کنترل و کاهش نرخ تورم به ۸ درصد به نفع اقشار کم درآمد جامعه است

صفحه اقتصاد - در حالی که قانون برنامه ششم توسعه، اهدافی را به صورت کمّی و مشخص تعیین کرده و رسیدن به نرخ تورم 8 درصدی را در پایان برنامه ششم یعنی سال 1400 هدفگذاری کرده که با اِعمال تحریم های آمریکا علیه ایران، نرخ تورم تک رقمی سال های 1395 و 1396، به بالای 40 درصد کنونی رفته است.

با توجه به نقش موثر کنترل تورم و تاثیر آن در بهبود وضعیت معیشتی و زندگی روزمره مردم، « صفحه اقتصاد » در همین زمینه یعنی تورم که افزایش بی رویه و مستمر سطح عمومی قیمت ها است و کنترل تورم، با دکتر ابراهیم رزاقی (اقتصاددان و مولف کتاب اقتصاد ایران) گفتگو کرده است.

*****

*دوره اجرای قانون «برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» از سال 1396 تا 1400 بوده و فعلاً اجرای آن توسط مجلس برای یک سال دیگر یعنی برای سال 1401 تمدید شده. در این قانون، شاخص های اقتصادی و مهم مختلفی مطرح شده و هدفگذاری هایی انجام شده.

یکی از شاخص هایی که در این برنامه در مورد آن هدفگذاری شده، نرخ تورم بوده و نرخ تورم باید به 8 درصد کاهش پیدا می کرد. این نوع تاکید بر اهداف و این نوع هدفگذاری بر شاخصی مثل تورم، در برنامه پنجساله توسعه، به چه دلیل بوده و به نظر شما، چرا کنترل تورم اهمیت دارد؟

-نکته ای که خیلی مهم هست، این است که وقتی تورم وجود داشته باشد، هیچ چیز در جای خودش نیست. در این حالت، طبقات فقیر و کم درآمد جامعه که حقوق و دستمزد ثابتی دارند، ضایع و نابود می شوند. البته منظور من در اینجا از کلمه نابودن شدن به معنای از بین رفتن نیست.

تورم برای دولت شرایطی را به وجود می آورد که اگر بخواهد این تورم را جبران کند، مجبور است پول چاپ کند ولی با این کار شرایط موجود، بدتر می شود. با چاپ پول، همه بخش های اقتصادی به خطر می افتد، اما در عین حال، یک وضعیت وجود دارد که بعضی سازمان ها و شرکت ها مثل بانک ها، از این موقعیت استفاده می کنند.

برای مثال، مردم سرمایه های خودشان را در بانک ها می گذارند و بانک قرار است 15 درصد یا 20 درصد سود سپرده بدهد. به خاطر تورم بالایی که در جامعه ما وجود دارد، این سودی که بانک ها به سپرده گذاران می دهند، اصلاً معنی دار نیست و اوضاع به ضرر سپرده گذاران است.

در چنین وضعیتی، فضایی به وجود می آید که برخی افراد خاص، با مدیران بانک ها تماس می گیرند و وام های کلان دریافت می کنند، یا بانک ها به نحوی عمل می کنند که این پول ها و سرمایه ها در خدمت همین بانک ها و شرکت های زیرمجموعه شان قرار بگیرد، یا در خدمت شرکت های بزرگ قرار بگیرد.

مرسوم است که افراد و شرکت ها در بانک ها سپرده گذاری می کنند و متناسب با آن و با توجه به شرایط موجود، اقدام به دریافت وام می کنند. بعد هم، آن وام را در جایی به کار می گیرند که سود آوری زیادی داشته باشد، اما معمولاً می بینیم که این تسهیلات بانکی، در بخش تولید به کار گرفته نمی شود.

اصولاً در کشور ما بیش ترین سرمایه ها در بخش های غیر تولیدی به کار گرفته می شود. در نتیجه و با چنین وضعی، در شرایطی قرار می گیریم که اکثریت افراد جامعه، دچار وضع نابسامان اقتصادی می شوند.

*به طور مشخص، کنترل تورم چه مزیت ها و خاصیت هایی دارد؟

-اگر دولت ها سعی کنند تورم را کنترل کنند و تورمی وجود نداشته باشد، ارزش پول کشور ثابت می ماند. این ثابت بودن ارزش پول، افراد با حقوق و درآمد ثابت را قربانی نمی کند. البته کنترل تورم، احتیاج به این دارد که مالیات گرفته شود.

