تولید سالیانه ۳۰ میلیون یا ۵۵ میلیون تُن فولاد، مساله این است؟!

صفحه اقتصاد - تولید سالیانه فولاد خام ایران از محدوده کمتر از 10 میلیون تُن در دهه 80 شمسی، به 30 میلیون تن در سال 1399 و به 27 میلیون تن در سال 1400 رسید. از طرفی مقرر شده که تولید فولاد ایران در سال 1404 شمسی به 55 میلیون تُن در سال برسد.

مهم ترین ماده اولیه مورد نیاز برای تولید فولاد، سنگ آهن بوده، اما فعالان حوزه معدن، اعتقاد دارند که سنگ آهن باید با قیمت بالاتری و عادلانه تری توسط شرکت های فولادی داخل کشور خریداری شود تا سود به طور عادلانه بین بخش های مختلف زنجیره تولید فولاد توزیع شود.

به منظور بررسی دلایل و چگونگی هدفگذاری تولید 55 میلیون تن فولاد در چشم انداز سال 1401، « صفحه اقتصاد » با دکتر مهدی کرباسیان ، گفتگو کرده است. کرباسیان، در سال های 1392 تا 1397، به عنوان معاون وزیر صنعت و معدن و رئیس هیأت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو ) ، فعالیت کرده است.

*****

*در دهه 80 شمسی، هدفگذاری هایی در مورد چشم انداز تولید فولاد در کشور انجام شده بود، اما میزان تولید فولاد ایران در آن دهه، نسبتاً چشمگیر نبود. در دهه 90 تولید فولاد کشور ما افزایش پیدا کرد و همچنین افزایش استخراج سنگ آهن اتفاق افتاد.

در چه وضعیت و فضایی، طرح جامع فولاد ایران تهیه شد و تاکید بر این موضوع شد که تا سال 1404، سالانه 55 میلیون تُن ظرفیت تولید فولاد در کشور ایجاد شود؟

-یکی از تصمیمات بسیار خوبی که در اواخر دهه 70 شمسی گرفته شد، ادغام وزارت صنایع و وزارت معادن و در نتیجه تاسیس وزارت صنایع و معادن بود که حوزه معدن و صنعت، همدیگر را حمایت کنند. یک تصمیم ارزشمند که در همان دوره توسط مجلس و دولت اتخاذ شد ایجاد سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران یا ایمیدرو بود.

این سازمان، برای توسعه معادن و توسعه صنایع معدنی به ویژه فولاد تاسیس شد و این تصمیم، یک تصمیم استراتژیک عقلایی و منطقی بود. نتیجه این تصمیم این بود که سازمان ایمیدرو تا سال 1384، طرح افزایش تولید و توسعه فولاد را در دستور کار قرار داد. بدیهی است که شروع فعالیت توسعه معادن و صنایع معدنی، به سال های 1368 تا 1376 یعنی به دولت آقای هاشمی رفسنجانی برمی گردد. در آن سال ها، وزارت معادن و فلزات، این نوع برنامه ها را تهیه کرد ولی عملی شدن این برنامه ها به دولت های بعدی رسید.

در دولت های اول و دوم آقای احمدی نژاد، بحث توجه به حوزه معدن و توسعه صنایع معدنی و افزایش تولید فولاد در دستور کار قرار گرفت، ولی هم به دلیل تحریم و هم به دلیل مشکلات سیاسی و اقتصادی که آن دولت داشت، برنامه ها به نتایج مطلوب نرسید.

در ادامه و در دهه 90 و از سال 1392 که دولت آقای روحانی تشکیل شد، با یک همت که سازمان ایمیدرو نشان داد و با حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرار شد پروژه های نیمه تمام در معدن سنگان یا پروژه های صنایع فولادی در قالب شرکت های مختلف شروع و عملیاتی شود و از طرفی، پروژه های جدید هم کلنگ زده شد. میزان واردات آهن آلات ایران، در سال 1391 بیش از 6 میلیون تُن بود، اما خوشبختانه با اقداماتی که انجام شد در سال 1396، کشور ما به یک صادر کننده فولاد تبدیل شد.

