موافقان و مخالفان «عرضه خودرو در بورس کالا» چه می گویند؟

صفحه اقتصاد - بورس کالا، یکی از بورس های رایج در کشورهای مختلف بوده و در این بازار، تولید کننده، محصول خود را عرضه کرده و خریداران برای خرید و تصاحب آن کالا رقابت کرده و هر خریدار که بالاترین قیمت را پیشنهاد کند، برنده معامله کالایی می شود.

در هفته های اخیر و بعد از چند سال کش و قوس بین مسئولان و مقامات مختلف در قوای مجریه و مقننه و همچنین مقامات بورسی کشورمان، بالاخره تعدادی از خودروهای وانت تولیدی شرکت خودرو سازی بهمن، در بورس کالا فروخته شد، اما با این حال، مقامات وزارت صنعت به نوعی این کار را تخلف دانسته و خواستار توقف عرضه خودرو در بورس کالا بوده و هستند.

در گفتگوی اختصاصی صفحه اقتصاد با دکتر فردین آقابزرگی (کارشناس بازار سرمایه)، مزایای عرضه خودرو در بورس کالا و آثار مخرب این فعالیت در صورت عرضه نامنظم و بی نظمی در تحویل به موقع محصول، مورد کند و کاو قرار گرفته است.

*****

*بازار خودروی کشور، دچار التهاب بوده و افزایش قیمت شدیدی در این بازار اتفاق افتاده است. دولت هم به شدت تلاش می کند التهاب را از این بازار کم کند. در حالی که روزهای اخیر، دولت « سامانه یکپارچه تخصیص خودرو » را برای فروش خودروهای تولید داخلی راه اندازی کرد، بورس کالا دو مدل خودروی تولید داخلی را عرضه کرد و به فروش رساند.

جنابعالی، یکی از کارشناسانی هستید که موافق عرضه خودرو در بورس کالا هستید. به طور مشخص بنا به چه دلایلی، شما از عرضه خودرو در بورس کالا دفاع می کنید؟

-هیچ بورسی در دنیا از جمله بورس های اوراق بهادار یا کالا، کالایی به نام خودرو را عرضه نمی کند و چنین تجربه ای را در هیچ بورسی در کشورهای دیگر نداشته ایم. تنها جایی که این اتفاق در آن رخ داده، بورس ایران بوده و خودروهای تک کابین و دو کابین شرکت خودرو سازی بهمن، در آن عرضه شد.

بورس کالا، یک مکان برای کشف قیمت و برای حضور متقاضیان خرید یا عرضه کنندگان محصول است. این بازار، یک بازار متشکل، قانونمند و تحت نظارت تلقی می شود.

در حالی که ما پیش از این اخباری داشتیم که مدیران شرکت های خودرو سازی ایران هم اذعان داشتند این افزایش قیمت ها در بازار، به غیر از این که در بازار آزاد اثر گذاشته است، تغییر خاصی در حال و روز شرکت های خودروساز، نداشته است. در عین حال، مدیر عامل یکی از شرکت های خودروساز اعلام کرد که به ازای تولید هر دستگاه خودرو 70 میلیون تومان زیان می کنند.

هر چند مطالعه تطبیقی و قابل مقایسه ای در مورد عرضه خودرو در بورس کالا نداریم، اما اتفاق مهم و قابل توجه این است که عرضه و فروش خودرو در بورس، در یک چارچوب شفاف انجام می شود.

بر اساس گفته های مدیران شرکت های خودروساز می گویم که فرضاً یک نمایندگی یا یک شخص 2 هزار دستگاه خودرو را یکباره خرید می کند و به مرور زمان به فروش می رساند.

در صورتی که به دلیل افشا شدن اطلاعات و سازوکار شفاف و قانونمندی که در بورس کالا وجود دارد، کدهای خرید فرد خریدار مشخص می شود. در این حالت، ما می دانیم فلان فرد امروز 50 دستگاه خودرو خرید یا اگر برایش اِعمال محدودیت می شود یک محصول یا یک خودرو، بیش تر نمی تواند بخرد. در نتیجه، عرضه خودرو در بورس کالا باعث از بین رفتن واسطه گری و سفته بازی یا دلالی در حوزه خودرو می شود.

از این جهت، اعتقاد دارم که عرضه خودرو در بورس، شاید کمک شایانی به حل و فصل مشکلات موجود کند و اختلاف قیمت بین فروش محصولات خودرو خارج از کارخانه و کارخانه، به حداقل ممکن برسد.

به هر حال، بار به دوش مصرف کننده نهایی بوده و مصرف کننده، خودرو را به قیمت آزاد می خرد. از طرفی، با روش فعلی فروش خودرو، شرکت خودروساز با سرمایه گذاری هنگفت و هزینه هایی که با امر تولید آن مرتبط است، فقط متحمل یک عدم الفنع می شود و سودی را که باید کسب کند، کسب نمی کند.

