تورم ، عامل مخرب در کاهش ضریب نفوذ بیمه در ایران به ۱.۸ درصد

صفحه اقتصاد - بیمه، یک قرارداد و تعهد بین شخص و شرکت بیمه شونده و شرکت بیمه کننده بوده و در قالب قرارداد رسمی که امضاء می شود فرد یا شرکت علاقه مند به بیمه شدن، قبول می کند در برابر پرداخت حق بیمه مشخص، ریسک خودش را به شرکت بیمه کننده و بیمه گر انتقال بدهد تا در زمان بروز حادثه، آسیب مالی و جانی کمتری ببیند.

در برنامه میان مدت کشور، یعنی قانون برنامه ششم توسعه که اجرای آن از سال 1396 شروع شده، مقرر شد ضریب نفوذ بیمه در ایران به 7 درصد تولید ناخالص داخلی برسد ولی عملاً این ضریب دچار کاهش شده و به 1.8 درصد رسیده است.

به منظور بررسی و تحلیل علل کاهش ضریب نفوذ بیمه در ایران و شرایط صنعت بیمه، « صفحه اقتصاد » در یک گفتگوی اختصاصی با دکتر علی صباغیان ( متخصص صنعت بیمه و استاد دانشگاه )، این کاهش مغایر با اهداف برنامه میان مدت کشور را مورد کند و کاو قرار داده است.

*****

*در برنامه پنجساله ششم توسعه (1400- 1396)، تاکید شده که ضریب نفوذ بیمه در ایران به 7 درصد از تولید ناخالص داخلی برسد. البته در سال های قبل، ضریب نفوذ بیمه در کشور ما به حدود 2.5 درصد هم رسیده بود، اما اخیراً آقای حسینی، معاون بانک و بیمه وزارت اقتصاد، اعلام کرد که در سال 1400 ضریب نفوذ بیمه کاهش پیدا کرده و 1.8 درصد شده.

به نظر شما، به چه علت ضریب نفوذ بیمه، به جای افزایش پیدا کردن، کاهش داشته و چه مشکلاتی باعث شده که به سمت 7 درصد تعیین شده حرکت نکرده ایم؟

-در مورد این که چرا ضریب نفوذ بیمه به 7 درصد نرسیده، باید بگویم که یک موقع بحث گشایش های بانکی مطرح بود و حتی موضوع فعالیت دو شرکت بیمه خارجی در کشور ما مطرح بود، اما این اتفاقات رخ نداد. به طور کلی، اگر موضوع بیمه جدی گرفته شود، فرهنگ سازی بیش تری انجام شود و شرکت های خصوصی بیمه ای، بیش تر کار کنند، می توان موفقیت کسب کرد.

با انجام این نوع اقدامات، ضریب نفوذ بیمه کشور ما می تواند صعودی شود. پیش شرط ها تحقق این هدفگذاری، این است که زیرساخت های لازم فراهم شود و شرکت ها بتوانند فعالیت های جدی تری داشته باشند.

دکتر علی صباغیان متخصص صنعت بیمه و استاد دانشگاه

*در حوزه فرهنگ سازی، چگونه باید جذابیت ایجاد کرد که مردم نسبت به موضوع بیمه رغبت بیشتری نشان بدهند و حاضر باشند حق بیمه های مختلفی را پرداخت کنند؟

-فرهنگ سازی از طریق دانشگاه ها و رسانه های مختلف، امکانپذیر است. البته در حوزه فرهنگ سازی بیمه، اگر کار به شکل چهره به چهره انجام شود، تاثیر بیش تری خواهد داشت. اگر این کار به صورت چهره به چهره و حضوری انجام شود، بهتر و بیش تر می تواند موفقیت آمیز شود.

همچنین اگر در کتاب های درسی دانش آموزان، از همان ابتدای زندگی شیوه های مدیریت هزینه و روش های سرمایه گذاری آموزش داده شود، این اتفاق خوشایند می تواند رخ بدهد. در کشوری مثل هند، از هر دو خانوار، یک خانوار تحت پوشش بیمه های عمر، پس انداز و سرمایه گذاری است. در حالی که در کشور ما، این نوع بیمه ها شناخته شده نیست. هر چند که اخیراً برخی شرکت های بیمه ای به خوبی فعالیت می کنند.