در سال 1393، ایمیدرو با فرماندهی شرکت ملی فولاد ایران، طرح جامع فولاد را به کمک شرکت فولاد تکنیک، به روز کرد. در راستای اهداف این طرح، حرکت انجام شد و نتیجه داد. در همین برنامه، هدفگذاری 55 میلیون تُن فولاد نیز مطرح شد که تحقق این هدف، عملی بوده و عملی خواهد بود.

معدن سنگان

*با ایجاد 55 میلیون تن ظرفیت تولید فولاد، در نهایت تولید عملی چقدر فولاد امکانپذیر خواهد بود؟

-آنچه که می شود گفت این است که ظرفیت سازی کشور ما برای تولید 55 میلیون تُن فولاد در سال، یک بحث کارشناسی منطقی بوده و هست. امکان عملی تحقق این هدفگذاری نیز وجود دارد. در طرح جامع فولاد، این طور اعلام شده که نزدیک 20 میلیون تن از 55 میلیون تن فولاد تولیدی، باید صادر شود و البته امکان صادرات این مقدار فولاد وجود دارد.

*در عمل چقدر از ظرفیت 55 میلیون تُن مورد نظر برای تولید فولاد، بدون استفاده باقی می ماند و نمی شود تولید به حد ظرفیت کامل تولید برسد؟

-چرا نشود با ظرفیت کامل تولید کرد. اگر به صورتی عقلانی رفتار شود و سیاست های کشور بر اساس حمایت از تولید و حمایت از صادرات باشد، دستیابی به تولید 55 میلیون تُن امکانپذیر خواهد بود. به دلیل این که دنیا به فولاد نیاز دارد و ما در ایران، هم سنگ آهن داریم و هم این که گاز طبیعی داریم.

در نتیجه قیمت تمام شده فولاد تولید شده در ایران، قابل رقابت با دنیا هست و امکان صادرات فولاد نیز وجود دارد. ما می بینیم که صادرات فولاد ایران در چند سال گذشته، افزایش پیدا کرده و زنجیره تولید فولاد به خوبی عمل کرده است. اگر برنامه ریزی درست، وجود داشته باشد امکان تولید فولاد در حد همان مقدار هدفگذاری شده وجود دارد.

*برخی می گویند هدفگذاری شده که 55 میلیون تن ظرفیت تولید فولاد ایجاد شود ولی می گویند نمی شود به طور کامل از این ظرفیت استفاده کنیم و یک مقدار از ظرفیت ایجاد شده خالی می ماند. به چه علت این تفاوت دیدگاه وجود دارد و برخی بین تولید بالقوه و بالفعل تفاوت قائل هستند؟

-آن روزی که ما برای تولید 55 میلیون تُن فولاد در سال 1404 برنامه ریزی کردیم، این میزان تولید در سال، قطعی بود و عملی بود. این که ما به تولید 55 میلیون تن فولاد نرسیم باید این کاهش تولید را در ضعف مدیریت و برنامه ریزی در دولت ببینیم و به این علت است که برای تحقق این طرح حمایت نکرده اند.

در نتیجه باید از آنها که در این زمینه از اجرای طرح جامع فولاد حمایت نکرده اند بپرسید وگرنه برنامه ای که ما ارائه کردیم، یک برنامه عملیاتی و واقعی بود.

*از نظر شما، این طور است که اگر 55 میلیون تن ظرفیت تولید فولاد ایجاد شود قطعاً همان 55 میلیون تن را می توان تولید کرد؟

-بله. تحقق این هدف در صورتی است که برنامه ریزی صحیح وجود داشته باشد، یعنی کُل زنجیره تولید فولاد از سنگ آهن، کنسانتره آهن، گندُله، آهن اسفنجی و شمش فولادی، به طور متعادل پیشرفت کنند و بعضی از ظرفیت های تولید خالی نماند.

