تخصص ندادن ارز ۴۲۰۰ تومانی شرایط اقتصاد را بهتر می کند

ارز 4200 تومانی یا ارز دولتی در این مدت حاشیه های زیادی را برای خود داشته است. ارز دولتی در این چند سال اخیر به خوبی توانست زمینه رانت و فساد را بیشتر از قبل کند به حدی که دولت سیزدهم تصمیم بر آن دارد حذف کند البته فقط بدلیل ایجاد زمینه رانت و فساد نیست بلکه دولت کمبود منابع ارزی دارد و نمی تواند مثل سابق تجویز کند. همین امر، عزم دولت را برای حذف 4200 تومانی بیشتر کرده است ولی هنوز مجلس اصولگرایی همراه و همسو دولت نیست. خیلی ها براین باور هستند حذف ارز دولتی تبعات بیشتری دارد . در همین باره خبرنگار صفحه اقتصاد با مهدی صادقی شاهدانی رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق علیه السلام به گفتگو پرداخته است:

*باتوجه به اینکه رییس جمهور حذف ارز 4200 تومانی را به مجلس ابلاغ کرد ولی خانه ملت با این طرح موافقت نکرد تحلیل شما در این باره چیست؟

حذف ارز 4200 تومانی بیشتر به این خاطر بود که ما بتوانیم بعضی از کالاها را به لحاظ قیمتی تحت کنترل در بیاوریم و با قیمت شرایط آزاد بتواند متفاوت باشد و مصرف کنندگان با قیمت منصفانه تری کالاهای مشمول این ارز را در اختیار بگیرند و استفاده کنند ولی با کمال تاسف باید بگم که در کالاهایی که این ارز تخصیص پیدا کرد ما شاهد این نبودیم که تخصیص این ارز بتواند بر شرایط تولید این کالا تاثیرگذار باشد و نهایتا قیمت منصفانه ای را در اختیار مصرف کنندگان قرار بدهد. دولت ارز را مصرف کرد و ارز 4200 تومانی در اختیار این صنایع قرار گرفت. ما در بازار شاهد قیمت های آزاد بودیم و عملا مصرف کنندگان قیمت یارانه ای مربوط به این کالاها را نتوانستند از آن برخوردار شوند. پس وقتی ارزی تخصیص پیدا می کند تبدیل به رانتی می شود که این رانت در حقیقت در جیب عده خاصی می رود و مصرف کنندگان که باید کالاهای مربوط به آن ارز را با قیمت مناسبی دریافت کنند ولی شاهد این خواهیم بود که آن قیمت ها هیچ وقت در بازار مشاهده نمی شود یا اگر مشاهده می شود بسیار ناچیز است و همه تولیدکنندگان آن کالاها را به قیمت مناسب و به قیمت متناسب با ارز یارانه ای ارائه نمی دهند که در این صورت 2 اتفاق می افتد. اول، دولت منابع ارزی خودش را از دست داده است. دوم، مصرف کنندگان کالاهایی را که باید با قیمت یارانه ای می توانستند در اختیار بگیرند نتوانستند از آن قیمت های یارانه برخوردار شوند. همین موضوع دولت واکنش نشان داد که اگر بنا است من ارزی را تخصیص دهم و مصرف کنندگان ما هم نتوانند از آن کالای یارانه ای از آن قیمت یارانه ای برخوردار شوند پس چه بهتر که ارز یارانه ای را صرف نظر کنیم و حمایت از تولید و حمایت از مصرف کنندگان را قالب دیگری برایش در نظر بگیریم. بنابراین، به نظر می رسد که ما باید شیوه دیگری برای حمایت از تولید بعضی کالاها منجمله کالاهای اساسی اتخاذ کنیم و همچنین شیوه مناسب تری برای حمایت از مصرف کنندگان پیش بگیریم. به همین دلیل است که دولت لایحه ارز 4200 را به مجلس ارائه داد. امیدواریم که متد جدید بتواند شرایط مناسب تری برای حمایت از مصرف کنندگان و حمایت از کالاهای مشمول حمایت داشته باشد که نیازمند الگویی است که می تواند هم ارز را به آن جایی که می خواهیم هدایت کند و ارز به عنوان یک جریان رانتی در اختیار رانت خواران قرار نگیرد و از طرف دیگر ما بتوانیم از منابع این ارز آن اهداف حمایتی که می خواهیم محقق کنیم.

