تفاوت های معاملات اوراق ربع سکه با تمام سکه در بورس کالا

صفحه اقتصاد - از اواسط آبان 1401، بانک مرکزی عرضه سکه طلا را در قالب اوراق گواهی سپرده تمام سکه شروع شد و در مدت 23 روز، بانک مرکزی یا دولت توانستند تعداد 25 هزار تمام سکه را از طریق بورس کالای ایران، به فروش برسانند. از روز شنبه 24 دی ماه 1401، بانک مرکزی اقدام به عرضه 500 هزار ربع سکه گرفت و جمعاً 45 هزار ربع سکه در بورس کالا فروخته شد.

در گفتگوی اختصاصی « صفحه اقتصاد » با احمد بیات ( مدیر کالایی کارگزاری نهایت نگر )، اتفاقات مربوط به فروش تمام سکه و ربع سکه در قالب اوراق گواهی سپرده و اثر فوری این نوع فروش، مورد بررسی قرار گرفت.

*****

*در آبان 1401 عرضه و فروش اوراق تمام سکه توسط بانک مرکزی در بورس کالای ایران شروع شد و از روز 24 دی ماه امسال هم، عرضه اوراق ربع سکه، شروع شد. در حالی که در سال های قبل، بانک مرکزی فروش سکه را از طریق بانک های مختلف انجام می داد. وقتی که اوراق سکه در بورس کالا عرضه می شود دقیقاً چه تفاوتی با روش قبلی فروش سکه توسط بانک ها دارد؟

-اولاً وقتی از طریق بانک، فروش سکه انجام می شود با یک قیمت ثابت و مشخص بوده و تعیین کننده، خود بانک مرکزی است که قیمت را تعیین می کند و با همان قیمت هم متقاضیان می توانند مراجعه کنند و خرید کنند. در حالی که وقتی سکه در بورس کالا، عرضه می شود، در حقیقت کشف قیمت اتفاق می افتد.

به عبارت دیگر، از قرار گرفتن عرضه و تقاضا در مقابل هم، قیمت در می آید. این چیزی است که در مورد همه کالاها و در همه بورس های دنیا اتفاق می افتد. عمده ترین علت استفاده از این روش، کشف قیمت بوده که از تقابل عرضه و تقاضا به دست می آید.

در ماه های اخیر، اوراق سلف سکه تمام در بورس کالا فروخته شد ولی آن ابزار مالی، اوراق سَلَف موازی استاندارد بود، یعنی این که تحویل سکه، در کوتاه مدت نبود و تحویل آن شش ماهه بود و سررسید تحویل آن در اردیبهشت سال 1402 است. کسی که اوراق سَلف سکه تمام را خریده، الان این امکان را ندارد که سکه را تحویل بگیرد. از روزی هم که خریده، باید صبر کند تا زمان تحویل آن که اردیبهشت سال آینده هست، فرا برسد و سکه را تحویل بگیرد.

البته اوراق سَلف سکه، امکان این را دارد که مجدداً در بازار یا همان بورس کالا فروخته شود، یعنی یک بازار ثانویه ای هم دارد و امکان این را دارد که سکه ای که از بازار سَلف خریده شده، دوباره و در بازار ثانویه بفروشد ولی امکان تحویل گرفتن سکه را ندارد. این ربع سکه هایی که در روزهای اخیر عرضه شد، در قالب اوراق گواهی سپرده ناپیوسته عرضه شد.

اوراق گواهی سپرده ناپیوسته با اوراق گواهی سَلف، دو یا سه تفاوت اصلی دارد. یک تفاوت این است که اوراق سپرده ناپیوسته، امکان معاملات ثانویه ندارد و از این نظر، برعکس اوراق سَلف موازی تمام سکه است. بر این اساس، هر فردی که ربع سکه می خرد، فقط باید آن را تحویل بگیرد. تفاوت دوم این است که اوراق گواهی سپرده ناپیوسته ربع سکه، تحویل فوری هست و خریدار آن باید بعد از 5 روز برای تحویل گرفتن سکه، مراجعه کند.

