از خرید تضمینی گندم تا ترفند کشاورزان برای گندمکار نمونه شدن!

صفحه اقتصاد - با افزایش قیمت آرد تحویلی به برخی صنوف و صنایع، در عمل قیمت نان و ماکارونی چند برابر شده و پیش از آن، قیمت خرید تضمینی گندم تولید داخلی از 5 هزار تومان سال 1400، به 12 هزار و 500 تومان در سال 1401 افزایش پیدا کرده است.

در همه سال های گذشته، کشاورزان و اغلب نمایندگان مجلس، نسبت به قیمت های خرید تضمینی محصولات مختلف کشاورزی، توسط دولت اعتراض و انتقاد داشتند. یکی از نمایندگان مجلس که بارها در زمان نمایندگی خود، به قیمت خرید تضمینی انتقاد داشت، محمدعلی دلاور بوده است.

دلاور که نماینده دوره هشتم مجلس (1391 - 1387) از حوزه انتخابیه درگز استان خراسان رضوی بوده و در دوره نمایندگی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس بوده، نسبت به قیمت های تضمینی انتقاد داشته و نسبت به بی توجهی دولت احمدی نژاد، برای تخصیص یارانه بخش کشاورزی در چارچوب « هدفمند شدن یارانه ها » انتقاد کرده بود.

گفتگوی اختصاصی پایگاه خبری صفحه اقتصاد با محمدعلی دلاور ، با محوریت این بوده که چرا به قیمت های خرید تضمینی محصولات کشاورزی انتقاد می شود و این که آیا الزاماً باید قیمت خرید و فروش گندم و آرد به نانوایی ها و برخی اصناف و صنایع، افزایش پیدا کند یا نه.

*****

*در روزهای اخیر، قیمت گندم و آرد تحویلی به برخی اصناف و صنایع افزایش یافت و در حوزه یارانه نان های سنتی، قرار است دولت تغییراتی ایجاد کند. از طرفی، مبلغ نهایی خرید تضمینی گندم هم به 12 هزار و 500 تومان برای سال 1401 افزایش یافته است.

جنابعالی، یکی از نمایندگانی بوده اید که در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی، از نرخ های خرید تضمینی محصولات کشاورزی انتقاد کرده اید.

در حال حاضر، وضعیت فعلی خریدهای تضمینی محصولات کشاورزی را چگونه ارزیابی می کنید و به نظر شما، آیا افزایش قیمت شدیدی که در خصوص خرید تضمینی اتفاق افتاده، مناسب است یا این که باز جای انتقاد وجود دارد؟

-قیمت های خرید تضمینی محصولات کشاورزی، مناسب شده ولی با توجه به یارانه ای که به مردم داده شده و تورمی که در جامعه به وجود می آید، مشکلات خاصی ایجاد خواهد شد و این وضع، در تمام سطوح اقتصادی آثار خودش را به جای می گذارد.

سِن گندم و غلات، یک گونه از حشره ساس بوده و خطرناک ترین آفت گندم در ایران است. ما الان از سم سن گندم یا سم علف کُش استفاده می کنیم ولی این سم ها، الان خیلی گران شده و در عین حال بی کیفیت هستند.

برای مثال، ما مجبوریم برای مقابله با پوره سن (نوزادان حشره سن)، از سم پوره سن استفاده کنیم ولی به علت بی کیفیت بودن سموم وارداتی، دو بار از سم پوره سن استفاده می کنیم یا قبلاً یک بار از سم علف کُش استفاده می کردیم ولی الان حتی دو بار از سم علف کُش استفاده می کنیم ولی تاثیری هم ندارد.

بر این اساس، هزینه های کشاورزی افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر، در سالیان گذشته، یک دستگاه تراکتور را با پول 20 تُن گندم می خریدیم، اما الان باید مبلغ بیش تری برای خرید یک تراکتور بپردازیم. متاسفانه قیمت و هزینه همه اقلام و خدمات حوزه کشاورزی، بالا رفته است.

در مجموع، اگر قیمت همه بخش ها کنترل شود قیمت فعلی خرید تضمینی محصولات کشاورزی مناسب است. اگر هم کنترل لازم اِعمال نشود، هر چقدر قیمت خرید تضمینی را افزایش بدهیم، هیچ فایده ای ندارد و فقط یک عده رانت خوار از موقعیت ایجاد شده، استفاده می کنند.

