صنعت پلیمر و قابلیت تبدیل مواد پتروشیمی به محصولات پلیمری

در ارتباط با فعالیت شرکت های فعال و غیر فعال صنایع پلیمری و قابلیت های این صنایع در ایجاد ارزش افزوده و تولید محصولات نهایی پلیمری، « صفحه اقتصاد »، یک گفتگوی اختصاصی با برمک قنبر پور ( عضو هیأت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمری و دبیرکل همایش اقتصاد پلاستیک ) داشته است که آن را می خوانید.

*****

*صنایع پلیمر، یکی از صنایع فعال ایران بوده و در تولید و صادرات کشور ما سهم دارد. بر اساس آمار موجود، چندین درصد از صادرات کل کشور، مربوط به صادرات محصولات پلیمری است. به نظر شما به عنوان فعال این صنعت، دقیقاً صنایع پلیمر، چه جایگاهی در اقتصاد کشور دارند و اگر بخواهید به طور ملموس توضیح بدهید در مورد تولیدات پلیمری و صنعت پلیمر چگونه و چه اطلاعاتی ارائه می کنید؟

-صنایع پتروشیمی و پلیمر، از نظر خلق ارزش افزوده، تولید ناخالص داخلی و ایجاد اشتغال، یکی از صنایع بسیار مهم ایران است. به نظر ما به عنوان فعالان صنایع پلیمر، این صنایع، مهم ترین مزیت رقابتی کشور ما هستند.

اگر به صورت میانگین، ما یک پلیمرعادی را با قیمت هر تُن 800 یا 900 دلار صادر کنیم، در بعضی موارد اگر همین محصول اولیه، به محصول نهایی تبدیل شود، شاید قیمت آن به 5 تا 6 هزار دلار هم برسد. بنابراین صنایع پلیمر، پتانسیل بالایی برای خلق ارزش افزوده دارد.

حدود 900 هزار نفر، در صنایع پلیمر ایران، اشتغال ایجاد کرده ایم و حدود یک و نیم درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تولید می کنیم. در بخش اشتغال هم، ما چیزی حدود 10 تا 11 درصد از کُل اشتغال بخش صنعت و حدود 3 درصد از کل اشتغال کشور را پوشش می دهیم. کل اشتغال کشور حدود 23 میلیون و 500 هزار نفر است و ما تعداد 900 هزار نفر از آنها را در صنایع تکمیلی پتروشیمی پوشش می دهیم.

بنابراین نقش این صنعت در همه حوزه ها از جمله اشتغال، تولید و صادرات، قابل توجه است. اگر صادرات مستقیم و غیر مستقیم از جمله صادرات محصولات صنعت نساجی و صنعت بسته بندی را هم در نظر بگیریم حدود 3 میلیارد دلار، در سال صادرات داشته ایم و بخش بسیار مهمی از صادرات، توسط این صنایع انجام شده.

*در سال 1400، کُل صادرات مستقیم صنایع پلیمری در حد یک میلیارد و 250 میلیون دلار بوده است. این مقدار صادرات محصولات مستقیم پلیمری، چه محصولاتی را در بر گرفته بود؟

-کل محصولاتی که صادر شده، محصولات صنعت پایین دستی پتروشیمی هستند، یعنی بخش اعظم تولیدات این صنایع، با تکنولوژی شکل دهی انجام می شود. همچنین صنایع بسته بندی و نساجی، در این چارچوب قرار می گیرند و از جمله ظروف یکبار مصرف، انواع لوله، مخازن و بشکه های پلاستیکی، لوازم بسته بندی، فیلم، نایلون و نایلکس، محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی هستند.

با در نظر گرفتن بخش هایی مثل صنایع نساجی یا صنایع شیمیایی یا بخش هایی مثل صنایع غدایی که نیاز به بسته بندی محصولات تولیدی دارند، کل صادرات مستقیم و غیر مستقیم این صنایع، رقم قابل توجهی بوده و بسته بندی این محصولات توسط صنایع پایین دستی پتروشیمی و صنایع تکمیلی پتروشیمی انجام می شود.

*صادرات صنایع غیر مستقیم پلیمری که 2 میلیارد دلار در سال 1400 بوده، شامل چه اقلامی بوده است؟

-آن محصولات مربوط به صنایع شیمیایی و بسته بندی بوده و صادرات غیر مستقیم، الباقی محصولات را شامل می شوند.

*اعلام شده که 20 میلیون تُن ظرفیت تولید محصولات پلیمری در کشور وجود دارد ولی عملاً سالیانه 5 میلیون تُن محصولات پلیمری تولید می شود. این مقدار تولید به معنای تولید واقعی در حد یک چهارم ظرفیت نصب شده است. به چه علت، از ظرفیت های نصب شده برای تولید محصولات پلیمری استفاده نمی شود؟

-ظرفیت 20 میلیون تُن مربوط به کل پروانه های بهره برداری و صادر شده هست، اما اگر پروانه های غیر فعال را کنار بگذاریم، با استناد به پروانه بهره برداری صادر شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، حدود 12 تا 13 میلیون تُن امکان تولید محصولات پلیمری وجود دارد.