برای مثال، سرمایه گذاری ها باید به موقع انجام شود و مساله تامین برق حل شود. همچنین باید مساله حمل و نقل حمل شود. چرا که در تولید فولاد، فقط بحث تولید مطرح نیست و ضمن این که آن هم، اهمیت دارد ولی تامین گاز و سنگ آهن نیز اهمیت دارد.

نکته مهم، این است که تامین برق، توسعه حمل و نقل و مولفه های دیگر، باید با هم دیده شود. این طور نیست که فقط بگوییم 55 میلیون تُن فولاد در سال تولید شود. لذا تحقق همه اهداف، به برنامه ریزی و حمایت نیاز دارد تا در نهایت به هدف اصلی برسیم.

فولاد

*در زمانی که جنابعالی، ریاست ایمیدرو را به عهده داشتید رقم های چند میلیارد دلاری را در مورد سرمایه گذاری های ضروری در صنعت فولاد و زنجیره فولاد اعلام می کردید. در سال 1395 گفتیه بودید که ظرفیت فعلی فولاد خام 27 میلیون تن است و برای دستیابی به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد به 30 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز داریم.

با توجه به این که جنابعالی در سال 1397 بازنشسته شده و از ریاست ایمیدرو کنار رفتید در همان سال هایی که در ایمیدرو حضور داشتید چقدر از سرمایه گذاری مورد نیاز محقق شد؟

-در زمانی که ما در سال 1397 ایمیدرو را ترک کردیم، همه برنامه با قوت پیش می رفت و اجرا می شد. آنچه که می شود گفت این است که الان بزرگ ترین مشکلی که صنعت فولاد و زنجیره فولاد دارد، این است که فرماندهی ندارد. تا سال 1397، ایمیدرو، صنعت فولاد فولاد و زنجیره تولید را فرماندهی می کرد.

ما هر ماه یک بار با کارآفرینان و سرمایه گذاران بخش زنجیره فولاد، از سنگ آهن تا شمش فولادی، جلسه برگزار می کردیم. در آن سال ها مسائل صنعت فولاد به طور ریز و جزئی و شرکت به شرکت پیگیری می شد و هماهنگی ها انجام می شد. در حالی که می توانیم بگوییم الان تقریباً فرماندهی زنجیره فولاد، مورد غفلت قرار گرفته و حمایت ویژه ای برای حل مشکلات سرمایه گذاران شرکت های فولادی به عمل نمی آید.

*بعد از شما، آیا رئیس بعدی ایمیدرو، به حل مسائل زنجیره فولاد توجه نکرد یا این که دولت توجه نکرد؟

-مشکل در مجموعه وزارت صنعت و معدن بود. چرا که وزارت صنعت و معدن، موجب تضعیف ایمیدرو شد. الان هم همین طور بوده و ایمیدرو، دیگر آن اقتدار قبل را ندارد. گرفتاری های جاری وزارت صنعت و معدن نیز، بیش از حد بوده و این وزارتخانه وقت زیادی را برای حل مشکلات زنجیره فولاد صرف نمی کند.

*مدتی قبل آقای فاطمی امین، وزیر فعلی صنعت و معدن در مورد هدفگذاری تولید سالیانه 55 میلیون تن فولاد در سال 1404 گفتند که تولید فولاد در سال 1404 حدود 55 میلیون تن برآورد شده بود در حالی که این میزان بر اساس شرایط کشور کاملاً اشتباه است.

ایشان اعلام کرده که در حال بررسی این موضوع هستیم و 30 تا 40 میلیون تن را پیش بینی می کنیم. جنابعالی در وضعیت فعلی، فکر می کنید ضرورت دارد به آن هدف اولیه تولید برسیم؟

-من نمی دانم چرا ایشان این طور اظهار نظر کرده اند و این سوال را جواب نمی دهم.