*در سال های قبل و به طور خاص برای سال زراعی 1390- 1389، دولت قیمت خرید تضمینی هر کیلو گندم را نسبت به سال قبل از آن 30 تومان افزایش داد و به 360 تومان رساند.

بالاخره آن قیمت خرید نسبت به نرخ دلار حدود یک هزار تومانی آن سال ها، قیمت خرید بالایی بوده ولی در همان زمان که شما نماینده بوده اید نسبت به نحوه تعیین قیمت خرید تضمینی انتقاد کرده و گفته بودید قیمت خرید تضمینی اعلام شده برای محصولات کشاورزی هیچ پایه و اساسی ندارد.

اگر فرضاً قیمت خرید تضمینی آن دوره و دروه فعلی را با دلار مقایسه کنیم، چگونه می گویید قیمت های فعلی مناسب است؟

-همین الان طبق فوب خلیج فارس (قیمت عمده فروشی)، یک تُن گندم 1000 دلار بوده و بر این اساس، یک کیلو گندم برابر با یک دلار است. در حال حاضر، دیگر نرخ دلار 4200 تومانی نداریم و نرخ دلار در روزهای اخیر بین 28 تا 30 هزار تومان بوده.

در وضعیت فعلی، ادوات کشاورزی را بر مبنای این نرخ دلار حساب می کنند و می گویند نرخ دلار 28 هزار تومان شده و جنس ما هم باید افزایش پیدا کند. پس بر این مبنا، کشاورزان هم می گویند قیمت هر کیلو گندم باید 28 هزار تومان شود، اما با وجود افزایش نرخ خرید تضمینی و با توجه به قیمت فوب خلیج فارس، هنوز قیمت خرید تضمینی خیلی پایین است.

*به هر حال، دو کشور تولید کننده بزرگ گندم، یعنی روسیه و اوکراین درگیر جنگ شده اند و قیمت گندم افزایش داشته است. اگر جنگ تمام شود و قیمت جهانی گندم کاهش پیدا کند، وضع قیمت ها در داخل کشور هم کاهش پیدا می کند؟

-من بعید می دانم به این سادگی، جنگ اوکراین، خاتمه پیدا کند. در کشوری که بحران زده و جنگ زده باشد، تا زمین های کشاورزی به حالت برگردند سه، چهار سال زمان می بَرد. اکثراً در این زمین ها، مین جنگی کاشته اند و تانک در آن زمین ها عبور کرده اند.

هنوز در استان خوزستان و در استان های غربی ایران، مناطق مرزی ما به حالت عادی برنگشته اند و نخل های ما به حالت عادی برنگشته است. در بخش کشاورزی، این طور نیست که مشکلات به وجود آمده، به سرعت برطرف شود.

تا اوضاع به حالت عادی برگردد مثلاً 5 سال طول می کشد و ما باید برنامه ریزی 5 ساله داشته باشیم تا در تولید گندم، به هر نحوی که شده خودکفا شویم.

از طرفی، بعد از روسیه و اوکراین، کشور هند بزرگ ترین تولید کننده گندم در جهان است. همین کشور هند، جمعیت زیادی دارد و الان کشورهای چین و هند، خروج گندم را قدغن کرده اند. این وضع، عملاً یک تهدید برای کشورهای جهان در تامین گندم است.

*بعد از خرید تضمینی گندم در سال زراعی 1383 - 1382، نیاز به واردات گندم منتفی شد و جشن خودکفایی گندم در آبان 1383، با حضور آقای خاتمی رئیس جمهور وقت برگزار شد.

آیا افزایش تولید گندم و قطع واردات گندم در آن دوره، بر اساس یک برنامه منسجم بود که اعلام شد به واردات گندم نیاز نداریم؟

-در دولت آقای احمدی نژاد و زمانی که آقای محمدرضا اسکندری، وزیر جهاد کشاورزی بود، باز بحث خودکفایی گندم مطرح شد. در آن زمان، بنده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس بودم و یک بار که آقای اسکندری به کمیسیون کشاورزی آمد، من خطاب به آقای اسکندری گفتم شما چه تعریفی از خودکفایی گندم دارید.