در حالی که از این مقدار ظرفیت نصب شده، فقط 5 میلیون تُن، محقق شده. یکی از دلایل، این است که ما به خاطر تحریم ها، مشکلاتی در تامین مواد اولیه خارجی داریم. بنابراین، بخشی از ظرفیت ها عقیم می ماند و تولید انجام نمی شود.

بخش دیگر، مربوط به تامین مواد اولیه داخلی بوده و ما در تامین مواد اولیه از صنایع پتروشیمی داخلی، مشکل داریم، یعنی بعضی واحدهای پلیمری، میزان مواد اولیه ای که از صنایع پتروشیمی داخلی تامین می کنند از میزان نیازشان کمتر است.

بنابراین، این عامل از عواملی است که باعث می شود از کل ظرفیت نصب شده در صنایع پلیمری کشور به طور کامل استفاده نشود. عمده مساله ما، مربوط به دانش فنی، تکنولوژی، منابع انسانی و در کنار آنها و از همه مهم تر تامین مواد اولیه صنایع پلیمری است.

*دقیقاً به چه علت امکان واردات مواد اولیه خارجی وجود ندارد؟

-دلایل اصلی به مشکل انتقال ارز از طریق سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی/ SWIFT ) و تحریم ها برمی گردد. ارتباطات بانک های ایرانی و خارجی، پیچیدگی های زیادی دارد و به خاطر تحریم، انتقال ارز با ریسک بالایی انجام می شود. مشکلات انتقال ارز وجود دارد و در برخی موارد، نمی شود از راه های رسمی این کار انجام شود. بنابراین، این وضع در ارتباط بین بنگاه ها پیچیدگی ایجاد می کند.

*در حوزه واردات، آیا اقلام مواد اولیه مورد نیاز اولیه صنایع پلیمری وارد نمی شود؟

-واردات مواد اولیه پتروشیمی و مواد اولیه پلیمری انجام می شود ولی واردات این مواد اولیه، پاسخگوی نیازهای واحدهای پلیمری داخلی نیست.

*آیا پتروشیمی های ایران، به نحو مطلوب، مواد اولیه مورد نیاز را به صنایع پلیمری نمی رسانند؟

-بخشی از مشکل ما مربوط به حجم تولید صنایع پتروشیمی ایران بوده و برای مثال، میزان نیاز داخلی در مورد «پروپیلن»، بیش از میزانی است که در پتروشیمی ها سرمایه گذاری کرده و تولید می کنند. بخش های دیگر مشکل ما، به تکنولوژی مربوط می شود.

در سال های گذشته، باید در مورد ارتقای کیفیت مواد اولیه پتروشیمی ها سرمایه گذاری بیش تری انجام می شد، تا صنایع پتروشیمی، بتواند با کیفیت بالاتر مواد اولیه را تامین کنند ولی متاسفانه این سرمایه گذاری ها انجام نشده. بنابراین، هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی، در برخی موارد، پتروشیمی های داخلی، پاسخگوی نیازهای صنایع پلیمری نیستند.

برمک قنبرپور؛ نایب رئیس انجمن ملی صنایع پلیمر ایران

*آیا جذاب بودن صادرات، باعث می شود تولید گنندگان محصولات پتروشیمی برای صادرات این محصولات تمایل بیش تری داشته باشند تا این که بخواهند آنها را در بازار داخلی و به صنایع پلیمری داخلی بفروشند؟

-در برخی موارد، این نوع اتفاقات رخ داده و این طور نیست که بگوییم رخ نداده و به هر حال، یکی از اولویت های کشور، موضوع ارز آوری از طریق صادرات است. اگر چه در مورد بعضی مواد، به دلیل کمبود تولید داخلی، بعضی بازارهای محصولات پتروشیمی دچار التهاب می شوند.

این التهاب بازار، باعث می شود برای تامین مواد اولیه، رقابت های شدیدی در بورس کالای ایران اتفاق بیفتد.

اگر ما قیمت ریالی این محصولات عرضه شده در بورس را حساب کنیم، در برخی موارد می بینیم میانگین قیمت فروش آنها در داخل کشور، بیش از قیمت صادراتی این اقلام است.