در حالت فعلی فروش خودرو، سود زیادی نصیب بازار آزاد می شود که نه مالیاتی پرداخت می کند و نه گردش مالی درستی در دفاتر دارد. از این جهت، من مدافع عرضه محصول در بورس کالا بودم ولی به نظر من، عرضه خودرو در بورس، راه حل نهایی نیست. به همین دلیل، راهکارهای دیگری هم می تواند به آن اضافه شود.

دکتر فردین آقابزرگی کارشناس بازار سرمایه

از اوایل سال 1399 فروش خودروهای تولید داخلی با روش قرعه کشی انجام می شود و این روش توسط شورای رقابت به دو شرکت های خودروساز ارائه شد. قرعه کشی با این هدف، اجرایی شد که امکان عادلانه ثبت نام برای افراد واجد شرایط فراهم شود.

قبل از روش قرعه کشی، این امکان وجود داشت که هر فرد با روش های خاصی به صورت انبوه و با سرعت اقدام به خرید خودرو کند. در همان زمان بود که گفته می شد برخی افراد با ربات اقدام به ثبت نام سریع می کنند.

-فرض کنید می خواستند پنج هزار خودرو با مکانیسم قرعه کشی بین چند میلیون متقاضی توزیع شود. در این حالت، خرید خودرو به شانس برنده شدن بستگی داشت ولی این روش، یک روش مناسب و معقول نبوده و راه حل گشایش این گِره نیست.

راه حل هایی در این زمینه وجود دارد و برای مثال، یکی از آنها همان فرآیند اخذ مالیات از پیش فروش های سکه و ثبت نام ارز مسافرتی است. مالیاتی که از این افراد اخذ می شود، به راحتی قابل شناسایی بوده و حساب های بانکی مورد استفاده در خرید و فروش خودرو هم، مشخص خواهد بود.

در حال حاضر، شرکت های خودرو سازی، مالیات تولید را پرداخت می کنند ولی خارج از شرکت، مالیاتی پرداخت نمی شود. بر این اساس، اخذ مالیات، به حل و فصل این موضوع کمک می کند و با عرضه محصول در بورس کالا، برخی از مشکلات حل می شود.

*آقای خاندوزی، وزیر اقتصاد در اردیبهشت امسال اعلام کرد که «عرضه خودرو در بورس کالا، رانت را حذف می کند». آقای عشقی، رئیس سازمان بورس هم به شدت با عرضه خودرو در بورس کالا موافق است. از طرفی، مسئولان بورس که عرضه خودرو را در بورس کالا اجرایی کردند از ماه ها قبل با مدیران شرکت های خودرو سازی در این زمینه مذاکره کردند.

در حالی که وزارت صنعت، معدن و تجارت موافق عرضه خودرو در بورس نیست و آقای اله یاری، مدیر کل نظارت بر کالاهای فلزی و معدنی این وزارتخانه در 17 اردیبهشت 1401 یعنی چند روز قبل از برگزاری عرضه خودرو در بورس کالا، به آقای سلطانی نژاد مدیر عامل بورس کالا نامه نوشت و از او خواست که از عرضه خودرو در بورس کالا جلوگیری کند.

با این حال، عرضه خودرو در روز 28 اردیبهشت امسال متوقف نشد. این ناهماهنگی بین دستگاه ها و وزارتخانه ها چگونه قابل تحلیل است؟

-یکی از مشکلات ما در حوزه وضع قوانین و مقررات و سیاست های اقتصادی، این ناهماهنگی بوده و بعضاً حتی خطوط متقاطعی وجود دارد و در اصل تضاد، وجود دارد. این مشکل، یک نمونه دیگر از مشکلات متعددی است که ما می بینیم.

بورس کالا، یک شرکت سهامی عام و یک شرکت غیر دولتی است. این شرکت توسط سهامداران بخش خصوصی اداره می شود ولی متاسفانه سیاست هایی از طرف مقامات بالای دولتی به شرکت های بورس، فرابورس و بورس کالا اِعمال می شود یا منتقل می شود.

این وضع، فضا را به سمتی می برد که اغلب فعالان بازار فکر می کنند بورس کالا، دولتی است. در حالی که بورس کالا، دولتی نیست. این تضاد در اظهار نظرها بین وزرای مختلف دولت وجود دارد و این وضع، نشان دهنده نداشتن برنامه و نداشتن سیاست های اقتصادی است.