آقای اسکندری، در آن جلسه گفت که ما با کشورهای دیگر بده - بستان داریم و در صورت نیاز، واردات گندم انجام می دهیم. البته بنده به آقای اسکندری گفتم این طور که خودکفایی نیست.

به نظر من، ما هیچ موقع نمی توانیم خودکفا شویم. چون زمین های زیر کشت ما کمتر می شود ولی زیادتر نمی شود. زمین های کشاورزی که در مجاورت شهرها هستند به آپارتمان سازی، اختصاص پیدا می کند. در نتیجه سطح زیر کشت زمین های کشاورزی کاهش پیدا کند.

در عین حال، اگر ما میزان کشت گندم را افزایش بدهیم، از آن طرف میزان تولید جو که غذای دام است، کاهش پیدا می کند. در نتیجه، ما باید یک توازن در تولید محصولات کشاورزی ایجاد کنیم.

ما اگر می خواهیم خودکفایی به معنای واقعی تحقق پیدا کند، باید تکنولوژی روز را به صورت مجانی در اختیار کشاورزان قرار بدهیم. این کار هم سابقه دارد و هم نتایج مثبتی داشته است. قبل از ادغام سازمان جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی، سم سِن و سم علف کُش مجانی به کشاورزان تحویل می دادند و حتی ادوات کشاورزی جدید را با قیمت پایین و ارزان به کشاورزان تحویل می دادند.

بنده در سال جاری چغندر کاشته ام و برای آبیاری قطره ای و مدرن، از نوار تیپ که از جنس پلی اتیلن است، استفاده کرده ام ولی قیمت نوار تیپ افزایش داشته و قیمت آن به طور سرسام آور بالا رفته است.

همچنین در 4 هکتار زمین، پیاز کاشته و از نوار تیپ استفاده کرده ام ولی من مطئن هستم با افزایش قیمت هایی که اتفاق افتاده، قیمت پیاز و چغندر بالا می رود. امکان دارد در کوتاه مدت، افزایش قیمت خوشحالی بیاورد ولی درآمدی در نهایت نصیب کشاورزان نمی شود.

در زمانی که ما نماینده مجلس بودیم، آقای ساداتی نژاد وزیر فعلی جهاد کشاورزی، معاون پارلمانی وزارت علوم بود. البته یک بار هم، اخیراً به آقای ساداتی نژاد نامه نوشته و گفتم تجهیزات و اقلام مورد نیاز کشاورزی را به صورت رایگان در اختیار ما قرار بدهید و حواله کود هم بدهید و ناظران وزارتخانه هم بر نحوه استفاده این اقلام، نظارت کنند.

بنده اعتقاد دارم، در این حالت، کیفیت محصولات کشاورزی بالا می رود و میزان تولید نیز افزایش پیدا می کند. در این وضعیت، به جای برداشت 3 تُن گندم در هر هکتار، می توان 6 تُن گندم برداشت کرد.

*به هر حال، اولین بار در زمان وزارت آقای حجتی در جهاد کشاورزی بود که بحث خودکفایی گندم مطرح و اعلام شد که به واردات گندم نیاز نداریم ولی الان واردات گندم شدت گرفته و می گویند به خاطر بحران اوکراین، قیمت گندم در بازارهای جهانی افزایش پیدا کرده است.

-در کشور ما، هر وزیری که می آید وعده خودکفایی می دهد. البته اگر بارندگی مناسبی اتفاق نیفتد، از زمین های دیم، نمی توانیم برداشت گندم داشته باشیم. با توجه به این که بارندگی های سال زراعی فعلی، از اسفند ماه شروع شد اکثر زمین های دیم، گندم کاشته شده، سبز نشده و در برخی موارد، حتی بعد از عید، بذر هم پیدا نشد.

*در سال 1383 به عنوان اولین سالی که جشن خودکفایی گندم برگزار شد و رئیس جمهور هم در آن مراسم شرکت کرد، آیا محصولات کشاورزی دیگر، کمتر کشت و برداشت شد؟

-به نظر من، بله. الان وقتی به ما بگویند گندم بکارید، در این حالت ما ناچار هستیم که جو نکاریم. در آن سال ها، خوراک دام و جو، با قیمت پایین از کشورهای دیگر از قبیل قرقیزستان و قزاقستان وارد می شد و در نتیجه، میزان کشت و تولید گندم افزایش پیدا کرد.