اگر دیدگاه استراتژیک وجود نداشته باشد، از این نوع اتفاقات رخ می دهد. ما محصولات پتروشیمی را مصداق مواد خام می دانیم و صادرات مواد خام، اساساً نباید انجام شود. حتی اگر موضوع ارز آوری از طریق صادرات مواد اولیه پتروشیمی را کنار بگذاریم، این که این مواد اولیه به کالای با ارزش افزوده بیش تر تبدیل شوند باعث افزایش تولید ناخالص داخلی شده و باعث افزایش اشتغال می شود. حتی باعث افزایش صادرات محصولات نهایی پلیمری می شود.

همه این موارد مطرح بوده و سیاست های کلان مملکت، باید به این سمت برود که با استفاده از اهرم هایی، تلاش شود مواد اولیه تولید شده توسط شرکت های پتروشیمی ایرانی، در ابتدا به محصول نهایی یا کالا تبدیل و بعد صادر شود.

در مجموع، گاهی اوقات اتفاق می افتد که مواد اولیه مورد نیاز صنایع پلیمری، صادر می شود. چرا که برخی مواد اولیه، جذابیت صادراتی دارند و بنابراین، به جای این که این مواد اولیه در داخل کشور و با پتانسیل داخلی، شکل دهی شوند، به صورت خام از کشور خارج شده و صادر می شود.

*در سال های اخیر، هر ساله تقریباً نیمی از صادرات غیر نفتی کشور مربوط به صادرات محصولات پتروشیمی بوده. اگر فرضاً در سال 1400 در حد 48 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی داشته ایم حداقل حدود نیمی از آن مربوط به صادرات محصولات پتروشیمی بوده. چقدر از این مقدار صادرات سالیانه محصولات پتروشیمی می تواند در همین صنایع پلیمری ایران مورد استفاده قرار بگیرد؟

-صادرات محصولات پتروشیمی شامل متانول و آمونیاک هم می شود. بخش عمده ای از 24 میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی، مربوط به صادرات مواد شیمیایی می شود. اگر فقط مواد اولیه پلیمری صادر شده را بررسی کنیم، می توانیم بگوییم این عدد در حد 3 میلیارد دلار بوده و الباقی آن مواد شیمیایی است.

بنابراین، حدود 3 میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی می تواند صادر نشود و در مقابل، به محصول پلیمری تبدیل شود و با ارزش افزوده بالاتر فروخته و صادر شود. پس 3 میلیارد دلار از صادرات محصولات پتروشیمی، مواد اولیه پلیمری است که توسط تکنولوژی های موجود در کشور، قابل شکل دهی است.

*آیا واقعاً امکان این که صنایع پلیمری ایران بتوانند این 3 میلیارد دلار را به جای صادرات به محصول تبدیل کنند و بعد صادر شود به طور کامل در صنایع پلیمری وجود دارد؟

-ممکن است امکان تبدیل همه این 3 میلیارد دلار مواد اولیه پلیمری به محصول پلیمری وجود نداشته باشد، اما به نظر من، بخش اعظم آن قابل تبدیل به محصولات پلیمری است.

*بخش عمده صادرات محصولات پتروشیمی که مواد اولیه پلیمری نیست مربوط به چه صنایعی می شود؟

-محصولاتی مثل متانول و آمونیاک، محصولاتی است که پتروشیمی ها به ناچار در کنار تولید مواد اولیه پلیمری، تولید می کنند. بخشی از این نوع محصولات پتروشیمی صادراتی، امکان تبدیل به محصول در داخل کشور دارند ولی بخشی از آن هم حتماً باید صادر شود.

*به هر حال از نظر شما 12 تا 13 میلیون تُن ظرفیت نصب شده برای تولید محصولات پلیمری در کشور وجود دارد و بر اساس پروانه های اولیه و موافقت شده وزارت صنعت و معدن می توان 20 میلیون تُن مواد پلیمری تولید کرد.

-بله. بخشی از پروانه های صنایع پلیمری، فریز شده و فعال نیستند. ظرفیت تولید پروانه های فعال صنایع پلیمری، بین همان 12 تا 13 میلیون تُن است.

*دلیل فعال نشدن و به تولید نرسیدن پروانه های اخذ شده چه چیزی است؟

-دلایل مختلفی در این زمینه تاثیر دارند و گاهی اوقات، شرکت ها در زمینه تامین مالی مشکل پیدا می کنند. گاهی اوقات، مطالعه دقیق بازار انجام نشده و وارد این صنعت شده اند، اما به جایی وارد شده اند که این محصولات، چندان بازار ندارند.

در برخی موارد، دلیل فعال نشدن این شرکت ها می تواند، مشکل دانش فنی و تکنولوژیک باشد، یا می تواند مشکل منابع انسانی باشد. همه این موارد، دست به دست هم می دهند و بر این اساس، تعدادی از شرکت ها فعال نمی شوند. همچنین فعال نشدن شرکت ها، می تواند ناشی از مشکل تامین مواد اولیه پلیمری باشد.