تفاوت های معاملات اوراق ربع سکه با تمام سکه در بورس کالا

*چرا مثل همان اوراق تمام سکه، بانک مرکزی امکان معاملات ثانویه را برای اوراق ربع سکه قائل نشده؟

-در بورس کالا و در حوزه ابزار مالی اوراق گواهی سپرده، دو نوع گواهی سپرده تعریف شده. یک نوع از گواهی سپرده ها، گواهی سپرده پیوسته هست مثل تمام سکه هایی که الان در بازار وجود دارد و مثلاً گواهی سپرده های بانک رفاه و بانک ملت و بانک سامان که معامله می شوند.

این اوراق گواهی سپرده پیوسته، معاملات ثانویه هم دارند، یعنی حتی مردم می توانند در بازار بورس کالا، فروشنده این اوراقی باشند که خریداری کرده اند ولی ابزار اوراق ربع سکه متفاوت بوده و از نوع سپرده ناپیوسته است. ناپیوسته یعنی این که معاملات ثانویه در بورس ندارد.

بر این اساس، هر فردی که این نوع اوراق را می خرد، صرفاً باید در زمان مقرر، این کالا را تحویل بگیرد و امکان معامله مجدد اوراق آن وجود ندارد. البته ممکن است بعداً امکان معامله مجدد را برای اوراق ربع سکه هم تعریف کنند ولی فعلاً سیاست بانک مرکزی این نبوده که امکان معامله مجدد روی ربع سکه در بازار بورس وجود داشته باشد.

با توجه به حباب قابل توجهی که ربع سکه در بازار خارج از بورس کالا داشته، هدف بانک مرکزی این بوده که با عرضه زیاد، حباب ربع سکه را بشکند. در عین حال، بانک مرکزی خواسته از ابزار بورس کالا استفاده کند و با کشف قیمت درست در بورس کالا، این کار انجام شود.

*در بورس کالا، عملاً با رقابتی که ایجاد می شود قیمت کالای عرضه شده بالا می رود. در حالی که ظاهراً هدف دولت، این است که کاهش قیمت سکه و ربع سکه اتفاق بیفتد. با این رقابتی که در بورس کالا ایجاد می شود و قیمت های بالاتری ثبت می شود، چگونه ممکن است که دیگر آن کاهش قیمت فرضاً در مورد ریع سکه اتفاق بیفتد؟

-حباب داشتن به معنی این است که یک کالا یا یک سکه، یک ارزش ذاتی داشته و یک قیمت بازاری هم دارد. منظور از کاهش قیمت از طریق بورس کالا، این است که قیمت بازار به ارزش ذاتی آن نزدیک شود. اگر منظور از کاهش قیمت، همین است هدف دولت نیز همین بوده و دولت می خواهد حباب ربع سکه کم شود.

در مورد این که دولت بخواهد کاهش قیمت تصنعی ایجاد کند، باید بگویم که قبلاً این تجربه اتفاق افتاده است. در سال 1396 تعداد زیادی سکه به طور مستقیم از طریق بانک ها فروخته شد ولی دولت اعلام کرد که بابت فروش این سکه ها، متضرر شده. حتی برخی از نمایندگان مجلس اعتراض کردند که چرا اینهمه منابع بانک مرکزی را با قیمت ارزان فروخته اند.

آن تجربه باعث شد که دولت، الان به آن شکل قبلی، اقدام نکند و کاهش قیمت به آن معنی، هدف دولت در عرضه ربع سکه نبوده است ولی این بار دولت خواست حباب ربع سکه را از بین ببرد. از بین بردن حباب ربع سکه، به صورت تدریجی امکانپذیر بوده و سکه هایی که در بورس کالا، معامله شده به طور میانگین 10 درصد پایین تر از بازار آزاد بوده است.

برای مثال، قیمت ربع سکه در روزهای اخیر، به طور میانگین حدود 8 میلیون تومان بود ولی در بورس کالا، قیمت فروش ربع سکه از 7 میلیون و 200 هزار تومان شروع شد و به 7 میلیون و 50 هزار تومان کاهش پیدا کرد.

*در مدت 3 روز عرضه اوراق ربع سکه، فقط معادل تعداد 45 هزار ربع سکه از طریق بورس کالا فروخته شد. در حالی که قرار بود بانک مرکزی در مدت 3 روز تعداد 500 هزار ربع سکه را از طریق بورس کالا بفروشد. در عمل، در حد کمتر از 10 درصد از ربع سکه های عرضه شده، فروخته شده.