*اگر قرار بر تولید 55 میلیون تن فولاد در سال باشد نیاز به استخراج 160 میلیون تن سنگ آهن وجود دارد. در ارتباط با استخراج سنگ آهن، آیا وضعیت سرمایه گذاری به نحوی هست که 160 میلیون تن سنگ آهن را در سال 1404 استخراج کنیم و استخراج این مقدار سنگ های برای سال های بعدی هم ادامه پیدا کند؟

-مشکل اصلی استخراج سنگ آهن و سایر معادن، بحث اکتشاف است. در زمانی که ما در سازمان ایمیدرو مسئولیت داشتیم اکتشاف در نزدیک به 270 هزار کیلومتر مربع را شروع کردیم و الان هم خوشبختانه ایمیدرو، محدوده جغرافیایی اکتشاف معدن را افزایش داده و این سازمان، در حال انجام اکتشاف است.

بخش های دیگر دولت از جمله سازمان زمین شناسی هم به این موضوع ورود کرده اند. به نظر می رسد که دولت، باید مسئولیت اکتشاف را به طور جدی به سازمان ایمیدرو بدهد. در حال حاضر، وضع مالی سازمان ایمیدرو مناسب هست و همچنین دولت باید سازمان زمین شناسی را حامی ایمیدرو قرار بدهد.

همچنین بخش خصوصی و غیر دولتی، باید در این حوزه ورود کنند و مخصوصاً از تکنولوژی های جدید در اکتشاف استفاده شود. نکته مهم این است که ما باید به سمت معادن عمقی برویم. ایران عزیز ما حتماً ذخایر معدنی بسیار بالایی دارد و من اعتقاد دارم چند برابر این ظرفیت، ذخایر معدنی برای اکتشاف وجود دارد.

یادم هست که در سال 1392، یعنی زمانی که مسئولیت ایمیدرو را به بنده سپردند، به عنوان مثال در مورد معدن سنگ آهن سنگان در استان خراسان جنوبی و در برآوردهای اولیه می گفتند فقط 900 میلیون تن ذخیره معدنی دارد.

در حالی که پس از کار اکتشافی بعدی در همان منطقه که همکاران ما انجام دادند، میزان ذخیره معدنی آنجا به یک میلیارد و 400 میلیون تن رسید. لذا من اعتقاد دارم که اگر کشور ما به طور جدی به حوزه اکتشاف توجه کند، میزان استخراج سنگ آهن می تواند افزایش پیدا کند.

*در حال حاضر، سالیانه حدود 100 میلیون تن سنگ آهن استخراج می شود. آیا ممکن است در مدت 2 تا 3 سال آینده، حدود 60 درصد افزایش استخراج سنگ آهن داشته باشیم و کل استخراج سنگ آهن به 160 میلیون تن مورد نظر طرح جامع فولاد برسد؟

-من فقط می توانم تجربه خودم را بگویم که اگر برنامه ریزی عقلی و علمی انجام شود و پیگیری و حمایت لازم به عمل بیاید، همه این اهداف، عملی است.

*انتقاداتی نسبت به سازمان ایمیدرو وارد شده و یک مورد از این انتقادها، این است که می گویند این سازمان به رقیب بخش خصوصی تبدیل شده.

-در این زمینه آقای جعفری، رئیس فعلی ایمیدرو باید پاسخ بدهند.

*جنابعالی بالاخره چند سال رئیس ایمیدرو بوده اید…

-من به این سوال جواب نمی دهم.

*در سال هایی که رئیس ایمیدرو بوده اید آیا نمی شد به نحوی عمل کرد که این تصور نسبت به ایمیدرو ایجاد نشود؟

-به این سوال در زمان خودش جواب می دهم. این بحثی است که یک موقع که زمان مناسب آن برسد، آن را تحلیل می کنم.