یک اقتصاد، شامل فعالیت های تولیدی و فعالیت های غیر تولیدی و خدماتی است. متاسفانه از زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، نظام سرمایه داری در اقتصاد حاکم شده و هر کسی از شرایط موجود استفاده کند، به نفع او تمام می شود.

با این حال، باید از تمام فعالیت های اقتصادی مالیات گرفته شود. دولت باید تمام فعالیت های اقتصادی را شناسایی کرده و از آنها مالیات به نفع بخش تولید بگیرد. هر کسی سود فعالیتش بیش از سود بخش تولید باشد، باید مالیاتی از او گرفته شود که سود بخش غیر تولیدی در نهایت، به میزان سود بخش تولید نزدیک باشد یا حتی کمتر از سود بخش تولید باشد.

با این نوع اقدامات، می شود به راحتی تورم را کنترل کرد و جلوی تورم را گرفت. با این روش، اکثر افراد جامعه به سمت تولید سوق داده می شوند. در صورتی که این وضعی که الان ما در کشور داریم این طور است که مثلاً 40 درصد تورم وجود دارد.

در حالی که فقط 10 درصد نرخ سود سپرده، به بخشی از سپرده گذاران اضافه شده ولی از آن طرف، نرخ تورم 40 درصد است. در نتیجه، این تورم، از قدرت خرید و امکان آنها کم کرده است. در چنین شرایطی، که خط فقر 13 میلیون تومان در ماه است.

الان تعداد کارگران حدود 14 میلیون نفر بوده و تعداد کارگران و اعضای خانواده های آنها 40 میلیون نفر است. در حالی که این کارگران ماهیانه 6 یا 7 میلیون تومان حقوق می گیرند.

از طرفی، به خاطر مالیات نگرفتن از برخی فعالان اقتصادی، سودهای گزافی در فعالیت های غیر تولیدی وجود دارد. یک دفعه می بینیم سود وارد کنندگان در حد 100 درصد بوده یا سود آنها 2 برابر و 3 برابر است. در زمانی که دلار 4200 تومانی تخصیص داده می شد این تخصیص به نفع یک عده بود و آنها مشکلاتی را برای جامعه ایجاد کردند.

با سیاست هایی هم که آقای رئیسی، رئیس جمهور دارد، فعلاً تحول بزرگی رخ نداده است. آقای رئیسی، هنوز تشخیص نداده که چه وضعی وجود دارد. درحالی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی، تاکید شده که دولت باید برای همه افراد جامعه مسکن، خوراک، غذا، بیمه، درمان، بهداشت و کار فراهم کند.

*در انتخابات ریاست جمهوری سال 1400، آقای رئیسی به عنوان کاندیدا گفتند که می شود تورم را تک رقمی کرده و به کمتر از 10 درصد برسانیم. این صحبت آقای رئیسی بود ولی قانون برنامه ششم توسعه هم تاکید بر این دارد که نرخ تورم، تک رقمی و 8 درصد شود.

به هر حال، ما می دانیم هر چقدر تورم کمتر شود قدرت خرید خانوارها و مردم افزایش پیدا می کند. جنابعالی نسبت به سیاست های دولت آقای روحانی و حتی آقای احمدی نژاد انتقاد داشتید و تورم در این دولت ها در سطح بالایی بود. در سال 1400 نرخ تورم کل کشور بنا به اطلاعات مرکز آمار ایران 40 درصد بود. البته بانک مرکزی نرخ تورم مناطق شهری را 46 درصد اعلام کرد.

در مرداد 1401 و بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ تورم کل کشور 41.5 درصد شده. در حالی که آقای رئیسی وعده تک رقمی کردن تورم را در سال گذشته و زمان انتخابات داد. چرا دولت نتوانست نرخ تورم را تک رقمی کند هر چند که این نوع وعده ها امیدواری ایجاد کرد؟

-دولت آقای روحانی، با اقداماتی از قبیل چاپ پول، سعی کرد کسری بودجه دولت را برطرف کند. از طرفی، دولت آقای رئیسی اعلام کرد که 2 هدف اصلی دارد و یک هدف آن کنترل شیوع کرونا بود. هدف دوم، بهبود معیشت بود و به همین دلیل آقای رئیسی به طور مداوم در زمینه بهبود معیشت حرف زد.

شیوع کرونا تا حدی کنترل شد ولی دولت در مورد بهبود معیشت، موفق نشد. برای مثال، در دولت آقای رئیسی به هر نفر یارانه 300 هزار و 400 هزار تومانی در ماه داده شد تا زندگی آنها تامین شود.

*همین یارانه نقدی قطع شد ولی قرار شده به جای یارانه نقدی، کوپن یا کالابرگ الکترونیکی به خانوارها داده شود که هنوز این کار انجام نشده.

