعد از چند دهه پیچ و خم نهایتا به همان ایده و راه جعفر اخوان برگشت اما دیگر از جعفر اخوان خبری نبود. او در سال 1362 در خارج در گذشت. تمام آنچه سیاهه اتهامات اخوان نامیده می شود اكنون تبدیل به رفتار معمول و متعارفی در میان خودروسازان ایرانی شده است.

جعفر اخوان در واپسین سالهای پیروزی انقلاب، از نگاه انقلابیون چپ مارکسیست و مسلمان، نمادی از یك سرمایه دارِ وابسته و حكومتی و غرب زده و سود پرست بود که از طریق مونتاژ و تولید خودروهای لوكس و گران قیمت به ترویج فرهنگ مصرفی گرایی و تجمل گرایی در جامعه ایران دامن زده است.

او اولین كسی بود كه دست به مونتاژ خودرو در ایران زده بود و قطعات خودرو جیپ آمریكایی را سر هم می كرد و می فروخت. بعدها کار او به مونتاژ و نیز تولید برخی قطعات خودرو شولت، بیوك، جیپ آریا و شاهین نیز کشیده شد و شالوده صنعت خودروسازی در ایران نهاده شد و اغلب این خودروها را هم بصورت قسطی می فروخت

«مونتاژ» اگرچه در همه دنیا، بخشی از چرخه تولید به حساب می آمد و اغلب مونتاژ كاران به مرور دست به داخلی سازی قطعات می زدند اما در فضای روشنفكری چپ زده ایران، مونتاژ كاری، به منزله توسعه وابسته و بسط بازارهای سرمایه داری به درون كشورهای فقیر بود. روشنفکران ایرانی می گفتند ما باید كاری كنیم تا تمام قطعات خودرو در ایران ساخته شود. بنابراین، اقدام جعفر اخوان، گناهی نابخشودنی بود که می توانست به قیمت جان او تمام شود.

او در4 دی سال 1335 در خیابان اكباتان تهران شركتی با عنوان «جیپ» تاسیس و اقدام به واردات خودرو جیپ ویلیز آمریكایی كرد. شركت جیپ با شركت های «امریكن موتورز» و «جنرال موتورز» همكاری داشت و بخش های فنی و نسبتا پیچیده شركت جیپ در اختیار مهندسین و تكنیسین های آمریكایی قرار داشت.

در دهه 30 و 40 تكنولوژی ساخت خودروهای پر قدرت و دو دیفرانسیل در اختیار آمریكایی ها بود و كویری بودن و صعب العبور بودن جاده های ایران، اقبال ایرانی ها به جیپ را بیشتر كرد. به عبارتی جیپ نخستین خودرو شاسی بلندی بود كه وارد ایران شده بود و با روحیه بالا نشینی سرمایه داران نوظهور ایرانی سازگارتر بود.

شركت جیپ در سال 1346 تعدای خودرو رامبر به امرای ارتش داد. با بالاگرفتن اعتراضات منتهی به وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 57، ارتش سوار بر جیپ وارد خیان ها شد و مردم خشمگین، جعفر اخوان و جیپش را بخشی از ماشین سركوب رژیم شاه به حساب آوردند.

به واسطه همین عوامل، زمین زدن شركت جیپ كه مطابق ساختار جدید شركت « جنرال موتوز ایران» نامیده می شد تبدیل به یكی از اهداف اساسی و نمادین انقلابیون شد. در دی و بهمن 57 كارگران این شركت به مدت 45 روز دست به اعتصاب زدند. جعفر اخوان از كشور خارج شد، مدیریت كارخانه استعفاء كرد و امور كارخانه به دست كارگران افتاد.

در تیرماه 1358 و به موجب قانون موسوم به «توسعه و حفاظت از صنایع» شركتی كه به دست اخوان تاسیس شده بود و سالها سود می داد به دولت واگذار شد. در طی دوسال مدیرت دولتی، تعداد كارگران دوبرابر شد و تیراژ تولید به نصف كاهش یافت و نام شركت هم در سال 59 به شركت «پارس خودرو» تغییر یافت.

مدتی نگذشت كه حتی تولید خودرو لوكس به چالشی میان نیروهای سیاسی و سیاستگذاران اقتصادی مبدل شد. روزنامه كیهان در 29 فرودین 1361 در گزارشی با عنوان « از كادیلاك تا اتوبوس» خودرو سواری را نماد تبعیض خواند و خواستار تعطیلی و جایگزینی آن با خودروهای عمومی مثل وانت و اتوبوس شد.

خودرو شخصی جعفر اخوان که در موزه نگهداری می شود

شرکت «پارس خودرو» بعد از چند دهه فراز و نشیب، نهایتا به تولید همان خودروهای لوكس و گرانقیمتی روی آورد که از اول قرار بود چنین کند. اکنون حتی از مشتریان خاصش پول اضافی می گیرد تا خودرویی با رنگ و آپشن مورد نظر آنان تولید کند. برای در امان ماندن از برخی کارشکنی ها و یا پیشبرد امور معمول، شبکه ای از نیروهایی قدرتمند را در مزایای خود دخیل کرده و هیات مدیره شرکت های آن اغلب در اختیار نیروهای پرنفوذ و خارج از تخصص های صنعتی قرار دارد.

در هر صورت پارس خودرو به همان ایده و راه جعفر اخوان برگشت اما دیگر از جعفر اخوان خبری نبود. او در سال 1362 در خارج در گذشت. تمام آنچه سیاهه اتهامات اخوان نامیده می شود اكنون تبدیل به رفتار معمول و متعارفی در میان خودروسازان ایرانی شده است.

منبع: ماهنامه اقتصادی اجتماعی کارخانه دار