هر چند که در این زمینه، فرضاً شرکت بیمه پاسارگارد ، به خوبی کار می کند. در حال حاضر، چند شرکت سرمایه گذاری تخصصی بیمه عمر از جمله شرکت بیمه زندگی خاورمیانه و شرکت بیمه زندگی باران در ایران فعال بوده و در این حوزه به خوبی کار می کنند.

اگر به طور واقعی، به این نوع فعالیت ها بها داده شود و هم به کسانی که در فروش بیمه فعالیت می کنند و هم صدا و سیما کمک کند، موفقیت های زیادی در این زمینه حاصل خواهد شد. البته منظور من این نیست که حق بیمه بیش تری توسط مردم پرداخت شود ولی طوری باشد که حق بیمه، معقول باشد و با تورم موجود، همخوانی داشته باشد.

با تورمی که الان وجود دارد، اصلاً یک عده حاضر نیستند در حوزه بیمه سرمایه گذاری کنند و حق بیمه پرداخت کنند. هر چند که بحث بیمه عمر، متفاوت از بحث بیمه سرمایه گذاری است. بیمه عمر برای حالتی است که فرد بیمه شده فوت کند، یا تصادف کند، یا دچار نقص عضو و از کار افتاده شود، یا بیماری های خاص داشته باشد. در حالی که در حوزه بیمه سرمایه گذاری باید بگویم، فرضاً فردی که می خواهد بیمه بخرد، پیش خودش فکر می کند که اگر برای 20 سال یا 30 سال دیگر، سرمایه گذاری کند در آن زمان، پولی که توسط شرکت بیمه پرداخت می شود ارزشی ندارد.

به همین دلیل، ضریب نفوذ بیمه، در ایران کمتر شده و یک دلیل آن، این است که فروش بیمه نامه عمر کمتر شده. بالاخره برخی می گویند به چه علت ما حق بیمه پرداخت کنیم ولی 20 سال دیگر، پول ما به خاطر وضعیت تورم، ارزشی نداشته باشد.

به هر حال، اگر بیمه بتواند تورم را پوشش بدهد و سود مشارکت به بیمه گذاران پرداخت شود، اوضاع فرق خواهد کرد. در اینجا، بحث بیمه های زندگی مورد نظر من بوده ولی ما باید وارد طرح های نوین بیمه ای هم بشویم و آنها را احیاء کنیم.

متاسفانه در خیلی از بیمه ها، ایران هنوز وارد نشده ولی کشورهای پیشرفته دنیا و حتی برخی کشورهای آسیایی از جمله ژاپن، به طور خرگوش وار و جهشی به سمت این نوع بیمه ها رفته اند. در صورتی که حرکت ما به سمت بیمه های جدید، به طور لاک پشتی بوده و حتی بر اساس آمار، در مورد ضریب نفوذ بیمه دچار عقبگرد هم شده ایم.

تغییر این وضع و بهبود اوضاع در این حوزه، مستلزم این است که در موضوعات بیمه ای و سرمایه گذاری در حوزه بیمه، کار شود. این که صرفاً همایش های بیمه ای برگزار شود، نمی تواند موثر باشد، یا اگر صرفاً چند کارگاه آموزشی بیمه ای برگزار شود یا اگر چند مقاله در حوزه بیمه نوشته شود، کارساز نخواهد بود.

بنابراین، آثار مثبت سرمایه گذاری در حوزه بیمه، باید برای مردم ملموس باشد و مردم بدانند که این نوع سرمایه گذاری، در یک جا آثار مثبت خودش را نشان می دهد. مردم باید بدانند که این پول در آینده، به درد می خورد و مثلاً به درد فرزندش می خورد، یا به درد تسهیلات دانشگاهی و ازدواج می خورد.

دولت، وزارت اقتصاد و سازمان بیمه مرکزی ، باید در این زمینه نگاه کامل تر و جامع تری داشته باشند، یعنی باید در حوزه بیمه، کارهای مربوط به آینده نگری انجام شود تا صنعت بیمه در کشور ما رونق بگیرد.