اگر خوراک دام و طیور، با قیمت مناسب به مرغداری ها تحویل داده نشود، مرغداری های کشور ما تعطیل می شوند و در ادامه، با کمبود تولید مرغ مواجه می شویم. اگر دان مرغ با قیمت مناسب به مرغداری ها تحویل داده نشود یا واردات ذرت انجام نشود، ما باید زمین های زیادی را به کشت ذرت اختصاص بدهیم.

به نظر من، ایران پتانسیل خوبی برای کشت و تولید محصولات کشاورزی دارد ولی به شرط این که فعالیت های مربوط به ترویج و آموزش کشاورزی به موقع انجام شود و سوبسیدهایی به کشاورزان داده شود.

در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی که کشت مکانیزه رواج پیدا کرد، سه دستگاه رول لاین (دستگاه آبیاری موتوری چرخ دار) به دَرِگز آورده شد که بنده یکی از آن دستگاه های آبیاری را آوردم. دو نفر دیگر که دستگاه رول لاین آوردند، الان آنها را جمع آوری کرده اند و فقط دستگاه «رول لاین» بنده، در دَرِگز فعال است و باعث صرفه جویی در مصرف آب می شود.

فرض کنید اگر با یک مقدار مشخص آب، بتوانیم یک هکتار را با روش غرقآبی، آبیاری کنیم، با استفاده از نوار تیپ آبیاری و آبیاری قطره ای، می توان 3 هکتار زمین را آبیاری کرد.

*دولت بر اساس قانونی که در سال 1368، توسط مجلس تصویب شده بود مکلف به خرید تضمینی محصولات کشاورزی بوده. آیا در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی و وزارت آقای حجتی، قیمت خرید تضمینی گندم مناسب بود که بیش از 10 میلیون تُن گندم تولید شد؟

-اولاً در آن سال، با تَرسالی مواجه شده بودیم و بارندگی زیادی اتفاق افتاد. یک نکته دیگر این است که در آن دوره، ادوات و امکاناتی که به می دادند، قیمت پایینی داشت. حتی در همان زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی، بنده به عنوان گندمکار نمونه معرفی شدم چرا که از هر هکتار، مقدار 8 تُن گندم برداشت کردم.

برای مثال، در آن دوره تراکتور با قیمت ارزان در اختیار بنده گذاشتند و به عنوان گندمگار نمونه، به من حواله کمباین دادند. متاسفانه شرکت تراکتور سازی را به بخش خصوصی واگذار کردند و کیفیت تولیدات آن، پایین آمده، یعنی تراکتورهای تولیدی سوخت زیادی مصرف می کنند ولی زمانی که این شرکت، دولتی بود بالاتر از ترکیه و هم تراز کشورهای اروپایی بود.

*در سال های اخیر، دولت برای واردات سموم مختلف، دلار 4200 تومانی تخصیص نداد و در نتیجه قیمت سم های وارداتی افزایش پیدا کرده و هزینه تولید محصول هم بالا رفته است…

-البته نظارت هم وجود ندارد و سازمان ملی استاندارد بررسی نمی کند که آیا سموم وارداتی، کیفیت دارند یا کیفیت ندارند.

*این که گفته می شود سموم بی کیفیت وارد می شود درست است؟

-کاملاً درست است و اساساً بحث خودکفایی گندم، فقط تولید گندم نیست چرا که مبارزه با علف های هرز هم، جزو این موضوع می شود. سن گندم، خطرناک ترین آفت گندم بوده و مبارزه با آن نیز اهمیت دارد. اگر با این آفت ها مبارزه نشود، کاهش برداشت محصول اتفاق می افتد.

*در سال 1400 قیمت خرید تضمینی هر کیلو گندم 5 هزار تومان بود. بعداً شرکت بازرگانی دولتی برای سال 1401 با 50 درصد افزایش، قیمت خرید را به 7500 تومان افزایش داد. در ادامه، کمیسیون تلفیق بودجه در اسفند 1400، قیمت خرید را به 9500 تومان افزایش داد.