آیا با شرایطی که عرضه ربع سکه در بورس کالا داشت، این نوع خرید برای معامله گران و سرمایه گذاران جذابیت زیادی نداشت که فقط 45 هزار ربع سکه فروخته شد؟

-مالیات بر ارزش افزوده، به خرید معاملات اوراق ربع سکه تعلق نمی گیرد. البته انتظار من هم این بود که تقاضا برای خرید ربع سکه در بورس کالا، بیش از این تعداد باشد، اما حالا که تقاضا در سطح بالایی نبود، این طور می شود تحلیل کرد که آن عدد 500 هزار ربع سکه، انتظار بازار را کاهشی کرد.

ربع سکه، همیشه حباب زیادی داشته و در روزهای اخیر که قیمت ربع سکه در بازار آزاد در حد 8 میلیون تومان بود، حباب آن 3 میلیون تومان یا بیش تر بود. این حباب 3 میلیون تومانی، ریسک خرید را افزایش می داد و به همین دلیل، تقاضای زیادی در مورد خرید ربع سکه ایجاد نشد.

معاملات چند روزه ربع سکه در بورس کالا نشان داد که خرید آن جذابیت زیادی نداشت و تقاضای زیادی ایجاد نکرد. البته یک بحث دیگر، تعداد مجاز برای خرید توسط هر فرد بود و هر فرد می توانست حداکثر 5 ربع سکه از طریق بورس کالا بخرد.

کسانی که سرمایه گذاری های با تعداد بالا در نظر دارند، تعداد 5 ربع سکه، تعداد قابل توجهی نیست که این نوع سرمایه گذاران را جذب کند. معمولاً کسانی که با اعداد و ارقام بالا سرمایه گذاری می کنند، خودشان را چندان درگیر 5 قطعه ربع سکه نمی کنند. کسانی خریدار ربع سکه بودند که برای آنها حدود 30 تا 40 میلیون تومان، سرمایه گذاری محسوب می شده.

*در آبان امسال، بانک مرکزی اوراق معادل 100 هزار تمام سکه بهار آزادی را عرضه کرد و سقف خرید هر خریدار و متقاضی 100 قطعه تمام سکه بود. در مدت 23 روز کاری بورس کالا که اوراق تمام سکه فروخته شد فقط معادل تعداد 45 هزار سکه، فروش رفت.

آیا برداشت دولت از بازار، درست نیست که نتیجه عرضه اوراق سکه و ربع سکه این طور شده یا این که دولت نتوانست شرایط جذابی را در عرضه اوراق سکه و ربع سکه فراهم کند؟

-بنده، هدف دولت را نمی دانم و شاید هدف دولت، فروختن این تعداد سکه هم نباشد، یعنی صرفاً هدف این باشد که یک مقدار انتظارات را کاهشی کند. البته با همین عرضه، شاید هم دولت به هدفش رسیده باشد. برای مثال، اگر این عرضه انجام نمی شد شاید قیمت ربع سکه که در روزهای اخیر 8 میلیون تومان بود، به بالاتر از این رقم و مثلا به بالای 10 میلیون تومان هم می رفت ولی همین کاهش انتظارات می تواند دولت را به هدفش رسانده باشد.

تفاوت های معاملات اوراق ربع سکه با تمام سکه در بورس کالا

*در ابتدا قرار بود که عرضه اوراق ربع سکه فقط در مدت 3 روز کاری انجام شود اما بعداً سخنگوی بانک مرکزی اعلام کرد که در صورت وجود تقاضا این کار ادامه پیدا خواهد کرد.

در مدت 3 روز کاری فروش اوراق ربع سکه، تعداد 45 هزار ربع سکه فروخته شد. از طرفی، در روز اول عرضه فقط 2800 ربع سکه به فروش رفت که کل ارزش آن معادل 20 میلیارد تومان بود. در دومین روز عرضه 20 هزار ربع سکه فروخته شد و درآمد آن برای دولت و بانک مرکزی 141 میلیارد تومان بوده است. جنابعالی فکر می کنید اگر فروش اوراق ربع سکه ادامه پیدا کند خرید این اوراق جذاب می شود یا این که همین روند چند روز عرضه ادامه پیدا کرده و استقبال زیادی از این نوع فروش نخواهد شد؟

-این موضوع بستگی به شرایط بازار دارد و تغییرات قیمت جهانی طلا و نوسانات نرخ دلار در این زمینه تاثیرگذار است. همه این عوامل دست به دست هم می دهند و یک دارایی یا کالا را در بازارها جذاب می کند یا از جذابیت آن کم می کند.