*آیا با توجه به این که نرخ تورم در حال حاضر در سطح بالایی است، امکان ندارد بیمه های مربوط به سرمایه گذاری در شرایط فعلی تقویت شود؟

-تقویت این نوع بیمه ها سخت بوده و فردی که می خواهد حق بیمه بدهد می گوید آن پولی که شرکت بیمه می خواهد 20 سال دیگر به من پرداخت کند در آن زمان اصلاً ارزش نخواهد داشت. یک فرد بیمه گذار، باید حق بیمه را به طور پیوسته پرداخت کند ولی 20 سال دیگر، ارزش این پول پایین آمده است.

وقتی ارزش پول پایین بیاید، این بُعد سرمایه گذاری، برای افراد ضد انگیزشی می شود و آن انگیزه ای که باید ایجاد شود، ایجاد نخواهد شد. در حالی که در کشورهای دیگر و کشورهای تراز اول دنیا 80 درصد پرتفوی بیمه، بیمه های اشخاص بوده و فقط 20 درصد مربوط به بیمه های اموال است. در کشور ما فقط 20 درصد مربوط به بیمه های اشخاص بوده و 80 درصد مربوط به بیمه های اموال است.

بیمه های اموال در ایران، به این دلیل انجام می شود که افراد مختلف، مجبور به بیمه کردن هستند. برای مثال، بیمه خودرو، اجباری است ولی در حوزه بیمه های اختیاری که فرد با میل خودش و با رغبت، بیمه می خرد، تعدادشان کم است. البته باز الان نسبت به 10 سال پیش، وضعیت بهتر شده و حضور بعضی شرکت های بیمه ای، بهتر از سال های قبل است.

هر کسی، باید سهم خودش را از این کیک بیمه ای بر می دارد ولی لازم است که دانش نوین و تکنولوزی های نوین وارد شود. همچنین باید بیمه های مجازی و بیمه های هوشمند، تقویت شود و فرد علاقه مند به بیمه شدن، باید بتواند حتی در خانه خودش حضور داشته باشد ولی بتواند به طور غیر حضوری، بیمه نامه را بخرد.

در این حوزه ها، کارهایی انجام شده ولی هنوز زیرساخت های مورد نیاز را نداریم و حتی در سازمان بیمه مرکزی ایران، زیرساخت های لازم را نداریم. هر چند که بعضی کارگزاری های بیمه، به طور برخط و آنلاین فعالیت می کنند ولی با گسترش استفاده از فناوری های نوین، می توانیم شاهد فروش بیمه بیش تر و تنوع بیمه های بیش تر در کشور باشیم.

*قرار است لایحه برنامه پنجساله هفتم توسعه، توسط دولت نهایی شود و برای تصویب به مجلس تقدیم شود. به نظر شما، آیا در این لایحه، احتمالاً باز هدفگذاری 7 درصدی ضریب نفوذ بیمه باید مورد تاکید قرار گیرد، یا این که باید هدف واقع بینانه تری مورد تاکید قرار بگیرد؟

-هدفگذاری 7 درصدی برای ضریب نفوذ بیمه، واقع بینانه نیست. وضعیت اقتصاد ما مشخص بوده و برقراری تحریم ها، شرایط ما را دشوار کرده است. به هر حال، قرار بود سرمایه گذاری شرکت های بیمه ای خارجی شروع شود ولی عملاً این سرمایه گذاری ها در ایران انجام نشد.

از طرف دیگر، وضعیت اقتصادی مردم و فراتر از آن، بحث تورم مطرح است. متاسفانه تورم بالایی در کشور ما وجود دارد و ارزش پولی ما، کاهش پیدا کرده و همه ما می دانیم. در وضعیت کنونی، مردم عمدتاً سراغ خرید کالاهای اساسی می روند تا این که در مقوله های بیمه ای و مثلاً برای 20 سال یا 30 سال دیگر، سرمایه گذاری کنند.