در نهایت و در اوایل سال 1401، در قیمت خرید تجدید نظر شد و دولت قیمت نهایی 12 هزار و 500 تومان را برای خرید گندم از کشاورزان در سال جاری تعیین کرده است. جنابعالی فکر می کنید این قیمت برای امسال جذابیت داشت و دارد؟

در سال گذشته، موقعی که آن قیمت خرید را برای گندم اعلام کردند، کشاورزان گندم برداشت شده را تحویل مراکز خرید و انبار غله ندادند و اکثرا گندم برداشت شده، صرف خوراک دام شد. چون در سال 1400، قیمت علوفه بالا رفته بود، حداقل در شهرستانی مثل درگز، گندم های برداشت شده را برای تغذیه به دام ها دادند.

به دلیل این که قیمت خرید یک کیلو گندم 5 هزار تومان بود ولی گندم را برای مصرف دام با قیمت 8 هزار تومان می خریدند. در روز شنبه 24 اردیبهشت 1401، من اطلاع پیدا کردم که جو وارداتی با قیمت 12 هزار تومان به بنادر شمال کشورمان تحویل شده.

البته هزینه حمل و نقل، هزینه انبار داری و مساله رطوبت، در حمل جو و هزینه های آن تاثیر دارد. به همین دلیل حدود 2 هزار تومان، قیمت جو وارداتی افزایش پیدا می کند. بنابراین، قیمت جو وارداتی به 14 هزار تومان می رسد.

در حالتی که قیمت جو در بازار داخلی 14 هزار تومان باشد، کشاورزان کمتر گندم برداشت شده خودشان را با قیمت 12 هزار تومان به مراکز خرید گندم می فروشند. در نتیجه، گندم تولید شده، به مصرف دام می رسد.

*در سال 1400، مقدار 4 میلیون تُن گندم توسط کشاورزان به مراکز خرید تحویل داده شده بود و دولت 6 میلیون تُن گندم وارد کرد. تحویل دادن آن 4 میلیون تُن گندم، چگونه اتفاق افتاده و آیا مشتری نداشته اند که کشاورزان، آن مقدار گندم را به دولت فروخته اند؟

-کسانی هستند که دیدگاه ملی دارند و می گویند حیف است، گندم تولید شده را به دام بدهیم. آموزه های دینی به ما می گوید که گندم، قوت مردم است، اما به هر حال، کسانی که اقتصادی فکر می کنند آن را به دام می دهند.

*در وضعیت فعلی، نوع کشت و کشاورزی فعلی باعث می شود میزان برداشت گندم در مقیاس هکتار، در سطح پایینی باشد. آیا می شود با ترویج روش های جدید کشاورزی، میزان تولید گندم افزایش پیدا کند و برای کشاورز تولید گندم به صرفه تر شود؟

-اخیراً در مورد کود شیمیایی به خوبی عمل شد و یک مقدار قیمت کود را پایین آوردند. دولت می تواند اعلام کند در مورد ماشین آلات و تکنولوژی کشاورزی، به کشاورزان کمک می کند تا آنها تشویق شوند و البته بخش ترویج و آموزش نیز باید تقویت شود.

در استان خراسان رضوی و حتی در منطقه ما که بهترین زمین های کشاورزی را داریم متوسط برداشت گندم 3 تُن در هکتار است. برای مثال، بنده مقدار 8 تُن گندم در هر هکتار برداشت داشته ام ولی در همه 60 هکتار زمینی که دارم، این مقدار برداشت نکرده ام.

فقط در 5 یا 10 هکتار به طور نمایشی گندم کاشته ام که بررسی کنند و بنده به عنوان گندمکار نمونه انتخاب شوم ولی در سطح کشت بالا، متوسط برداشت گندم 3 تُن در هر هکتار است.

البته حتی کشاورز گندمکار نمونه داریم که 12 تُن در هکتار، گندم برداشت می کند ولی اگر از او بپرسیم که آیا در 20 هکتار زمین هم می توانی 12 تُن به ازای هر هکتار برداشت کنی، مطمئن باشید می گوید نمی تواند.

ما وقتی بخواهیم به عنوان گندمکار نمونه انتخاب شویم فقط 5 یا 6 هکتار را به عنوان الگوی کشت، انتخاب می کنیم، به آن رسیدگی می کنیم و با علف های هرز آن مبارزه می کنیم.