به همین دلیل، در آینده چندان قابل پیش بینی نیست که چه اتفاقی رخ می دهد. این روشی که مورد توجه بانک مرکزی است، در کوتاه مدت جواب داد و باعث شد انتظارات افزایشی در مورد قیمت ربع سکه ایجاد نشود و قیمت آن در بازار آزاد بیش از 8 میلیون تومان نشود. در کوتاه مدت، عرضه ربع سکه در بورس کالا جواب داد ولی در بلند مدت ، بانک مرکزی سیاست هایش را متناسب با شرایط بازار تنظیم می کند.

-معالات ثانویه اوراق تمام سکه آزاد بوده و در حال انجام است. به هر حال، اوراق معادل ده ها هزار سکه مرکزی، در چند هفته اول عرضه فروخته شده. کسانی که این نوع اوراق را در ماه های آبان و آذر امسال خریدند چه وضعی دارند و الان آن اوراق را خرید و فروش می کنند؟

-بله. در روزهای گذشته معاملات آنها به طور روزانه انجام می شد و معاملات سکه مرکزی در روزهای اخیر با قیمت 20 میلیون و 500 هزار تومان انجام می شد.

*قیمت سکه در بورس کالا 20 میلیون تومان بود ولی در بازار آزاد قیمت سکه 22 میلیون تومان بود.

-به هر حال، تحویل سکه ای که در بورس کالا فروخته شده، در آینده انجام می شود و الان خریدار امکان تحویل گرفتن آن را ندارد. به همین دلیل، قیمت این سکه نسبت به قیمت بازار آزاد، کمتر خواهد بود.

*تحویل ربع سکه در حد 5 روز بعد از خرید اوراق بوده ولی زمان تحویل تمام سکه مرکزی 6 ماه بعد است. آیا تحویل کوتاه مدت ربع سکه، تاثیر روانی خاصی بر بازار دارد؟

-ما نمی توانیم ربع سکه و تمام سکه را از نظر قیمتی مقایسه کنیم. چون این دو نوع سکه، دو کالای مختلف هستند. ما می توانیم اوراق سَلف سکه بانک مرکزی با قیمت 20 میلیون و 500 هزار تومان را با اوراق گواهی سپرده تمام سکه که در بازار معامله می شود و چند روز است که صف خرید دارد، مقایسه کنیم.

همین الان صف های خرید سنگین در مورد اوراق سپرده سکه با قیمت 20 میلیون و 500 هزار تومان وجود دارد و اوراق سکه بانک مرکزی با قیمت 20 میلیون و 500 هزار تومان معامله می شود.

در حال حاضر، کسی که موفق به خرید اوراق گواهی سکه شود که صف خرید دارد، همین فردا می تواند سکه آن را تحویل بگیرد و فرضاً با همان قیمت 22 میلیون تومان بازار آزاد بفروشد، اما کسی که اوراق سکه بانک مرکزی را دارد امکان تحویل سریع آن را ندارد و باید تا اردیبهشت سال آینده صبر کند.

احمد بیات (مدیر کالایی کارگزاری نهایت نگر)

*با توجه به این که از خرید اوراق ربع سکه در بورس کالا استقبال زیادی نشد، جنابعالی فکر می کنید فروش این نوع اوراق تمدید شود یا احتمالاً فروش آن قطع می شود؟

-من فکر می کنم همین مسیر که بانک مرکزی می رود و متناسب با شرایط بازار، سیاست خودش را تنظیم می کند مسیر درستی است. هدف بانک مرکزی این بوده که حباب سکه بیش از مقدار فعلی نشود. هر جا که بانک مرکزی احساس کند حباب ربع سکه بیش تر می شود امکان دارد عرضه را با قیمت کمتر در بورس کالا انجام بدهد.

*یعنی دولت تقریباً قیمت 7 میلیون تومانی ربع سکه در بورس کالا و قیمت 8 میلیون تومانی ربع سکه در بازار آزاد را پذیرفت؟

-بله؛ با شرایطی که وجود داشت و با توجه به قیمت جهانی طلا و نرخ دلار در بازار داخلی، دولت این قیمت ها را پذیرفت.