*راهکار دولت در این زمینه باید چگونه باشد که بتواند بازار را مدیریت کند و شاهد نوسانات قیمت در تمامی بازارها نباشیم؟

طبیعی است که وقتی چنین تصمیمی گرفته می شود بازار ارز ملتهب خواهد شد و کسانی که ارز یارانه ای دریافت می کردند تقاضای خودشان را متوجه بازار ارز می کنند و فشار تقاضا طبیعی است و یک مقداری اطمینان به بازار ارز می دهد که بازار ارز شرایط خودش را تغییر دهد. این در دوره کوتاه مدت طبیعی است. تا زمانی که دولت بخواهد ارز یارانه ای را همچنان پایبند باشد باید مدیریت علی حده ای را در دستورکار خود قرار دهد. مثلا فرض کنید ما بیاییم مطالعه کنیم ببینیم چقدر منابع ارزی داریم این منابع ارزی کفاف نیاز کامل کدام منابع کشور و بنگاه های اقتصادی را می دهد؟

*در حال حاضر دولت به دنبال حذف ارز دولتی برای تامین کالاهای وارداتی بودند و معتقد بودند که حدود 80 هزار میلیارد تومان از محل صرفه جویی در تخصیص ارز باقی می ماند که بین دهک های پایین می خواهند تقسیم کنند از طرف دیگر مشکل بازار ارز هم برطرف می شود. ایا امکانش هست با توجه به وضعیت اقتصادی که داریم و با توجه به اینکه در این چند سال اخیر بازارهای ما شلخته تر از قبل بوده است. نظرتان چیست؟

به هر حال قیمت یارانه ای ارز اگر که یک نظارت جدی را از ناحیه دولت بتوانیم اعمال کنیم توجیه اقتصادی دارد اما اگر قیمت یارانه ای به دنبالش یک نظارت قوی از ناحیه دولت نتواند اعمال شود دولت باید به شکل های دیگری از حمایت پناه ببرد. فرض کنید ما ارزی را تخصیص می دهیم اما نمی دانیم که این ارز کجا می نشیند دست چه کسی قرار می گیرد و سرانجام این ارز چه خواهد شد؟ به نظر من، ما این ارز را تخصیص ندهیم شرایط بهتری در انتظار اقتصادمان است. بنابراین، لایحه دولت باید مبتنی بر یک کارشناسی دقیق اتفاق بیافتد و اگر می خواهیم از منابع ای که داریم در جهت حمایت از تولید استفاده کنیم باید مشخص باشد که این منابع را به چه شکل می خواهیم استفاده کنیم و باز دوباره نرویم سراغ یک شرایط دیگری که آن هم یک رانتی را ایجاد می کند و آن رانت نتواند روی حمایت از مصرف کنندگان و حمایت از تولیدکنندگان مسیر مناسب خودش را پیدا کند.

*خیلی ها براین باور هستند حذف ارز 4200 تومانی زمینه رانت و فساد نسبت به قبل خیلی بیشتر شده است حالا الان که حذف شود زمینه رانت و فساد کم می شود ؟

هرگاه ما زمینه و بستر رانت را حذف کنیم اولا بازار شرایط متعادل تری پیدا می کند. از این نظر که قیمت نهاده هایی که تهیه می شود واقعی است. بنابراین، رانت مربوط به نهاده ها هم دیگر به وجود نخواهد آمد. نکته دیگر، اینکه ما وقتی مسیر رانت را می بندیم دیگر معنا ندارد که بگوییم فساد ناشی از رانت همچنان باز باشد به هر حال تا زمانی که رانت وجود دارد مسیر فساد همچنان به قوت خودش باقی می ماند.

*اگر می خواهیم از مصرف کننده حمایت کنیم این نوع حمایت را به چه شکلی انجام دهیم؟

شناسایی کردن گروه هایی که باید از این حمایت برخوردار شوند. مثلا 3 دهک پایین باید انواع درامدهای حمایت های را برخوردار باشد مثل خدمات درمانی و بهداشتی، بیمه ایی، اجتماعی و…. که به آن ها می دهیم. ولی اینکه منابعی را به عنوان منابع ارزی تعریف کنیم که ندانیم این منابع ارزی کجا می رود دست چه کسی قرار می گیرد و آن ها چگونه این منابع ارزی را به حیطه مصرف کنندگان می رسانند کار را سخت می کند و اصلا قابل مدیریت نیست.

گفتگو: زهرا ترابی