با این حال، کسانی که کارهای آماری بیمه ای انجام می دهند، باید با توجه به روند گذشته و آینده پژوهی که در این زمینه دارند، منطقی تر و معقول تر هدفگذاری کنند تا دست یافتنی باشد. اساساً هدف، باید ملموس باشد و هدف، باید عینی باشد. بنابراین، اگر صرفاً هدف 7 درصد برای ضریب نفوذ بیمه را اعلام کنیم، کارساز نخواهد بود و آن هدف دست نیافتنی است.

*در دهه های اخیر و در کشور ما، شرکت های بیمه ای متعددی تاسیس شده اند و رقابت زیادی بین این شرکت های بیمه ای ایجاد شده. آیا در فضای تورمی فعلی، این شرکت های متعدد نمی توانند به طور مطلوب برای توسعه صنعت بیمه عمل کنند و مشکلاتی مثل تورم، مانع جدی برای توسعه این صنعت هستند؟

-به هر حال، در این زمینه تورم، تاثیر منفی دارد. در حال حاضر تعداد 32 شرکت بیمه ای در ایران فعالیت دارند ولی در مورد همان بحث رقابت باید بگویم که برخی شرکت های بیمه ورشکسته شده اند، یا در شُرف ورشکستگی هستند و فقط این موضوع نشان داده نمی شود. یک زمان، فعالیت « شرکت بیمه توسعه » دچار مشکل شد و به دلیل ناتوانی در پرداخت خسارت، پروانه این شرکت بیمه ای از سوی سازمان بیمه مرکزی و شورای عالی بیمه تعلیق گردید.

به هر حال، رقابت بین شرکت های بیمه ای داخل کشور، حالت خودزنی پیدا کرده و برای مثال، شورای عالی بیمه، موضوع آزاد سازی تعرفه ای بیمه را اعلام کرده است. در حوزه آزاد سازی تعرفه ها، باید بگویم که برخی شرکت های بیمه ای، نرخ های پایینی اعلام می کنند که به نظر بنده، واقعاً ضرر محض و ضرر قطعی است. چرا که ریسک خطر، در سطح بالایی هست و منطق و عقل حکم نمی کند که این نرخ ها و تعرفه ها اعلام شود.

این شرکت های بیمه ای در این چارچوب، برخی بیمه ها را تحت پوشش قرار می دهند ولی عملاً اگر بخواهند خسارت بدهند، دچار مشکل می شوند. این وضع، در عمل موجب بدنام شدن بیمه ها می شود. چرا که اعتماد مردم از بعضی بیمه ها سلب می شود.

ما شرکت های بیمه ای بزرگی داریم که توانگری مالی آنها در سطح کمتری بوده و امسال توانگری آنها افزایش پیدا کرده است ولی این رقابت داخلی، اساساً اسمش رقابت نیست. چرا که نیروی یک شرکت بیمه ای، بعد از یک مدت به شرکت بیمه ای دیگر می رود یا نیروی آن شرکت بیمه ای، به این شرکت بیمه ای می آید، یا مدیر عامل یک شرکت بیمه ای، مدیر عامل شرکت بیمه ای دیگر می شود.

به طور کلی باید بگویم که با این نقل و انتقالات، طرح و ایده جدید و نو وارد شرکت های بیمه ای نمی شود. از طرفی، تورم هم به شکل مضاعف در این زمینه تاثیر منفی می گذارد. با این حال، اگر خیلی از بیمه ها و طرح های نوین بیمه ای در کشور وارد شود و در آنها سرمایه گذاری شود، شاید یک تحول بیمه ای در سطح کشور اتفاق بیفتد.

*در لایحه بودجه سال 1401 عوارض دولت از حق بیمه شخص ثالث 500 میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود. آقای سلیمانی، رئیس وقت کل بیمه مرکزی در آذر سال گذشته، در نامه ای به وزیر اقتصاد خواستار آن شد که عوارض دولت بر شرکت های بیمه ای در حوزه بیمه شخص ثالت به 400 میلیارد تومان کاهش پیدا کند.