-چه زمانی قرار است که این کالابرگ داده شود و چند نفر از آدم های کم درآمد و فقیر جامعه می توانند در این شرایط سخت اقتصادی زنده بمانند. الان قیمت کالاها به طور مرتب افزایش پیدا می کند ولی این وضع به دلیل این است که از افراد با درآمد بالا مالیات گرفته نمی شود و به طور جدی با افراد فاسد مبارزه نمی شود.

اولین گروه ها و شرکت هایی که باید مالیات بدهند، بانک ها هستند. تعداد 500 شرکت برتر ایران را مورد مطالعه قرار دادند و بانک ها جزو شرکت ها و موسسات برتر بوده اند. البته شرکت های بزرگی مثل فولاد مبارکه هم داریم و این نوع شرکت ها، وام های کلانی دریافت می کنند.

در حالی که تولید کنندگان کوچک و کم درآمد، شرایط نامناسبی ندارند. هر چند که دولت اعلام می کند تعداد 1500 واحد تولیدی غیر فعال کشور را فعال کرده است. حتی اگر این شرکت ها دوباره فعال شده باشند ولی بحث این است که آیا این شرکت ها می توانند به فعالیت خودشان به طور واقعی ادامه بدهند یا نه.

این که چرا این شرکت های کوچک و متوسط به این مرحله رسیده اند، برمی گردد به بحث قبلی و باید مالیات از بخش های غیر مولد و دلالی گرفته شود و بخش تولید تقویت شود. وقتی هم می خواهند از شرکت ها و افراد با درآمد بالا، مالیات بگیرند، نمی توانند از افراد با درآمد بالا مالیات بگیرند. همچنین باید از بانک ها مالیات گرفته شود.

در چنین وضعیتی، اقتصادی داریم که فلج است و در این حالت اعلام می شود که تورم پایین آمده. در این حالت، سوال این است که آیا بدون مالیات گرفتن، نرخ تورم پایین تر می آید و تک رقمی می شود یا نه. یک بحث دیگر، این است که چه زمانی، نرخ تورم تک رقمی می شود.

الان یک سال است که آقای رئیسی، رئیس جمهور است ولی آیا آقای رئیسی، این نکات را می داند و خواسته بداند یا نه. یک آمار منتشر شد و طبق آن 20 میلیون نفر، زیر خط فقر مطلق هستند و حدود 40 میلیون نفر هم، زیر خط فقر هستند. از طرفی، درآمد 13 میلیون تومان در ماه، به عنوان خط فقر اعلام شده.

در حال حاضر، کارگران و افراد کم درآمد که زیر خط فقر هستند، تعدادشان به 60 میلیون نفر می رسد. در همین وضعیت، وزیر صنعت و معدن، بحث واردات خودرو را مطرح می کند. وقتی مردمی هستند که گرسنه هستند و طبق قانون اساسی هیچکس نباید گرسنه باشد، چگونه است که بحث واردات خودرو مطرح می شود. اساساً گرسنگی و امکان زندگی نداشتن و کار نداشتن، جلوی رشد انسان و تعالی انسان را می گیرد.

*آقای رئیسی، در جلسه خودش با اقتصاددانان در آبان 1400، تعداد 4 سوال را مطرح کرد و اقتصاددانان در مورد آنها توضیح داده بودند. یک سوال که آقای رئیسی در آن جلسه داشته این بوده که چرا نرخ تورم، تک رقمی نشده.

جنابعالی بعد از آن نشست رئیس جمهور با اقتصاددانان، به طور جداگانه مصاحبه کرده و گفته بودید دولت باید اقتصاد را کنترل کند و بدون دخالت دولت ممکن نیست اقتصاد به طور سالم فعالیت کند. به طور مشخص، جنابعالی فقط اخذ مالیات را تنها راهکار کنترل تورم می دانید و هیچ راه دیگری وجود ندارد؟

-من فقط گرفتن مالیات را به عنوان تنها راهکار نمی دانم. برای مثال، در دهه های گذشته، تعاونی ها فعال بودند و 18 میلیون نفر عضو شرکت های تعاونی بودند. در عمل، فعالیت تعاونی دچار مشکل شد و اکثر تعاونی ها فلج شده اند و فقط برخی از آنها به طور پراکنده فعالیت دارند. متاسفانه هیچکس در زمینه آسیب رساندن به بخش تعاون، مجازات نشد.

اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اقتصاد را شامل بخش های دولتی، تعاونی و خصوصی می داند. بخش خصوصی هم مکمل بخش های دولتی و تعاونی است. در حالی که الان وزرای آقای رئیسی، بیش تر به بخش خصوصی توجه می کنند و بخش خصوصی هم فقط به حداکثر کردن سود توجه دارد.

حداکثر سود هم محدودیت ندارد چون نظام سرمایه داری در ایران حاکم شده. در حالی که در بخش تعاونی، هزینه تمام شده و یک سود مختصر در نظر گرفته می شود. دولت در جهت اصلاح وضع اقتصاد، باید سرمایه گذاری هایی انجام بدهد به شرط این که مدیران دولتی، افراد دزد و فاسدی نباشند. اگر ما چنین مدیرانی داشته باشیم، هر مشکلی حل می شود.

*وضعیت فعلی این طور است که رکود اقتصادی در بخش های مختلف حاکم است. با توجه به این که نمی شود به سرعت بخش تعاونی اقتصاد را تقویت کرد، دولت در وضعیت فعلی، مالیات را از کجا تامین کند؟

-دولت باید بداند که هر فرد چقدر درآمد دارد و البته دولت درآمد برخی افراد را می داند ولی تعداد این افراد، زیاد نیست. در این زمینه باید میزان درآمد افراد ثروتمند جامعه، مشخص شود و از آنها مالیات گرفته شود.

برخی افراد پُردرآمد، اصلاً تولیدگر نیستند یا این که تولیدگر بوده ولی از وضع موجود، سوء استفاده می کنند. بانک ها نیز درآمدهای زیادی دارند ولی چطور است که میزان سودهای آنها را تشخیص نمی دهند و نمی دانند این سودها کجا می رود و نمی دانند سپرده های مردم کجا می رود.

اگر هم اطلاعاتی منتشر می شود، همه افراد تخلف کننده مجازات نمی شوند. این طور نباید باشد که مجازات، در فرد فساد کننده، بی تاثیر باشد. البته آقای رئیسی، فقط یک سال است که رئیس جمهور شده و قاعدتاً در مدت یک سال نمی شود نرخ تورم را تک رقمی کرد.

دکتر ابراهیم رزاقی اقتصاددان

*آقای رئیسی در زمان انتخابات گفتند که می توانیم نرخ تورم را به نصف برسانیم و بعداً تک رقمی کنیم. با توجه به این که تورم باعث افزایش فقر می شود، از نظر شما آیا ممکن است نرخ تورم را به سرعت تک رقمی کنیم که فقر در جامعه گسترش پیدا نکند؟

-امکان ندارد که بتوانیم به سرعت نرخ تورم را تک رقمی کنیم. اصولی که در اقتصاد وجود دارد، الان مورد استفاده قرار نمی گیرد ولی قانون اساسی هم چارچوب ها را مشخص کرده است. سیاست تعدیل اقتصادی در دولت آقای هاشمی رفسنجانی اجرایی شد ولی اجرای آنها تا الان ادامه پیدا کرده است. اجرای آن سیاست ها بدون توجه به مردم و تعداد افراد فقیر است.

*در چه مدت می شود نرخ تورم را تک رقمی کرد؟

-کنترل تورم، بستگی به مجموعه سیاست ها دارد. تا الان به چند موضوع از این مجموعه سیاست ها، اشاره کردم ولی مهم ترین مولفه، مدیران هستند. سوال این است که مدیران، چه کسانی هستند و چگونه فکر می کنند.

سوال این است که چه چیزی در ذهن وزیر صنعت و معدن، وزیر اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی، وجود دارد. این قدرتی که از نظر اقتصادی، از زمان آقای هاشمی رفسنجانی شکل گرفته، آنچنان رشد کرده و همه جا را گرفته که آقای رئیسی، دانسته یا ندانسته، همان مسیر را ادامه می دهد. اینهمه درآمد ارزی کشور افزایش پیدا کرده ولی با آن چه کار می کنند.

ما فرض کنیم که تورم 40 درصدی فعلی کنترل شود و کاهش پیدا کند، اما در این مدت، افراد فقیر و کم درآمد جامعه چه کار کنند. در مجموع، باید از کسانی که فرار مالیانی دارند مالیات گرفته شود و در عین حال این افراد باید به مردم هم معرفی شوند.

به هر حال، کنترل تورم در کوتاه مدت امکان پذیر نیست. به نظر من، دولت اگر به خوبی عمل کند در مدت 4 سال که یک سال آن گذشته، می تواند نرخ تورم را به 8 درصد کاهش دهد و تک رقمی کند ولی در این مدت نباید فشار زیادی به مردم معمولی و کم درآمد وارد شود.