گفتگوی اختصاصی با جمشید عدالتیان؛ اقتصاددان و عضو پیشین هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران:

از کرامت اتاق بازرگانی ایران تا رفتار اقتدار گرایانه هیأت رئیسه آن

صفحه اقتصاد با دکتر جمشید عدالتیان (اقتصاددان و عضو پیشین هیأت نمایندگان اتاق ایران) گفتگو کرده تا شرایط فعلی اتاق بازرگانی ایران

از کرامت اتاق بازرگانی ایران تا رفتار اقتدار گرایانه هیأت رئیسه آن

صفحه اقتصاد - اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، پیشینه ای بیش از یک قرن در ایران دارد و اتاق فعلی، بر تشکیلاتی به قدمت 110 سال استوار شده و به فعالیت خودش ادامه می دهد.

در حال حاضر، نسبت به هزینه کرد درآمدهای اتاق بازرگانی ایران انتقاداتی وارد شده و نظراتی در مورد مسئولان فعلی اتاق ایران و فساد مالی آنها مطرح شده. در مقابل، همین مسئولان فعلی، آن نظریات را رد کرده و اعداد و ارقام مطرح شده توسط منتقدان و مرتبط با فساد مالی را غیر واقعی می دانند.

با توجه به جایگاه نسبتاً مهم اتاق ایران و انتخابات پیش روی آن، صفحه اقتصاد با دکتر جمشید عدالتیان (اقتصاددان و عضو پیشین هیأت نمایندگان اتاق ایران) گفتگو کرده تا شرایط فعلی اتاق بازرگانی ایران و برخی جنجال های پیرامون آن را مورد کند و کاو قرار بدهد.

*****

*اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، مهم ترین نهاد مدنی و غیر دولتی فعالان اقتصادی ایران است. در سال های اخیر، همیشه انتقادات زیادی نسبت به عملکرد اتاق بازرگانی و صنایع و وجود فساد و رانت خواری مسئولان آن مطرح بوده و در یک مورد گفته شده که 1500 میلیارد تومان از منابع اتاق ایران ناپدیده شده.

جنابعالی هم از سالیان قبل اعتقاد داشته اید که اتاق بازرگانی و صنایع ایران، به طور کارآمد عمل نمی کند. به چه علت این ناکارآمدی در عملکرد اتاق ایران از قدیم وجود داشته و الان هم وجود دارد؟

-نحوه عملکرد اتاق بازرگانی و صنایع ایران، به مشکلات درونی و محیطی برمی گردد. در حوزه مشکلات محیطی می توان گفت که اتاق بازرگانی ایران برخلاف اتاق های بازرگانی کشورهای توسعه یافته، مستقل نیست و در چارچوب قوانینی که برای آن وضع کرده اند، عمل می کند.

در مجموع، اتاق بازرگانی ایران، یک نهاد مستقل بخش خصوصی و فعالان اقتصادی محسوب نمی شود و شبیه اقتصاد ایران بوده که ترکیبی از اقتصاد مختلط دولتی و خصوصی است.

این یک علت است که دست و بال اتاق بازرگانی ایران را می بندد. با وجود این که اتاق بازرگانی، به طور قانونی در بیش از 40 شورای مختلف کشور حضور دارد، اما رای آن در اقلیت است. به همین دلیل، اثرگذاری اتاق بازرگانی ایران، کم است.

البته ابزارهایی وجود دارد و اتاق بازرگانی می تواند بیانیه صادر کند و دیدگاه های خودش را در اختیار رسانه ها بگذارد ولی مدیران اتاق بازرگانی ایران و روسای اتاق ها سعی می کنند خودشان را با سیستم درگیر نکنند و در همان چارچوب عمل کنند. بر این اساس، انتقادات خودشان را به صورت لابی گری و غیره ابراز می کنند.

از طرف دیگر، برخی مسائل در حوزه درون ساختاری وجود دارد و برخی از مسئولان اتاق بازرگانی، به دنبال اقتدار بوده و مایل هستند اتاق های بازرگانی را در اختیار بگیرند. این افراد، مایل هستند فقط یک تفکر و یک شکل از رفتار خاص را اجرایی کرده و سعی می کنند با اقتدار گرایی اتاق های بازرگانی را اداره کنند.

اتاق بازرگانی، جایی است که باید افکار مختلف فعالان اقتصادی را جمع کرده و منعکس کند. اگر قرار باشد فقط یک گروه خاص، در اتاق بازرگانی حاکم باشند، به معنای این نیست که این گروه خاص، سخنگوی اکثریت و صدای همه هستند.

*در هر چند سال یکبار، انتخابات اتاق های بازرگانی و صنایع برگزار می شود و همه انتخابات های اتاق بازرگانی ایران، تحت نظارت هستند. با این حال در همه دوره ها، به برگزاری انتخابات اتاق بازرگانی انتقاد وارد شده.

برخی فعالان اقتصادی نسبت به انتخابات سال 1397 اتاق ایران اعتراض کرده و شکایت کردند. بعد از چند سال توانستند در اسفند 1400، حکم ابطال انتخابات را از دستگاه قضایی دریافت کنند. چرا چنین اتفاقاتی در مورد انتخابات اتاق بازرگانی اتفاق افتاده است؟

-وقتی هر فرد به دنبال اقتدار بگردد، سعی می کند در انتخابات اتاق بازرگانی هم، اِعمال نفوذ کند. البته قوه قضاییه هر تشخیصی بدهد، بر همه لازم و ضروری است که آن را اجرا کنند. در مورد این که چرا حکم صادر شده، اجرا نمی شود جای سوال وجود دارد.