آن عوارض از طرف شرکت های بیمه ای به هلال احمر، نیروی انتظامی و صدا و سیما پرداخت می شود تا در زمینه کاهش تصادفات و حوادث جاده ای مصرف شود. البته در بودجه سال 1398 رقم این عوارض 300 میلیارد تومان بوده است. آیا اخذ این عوارض و تخصیص آن به این نوع سازمان ها، در کاهش حوادث جاده ای تاثیرگذار بوده تا این عوارض گرفته شده از بیمه شخص ثالث تاثیر مثبت داشته باشد؟

-یک بیمه شخص ثالث که فروخته می شود حدود 65 درصد آن به این مقوله ها اختصاص پیدا می کند. برای مثال، یک قسمت از این عوارض به وزارت راه و یک قسمت آن به شبکه بهداشت و درمان داده می شود. یک قسمت آن نیز به نیروی انتظامی پرداخت می شود.

در حوزه بیمه شخص ثالث که یک بیمه اجباری است، باید بگویم که ما هنوز کسانی را در زندان ها می بینیم که قادر به پرداخت دیه نیستند یا حتی بیمه نامه نداشته اند. بیمه شخص ثالث، در قالب مسئولیت اجتماعی مطرح بوده و وقتی که تصادفی اتفاق می افتد جایی مثل بیمارستان، باید فرد مصدوم را پذیرش کند و الزام به پذیرش وجود دارد.

به هر حال، وضعیت جاده ها باید بهتر شود تا اینهمه تصادفات نداشته باشیم. در کشور سوئد 5 میلیون خودرو وجود دارد ولی در همین کشور مثلاً در مدت شش ماه فقط تعداد 114 نفر در حوادث جاده ای کشته شدند. در صورتی که در کشور ما در همان مدت 6 ماه و البته با تعداد خودروی بیشتر بیش از 8 هزار کشته در حوادث جاده ای داشته ایم.

بحث های مربوط به دیه و خسارت ها، باعث می شود شرکت های بیمه ای، ضرردِه باشند. در حد 90 درصد از شرکت ها این طور هستند مگر شرکت هایی که توانسته اند به خوبی مدیریت کنند یا از حق بیمه های دریافتی، در جاهای مناسب سرمایه گذاری کنند که از سود آن در زمان پرداخت خسارت استفاده کنند. در مجموع، به همه اهدافی که مورد نظر، نرسیده اند و در برخی زمینه ها که هدفگذاری شده، حتی روند منفی اتفاق افتاده است.

*آقای سلیمانی در سال گذشته که مسئولیت بیمه مرکزی را داشت، در نامه خودش به وزیر اقتصاد گفته بود آن عوارض 500 میلیارد تومانی باعث ورشکستگی شرکت های بیمه ای می شود. آیا این اتفاق در مورد شرکت های بیمه ای رخ داد که در سال جاری دچار مشکل شوند؟

-به هر حال، ممکن است اخذ این عوارض باعث ورشکسته شدن شرکت های بیمه ای شود. من دقیقاً نمی توانم بگویم پرداخت این عوارض باعث ورشکستگی شرکت های بیمه ای شده یا نه. بحث ورشکستگی، یک بحث حقوقی بوده ولی الان 4 یا 5 شرکت بیمه ای در ایران، شرایط خوبی ندارند.

این شرکت ها، مجبور هستند نیروی انسانی خودشان را تعدیل کنند، اما این که این وضع الزاماً به خاطر اخذ عوارض از حق بیمه شخص ثالث بوده یا به خاطر مشکلات مختلف دیگر بوده، جای بررسی دارد.

*برای صنعت بیمه، چشم انداز را چگونه می بینید؟

-بیمه یک اقیانوس بوده و بیمه، یک ضلع از بانک، بورس و بیمه است. بورس ما که وضعیت خوبی ندارد و بهتر است بگوییم وضعیت بدی دارد، اما اگر در حوزه بیمه سرمایه گذاری شود، ایده های نو وارد این صنعت شود و پول هایی که شرکت های بیمه ای دریافت می کنند به خوبی مدیریت شود، در آینده، اتفاقات خوبی در صنعت بیمه رخ خواهد داد.