ما نتایج این طور عمل کردن را در وضعیت اقتصادی کنونی می بینیم. یک نمونه مهم آن، حجم فزاینده رشد نقدینگی بوده که به آستانه 130 هزار میلیارد تومان در یک ماه است. این مورد، یکی از نشانه های نداشتن برنامه منسجم و هماهنگ اقتصادی است.

*جنابعالی به اظهار نظر خودرو سازان در مورد زیانی که بابت تولید هر خودرو متحمل می شوند اشاره کردید ولی شورای رقابت به علت این که خودرو یک کالای انحصاری تشخیص داده شود خودروهای پرفروش را قیمت گذاری می کرد. به همین دلیل، قیمت خودرو در سال های قبل توسط شورای رقابت قیمت گذاری می شد و از آذر 1400 قیمت گذاری به ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان واگذار شده.

اگر واقعاً شرکت های خودرو سازی ضرر می کنند، آیا الان مسئولان ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان، خبر ندارند که شرکت های خودرو سازی ضرر می کنند؟

-با اطمینان می توان گفت که مسئولان این ستاد و سازمان، از این موضوع بی خبر نیستند و در جریان این موضوع هستند که شرکت های خودروساز ما، بیش از دو دهه است که با زیان انباشته همراه هستند.

در حال حاضر، بر اساس گفته مدیران شرکت های خودروساز، زیان انباشته شرکت های خودرو سازی ایران خودرو و سایپا به 150 هزار میلیارد تومان رسیده است.

ستاد تنظیم بازار یا شورای رقابت یا هر مرجع دیگری، اگر قیمت گذاری کند و به اختلاف قیمت درب کارخانه و بازار آزاد توجه نکند، هر چقدر افزایش نرخ در بازار آزاد اتفاق بیفتد هیچ تاثیری در حال و روز سود و زیان و عملکرد شرکت های خودروساز نخواهد داشت.

در سال های 1399 و 1400، دولت با انتشار اوراق بدهی، برخی منابع را کسب کرد و در سال 1400 در حد 120 هزار میلیارد تومان، اوراق فروخت که یک ششم هزینه های عمومی دولت بود.

بر اساس سامانه کدال بورس، در حد 110 هزار میلیارد تومان زیان برای دو شرکت ایران خودرو و سایپا، اتفاق افتاده. این زیان، میزان اختلاف قیمت درب کارخانه و دو شرکت خودروساز کشور در سال 1400 بوده است. اگر این آمار و اطلاعات با دقت موشکافی شود، مشکل ما قابل حل است.

به هر حال، عده زیادی از سهامداران شرکت های خودرو سازی در بورس حضور دارند. این سهامداران، متاسفانه به خاطر بی دقتی در قیمت گذاری خودروهای تولیدی توسط دولت، متحمل ضرر می شوند.

*ما فرض کنیم قیمت تمام شده تولید بیش از قیمت تعیین شده توسط شورای رقابت یا ستاد تنظیم بازار بوده و ادعای خودرو سازان درست است. آیا مدیران عامل شرکت های خودرو سازی نمی توانستند یا نمی توانند مقامات دولتی از جمله شورای رقابت یا ستاد تنظیم بازار را اقناع کنند قیمت واقعی بیش از این ارقامی است که توسط شورا یا ستاد مصوب می شود؟

-این موضوع، چندان پیچیده نیست که قابل حل نباشد ولی مدت زیادی است که این موضوع بلاتکلیف مانده است. برای مثال، الان قیمت برخی خودروها در بازار 300 میلیون تومان بوده ولی قیمت درب کارخانه آن 150 میلیون تومان است.

*به خاطر تورم انتظاری، قیمت بازار به شدت بالا رفته و افراد جامعه فکر می کنند که در آینده، قیمت ها حتماً افزایش پیدا می کند. این موضوع، ربطی به قیمت تمام شده تولید خودرو ندارد.

-اگر شرکت خودروساز این اجازه را داشته باشد که به همان قیمت آزاد بفروشد، دولت می تواند از آن مالیات بگیرد. به نظر من، اراده کاملی برای حذف واسطه گری و دلالی از این بازار بزرگ وجود ندارد.

دکتر فردین آقابزرگی کارشناس بازار سرمایه

*در 27 اردیبهشت 1401، تعداد 103 دستگاه خودروی وانت تک کابین و دو کابین شرکت بهمن در بورس کالا عرضه و فروخته شد. این عرضه، اولین عرضه خودرو در بورس کالا بود. در مقابل، مقامات وزارت صنعت و معدن اعتقاد دارند که خودرو باید توسط ستاد تنظیم بازار قیمت گذاری شود پس نباید در بورس فروخته شود.