*فعالان حوزه استخراج سنگ آهن اعتقاد داشته و دارند که قیمت هایی که برای خرید و فروش سنگ آهن تعیین می شود، قیمت های مناسبی نیست و سود در کل زنجیره فولاد به طور عادلانه توزیع نمی شود. این نوع انتقادات تا چه حد واقعی هست و باید مورد توجه قرار بگیرد؟

-یک بحث که وجود دارد این است که به میزانی که دولت در قیمت گذاری و عوارض گرفتن دخالت می کند، بازار را دچار مشکل می کند. به هر میزان که دولت، دخالت خودش را کمتر کند و اجازه بدهد زنجیره تولید حرکت کند بهتر است. فقط اگر ضرورت دارد دولت با مشورت انجمن ها و اتحادیه، مداخله کند. چرا که در این حالت، می تواند وضعیت بهتری رقم بخورد.

هر جا که دولت، بیش از حد دخالت کند زنجیره تولید دچار مشکل می شود. این مورد، یکی از مواردی است که سال های زیادی است بخش خصوصی در این زمینه گله مندی دارند.

*آیا دخالت در قیمت فروش سنگ آهن به شرکت های فولادی با این هدف است که قیمت محصول نهایی یعنی فولاد، با قیمت پایین تر به دست مشتری برسد و به همین دلیل، این مداخله انجام می شود؟

-من دقیقاً نمی دانم با چه هدفی این مداخله انجام می شود ولی می دانم مداخله دولت موجب گرفتاری می شود. این نوع مداخله ها، همان مداخله ای است که سال های زیادی است دولت انجام می دهد. به همین دلیل، قیمت تعیین می کند یا سهمیه بندی می کند یا می گوید در بورس کالا اجناس مختلف چطور فروخته شوند یا می گوید اولویت دارد به چه کسانی فروخته شود.

این مداخله ها، موجب می شود رانت و فساد ایجاد شود. در هر صورت اگر مقامات دولت، کمتر دخالت کنند، بازار شفاف تر می شود. ضمن این که دخالت های دولت با مشورت انجمن و اتحادیه ها و بخش خصوصی باید انجام شود و در این حالت، قطعاً ضایعه کمتری در کل زنجیره تولید اتفاق می افتد.

*فعالان حوزه سنگ آهن می گویند نحوه قیمت گذاری به سود شرکت های فولادی بوده و این وضع باعث می شود استخراج سنگ آهن برای سرمایه گذاران جذاب و سودآور نباشد. در این زمینه چگونه می شود مشکل را حل کرد؟

-این بحث ها، جزو حوزه وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده ولی هر چقدر دخالت دولت در این زنجیره کمتر باشد بهتر است. من اعتقاد دارم مشکل زنجیره فولاد این است که فرماندهی ندارد. در دولت های اول و دوم آقای احمدی نژاد، ستاد فولاد در این زمینه تصمیم گیری می کرد و کم و بیش این موارد در آن ستاد مطرح می شد.

این که تصمیمات درستی گرفته شد یا نه، یک بحث است ولی مشکلات زنجیره فولاد در آنجا به بحث گذاشته می شد. در دولت اول آقای روحانی، ایمیدرو این وظیفه را به کمک معاونت معدنی وزارت صنعت و معدن و این وزارتخانه، به عهده گرفت.

ما کم و بیش این مسئولیت را انجام می دادیم و در برخی موارد که می خواست تصمیم غیر کارشناسی گرفته شود تلاش می شد با مشورت بخش خصوصی به یک بحث اصولی هدایت شود.

در حال حاضر، در زنجیره فولاد، این فرماندهی یا آن ستاد فولاد، مغفول است و جزو تکالیفی است که معاون معدنی وزارت صنعت و معدن باید این وظیفه را انجام بدهد یا این مسئولیت باید به ایمیدرو تفویض شود که منطقی ترین کار، همین است.

در این چارچوب، باید جلساتی با انجمن های مربوطه، اتحادیه ها و دست اندرکاران بخش خصوصی و دولتی برگزار کنند تا تصمیمات بهینه اتخاذ شود و بر آن اساس، نظارت انجام شود یا دستورالعمل های لازم تهیه و صادر شود.