*با توجه به اطلاعاتی که شما ارائه کردید فقط حدود 40 درصد از کل ظرفیت پروانه های تولید، اقدام به تولید می کنند ولی آیا برای این که این صنایع پلیمری بتوانند حداقل در حد 80 تا 90 درصد ظرفیت کار کنند، از نظر نقدینگی مشکل جدی دارد یا نه؟

-یکی از بزرگترین مشکلات بنگاه های ما، تامین سرمایه در گردش است. چرا که در سال های اخیر، کشور دچار تورم بسیاری شدید بوده، اما منابعی که بانک ها در اختیار صنایع پلیمر قرار داده اند، به همان نسبت تورم افزایش پیدا نکرده است. وقتی که بنگاه، دارای مشکل نقدینگی شود کل فرآیندهای تولید دچار اختلال می شود.

*آیا این شرکت های پلیمری نمی توانند منابع مالی مورد نیاز را از منابع خودشان یا روش های دیگر تامین کنند که تولید افزایش پیدا کند، ارزش افزوده بالاتری خلق شود یا صادرات بیش تری انجام شود؟

-بخشی از منابع را تامین می کنند ولی توانایی بنگاه ها، برای تامین نقدینگی محدود است. در دنیا هم، به همین شکل بوده و حتماً بانک ها باید تامین بخشی از منابع را به عهده بگیرند.

*در برنامه های پنجساله توسعه حداقل 40 درصد از تسهیلات بانکی به بخش صنعت کشور تخصیص پیدا کند. در عمل، بخش بازرگانی کشور، بیش از بخش صنعت، تسهیلات بانکی دریافت کرده و بخش صنعت فقط 30 درصد از تسهیلات سالیانه را دریافت کرده است.

آیا از طریق تشکل هایی که وجود دارد احیاناً با بانک مرکزی یا مجلس صحبت و رایزنی کرده اید که سهم بخش صنعت افزایش پیدا کند؟

-ما از طریق انجمن صنایع پلیمر ایران که فراگیرترین تشکل صنایع پلیمر است، به طور دائم با طرف های دولتی و تصمیم گیرنده و تصمیم ساز، در ارتباط هستیم. به هر حال، در این زمینه اقداماتی هم انجام داده ایم.

مطابق قانون بهبود فضای کسب و کار، دولت مکلف است در تصمیماتی که بخش خصوصی را متاثر می کند با مشورت بخش خصوصی مشورت کند. در بسیاری از موارد این مشورت گرفتن دولت و مجلس از ما انجام شده و ما در این زمینه نقش داشته ایم.

*با این حال، هنوز از میزان تخصیص تسهیلات بانکی به صنایع پلیمری رضایت ندارید؟

-آن مقدار تسهیلاتی که استنباط ما هست و باید تخصیص پیدا کند، تخصیص پیدا نکرده است.

*برای این که زنجیره تولید محصولات پلیمری را تکمیل کنید و صادرات بیش تری هم اتفاق بیفتد، برنامه های خاصی توسط انجمن ها و تشکل های مرتبط یا در دولت پیگیری می شود؟

-در سال گذشته، اخذ عوارض گمرکی بر مواد خام و نیمه خام مطرح شد و این عوارض، ترغیب می کرد که مواد خام و نیمه خام، عمدتاً در داخل کشور مصرف شود یا شکل دهی شود یا به ارزش افزوده تبدیل شود و بعد صادر شود.

اقداماتی انجام شده ولی موضوع این است که باید در سیاست ها، استمرار وجود داشته باشد. در حالی که تصمیماتی که اخذ می شود، اجرای آنها استمرار ندارد و مثلاً آن عوارض گمرکی صادرات مواد خام را برداشتند. هر چند که قرار شده همان عوارض را دوباره اِعمال کنند.

*مدتی قبل گفته بودید که 750 هزار شاغل، در صنایع پلیمری فعالیت دارند و در این مصاحبه گفتید که 900 هزار نفر در این صنعت، مشغول به کار هستند. در مجموع، الان چه تعداد صنایع پلیمری در کشور وجود دارد؟

-ما فقط تخمین می زنیم و حدود 800 تا 900 هزار نفر در صنایع پلیمری ایران فعالیت می کنند ولی آمار دقیقی در این زمینه نداریم. حدود 8 هزار شرکت، پروانه بهره برداری دارند و حدود 10 هزار واحد صنفی نیز داریم که در این بخش، فعال هستند.

در مجموع، اگر واحدهای صنفی و شرکت های دارای پروانه بهره برداری را در نظر بگیریم حدود 18 هزار واحد در این بخش فعالیت دارند. تعدادی از شرکت ها هم هستند که پروانه تاسیس گرفته ولی پروانه بهره برداری نگرفته اند. این نوع شرکت ها را نیز در این بخش داریم ولی ما آمار دقیقی از آنها نداریم و همیشه همین طور بوده است.