با در نظر گرفتن این نوع مسائل و اختلاف دیدگاه ها، فکر می کنید عرضه خودرو در بورس کالا ادامه پیدا می کند یا این که عرضه خودرو در بورس تعطیل می شود؟

-من امیدوارم عرضه خودرو در بورس کالا ادامه پیدا کند. چون عرضه خودرو در بورس، یکی از ابزارهایی هایی است که می تواند مشکلات ناشی از دلالی، واسطه گری و دلالی خودرو را حل کند. یکی از ابزارهای موثر، همین ورود خودرو به بورس به دلیل وجود شفافیت است.

با عرضه خودرو در بورس، ما می دانیم چه کسی خودرو خرید و با چه نرخی خرید. در نتیجه، تمام این موارد شفاف می شود. البته ممکن است یکی از موانع ادامه عرضه خودرو در بورس کالا، همان شورای رقابت و ستاد تنظیم بازار باشد. چرا که این شورا و این ستاد، به نحوی مقررات وضع می کنند که برای شفافیت مانع ایجاد می شود.

یکی از ابزارهایی که می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، همین عرضه در بورس است و من امیدوارم مثل آتی سکه، آن را تعطیل نکنند. در این بورس، محصولات عرضه می شود و همین عرضه یعنی واقف بودن مسئولان، به موضوع است و می خواهند مشکل اختلاف قیمت درب کارخانه و بازار زاد را حل کنند.

*در بورس کالا، عرضه محصول باید به طور مستمر باشد و در زمان تعیین شده، محصول خریداری شده به خریدار تحویل داده شود. از طرفی، این بحث مطرح است که وقتی بورس کالا در این زمینه می تواند موفق باشد که دیگر خارج از بورس، خودرویی عرضه و فروخته نشود.

در اواسط سال 1400 آقای فاطمی امین که وزیر صنعت و معدن شد، وعده داد که 100 هزار خودرو، بیش از 1399 تولید شود. در حالی که در عمل 30 هزار خودرو کمتر تولید شد و کل تولید 960 هزار دستگاه خودرو بود. برای سال 1401 آقای فاطمی امین، هدفگذاری کرده که یک میلیون و 600 هزار خودرو تولید شود. آقای رئیسی، رئیس جمهور هم گفته اند در سال 1401 نسبت به سال 1400 در حد 50 درصد افزایش تولید داشته باشیم.

ما فرض کنیم عرضه خودرو در بورس کالا ادامه پیدا کند ولی اگر دوباره افزایش تولید خودرو اتفاق نیفتد و مثل سال 1400، حتی کاهش تولید داشته باشیم، باز همین بورس کالا، می تواند التهاب بازار را کم کند؟

-بورس، فقط مکان معامله بوده و به میزان تولید و عرضه، ارتباط ندارد. بورس کالا، کاری به تعداد تولید یا تکالیفی که باید انجام شود، ندارد ولی امیدوارم افزایش تولید خودرو اتفاق بیفتد.

به هر حال، ما جزو بیست کشور برتر دنیا از نظر میزان تولید خودرو هستیم. در عین حال، ما باید در زمینه تولید و با اتخاذ سیاست های هماهنگ در عرصه تولید، افزایش کیفیت و همچنین افزایش بهره وری شرکت های خودروساز، کار کنیم.

سیاست های تعرفه ای و وضع تعرفه بر واردات خودرو، جزو ابزارهایی است که می تواند ما را به مقصد و مقصود برساند.

یکی از سیاست های بازدارنده و در جهت ایجاد اختلاف قیمت بین درب کارخانه و بازار آزاد، حمایت های تعرفه ای در واردات خودرو است. از طرف دیگر، دخالت های ستاد تنظیم بازار یا شورای رقابت و عدم اِعمال شفافیت در فرآیند فروش محصولات شرکت های خودروساز، کارساز نیست.

به نظر می رسد اگر این مشکلات اصلی حل شود، انتظاری که همه دارند و می خواهند محصول با کیفیت و با قیمت مناسب در شرایط مناسب عایدشان شود، برآورده می شود.

*در سال های اخیر، بارها در عمل اتفاق افتاد که شرکت های خودرو سازی نتوانستند خودروهای پیش فروش شده را در زمان مقرر به مشتری تحویل بدهند و گاهی اوقات با چند ماه تاخیر، خودروها را تحویل دادند.

اگر عرضه خودرو در بورس کالا، به طور منظم و مستمر انجام نشود، هدف بورس کالا در عرضه خودرو به معنای واقعی، تحقق پیدا می کند؟

-قطعاً هدف بورس کالا تحقق پیدا نمی کند. حتی ناتمام ماندن این پروژه، به یک سابقه نامناسب برای جلوگیری از ورود محصولات دیگر به بورس کالا تبدیل می شود. در این حالت، عرضه خودرو در بورس ، اصلاً سیاست مناسبی نیست.