به هر حال، بعضی مسئولان اتاق بازرگانی، کارت های انتخاباتی یکبار مصرف صادر کرده و در انتخابات، اِعمال نفوذ کردند. در حال حاضر، گویا صلاح در این دیده شده که تا انتخابات اسفند آینده، همین افراد فعلی، اتاق بازرگانی را اداره کنند.

کرامت و بزرگی اتاق بازرگانی، بستگی به رفتار افراد ندارد و باید دقت کرد که جایگاه اتاق بازرگانی، هر چه بیش تر در اقتصاد کشور تحکیم پیدا کند. متاسفانه با این اتفاقاتی که رخ می دهد، ممکن است اتاق بازرگانی، جایگاه خودش را از دست بدهد.

*در حال حاضر، دادگاه رای قطعی مبنی بر ابطال انتخابات سال 1397 اتاق بازرگانی داده است. افرادی که الان در اتاق بازرگانی و صنایع ایران مسئولیت دارند، اگر از این به بعد ادامه فعالیت بدهند تصمیمات شان مشروع و قانونی است؟

-از نظر حقوقی، این مساله، یک مساله پیچیده است. به هر حال، اتاق های بازرگانی مختلف، چندان به صورت مدنی اداره نمی شوند. ما یک شورای عالی نظارت بر اتاق بازرگانی ایران داریم و همین شورای نظارت، باید تصمیم آخر را در مورد اتاق بازرگانی بگیرد. قاعدتاً اعضای این شورای نظارت، به رای دادگاه احترام می گذارند.

با توجه به این که انتخابات اتاق بازرگانی در اسفند ماه امسال برگزار می شود، انتظار می رود که نظارت قوی تری اِعمال شود و با پالایش و دقت بیش تر، این انتخابات برگزار شود.

*در ماه های اخیر، بحث های زیادی در مورد فساد و رانت خواری مسئولان اتاق بازرگانی ایران مطرح بوده و همچنان مطرح است. اخیراً هم آقای جمیلی، از فعالان اقتصادی کشور گفتند که آقای سلاح ورزی، نایب رئیس اول اتاق بازرگانی ایران 800 میلیون تومان از پول اتاق ایران را برای انتخابات کانون کارفرمایان ایران هزینه کرده تا در آنجا رای بیاورد و به ریاست آن کانون برسد.

آیا واقعاً به همین راحتی ممکن است منابع اتاق بازرگانی که از راه های مختلف کسب می شود، برای انتخابات نهادهای دیگر صرف شود؟

-دو بحث در این زمینه قابل طرح بوده که یک بحث این است آیا این اتهام، اثبات شده یا اثبات نشده و محل رسیدگی به این اتهامات، کدام نهاد است. کار هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، نظارت بر هیأت رئیسه اتاق ایران بوده و مثل مجلس شورای اسلامی است که بر عملکرد دولت نظارت می کند.

اعضای اتاق بازرگانی ایران، این حق نظارت را به اعضای هیأت نمایندگانی که انتخاب کرده اند، می دهند. اگر اعضای هیأت نمایندگان اتاق ایران، در انتخاب شدن خودشان در انتخابات، مدیون رئیس اتاق بازرگانی باشند، در این حالت سکوت می کنند.

در حقیقت، اتفاقاتی که در اتاق بازرگانی رخ داده یا رخ می دهد و اعلام می شود، یک اتهام جمعی بوده و اتهام یک فرد خاص نیست. بر این اساس، هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع ایران، باید پاسخگو باشند که چرا بر عملکرد رئیس و هیأت رئیسه اتاق ایران نظارت نکرده اند و چرا وظیفه خودشان را انجام نداده اند.

مجلس شورای اسلامی، در همه موارد می تواند بر کار دولت نظارت کند و در صورت لزوم، از ابزار نظارتی تحقیق و تفحص استفاده کند. به همین شکل می شود از اعضای هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران سوال کرد که چرا با ابزارهایی که در اختیار دارند، نظارت خودشان را انجام نمی دهند.

اگر خلاء قانونی برای نظارت وجود دارد یا اگر اعضای هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران ملاحظاتی دارند، باید مشخص شود. بنابراین، ما باید عملکرد هیأت رئیسه اتاق و هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران را با هم در نظر بگیریم.

* البته آقای جمیلی، گفته که پرونده ای در مورد هزینه کرد آقای سلاح ورزی در قوه قضاییه تشکیل شده.

-من نمی توانم این موضوع را رد کنم ولی وقتی پرونده تشکیل می شود، اعلام جرم می شود. در ادامه، باید به این پرونده رسیدگی شود و وقتی اتهام مشخص شد در آن حالت، هم هیأت نمایندگان وظیفه دارند برخورد کنند و هم قوه قضاییه در شأن خودش می داند که برخورد کند و همین طور شورای عالی نظارت بر اتاق بازرگانی ایران.

*در عین حال، آقای حمید حسینی که یکی از شاکیان بوده که برای ابطال انتخابات سال 1397 اقدام به شکایت کرده، اخیراً گفته که در دوره شیوع کرونا 800 میلیون تومان توسط مسئولان اتاق ایران به عنوان هدیه داده شده.

آقای حسینی، بحث هدیه دادن را مطرح کرده و به طور مستقیم نگفته اند که منابع اتاق بازرگانی ایران صرف انتخابات کانون کارفرمایی ایران شده.

-من در این زمینه چگونه باید قضاوت کنم یا دیگران چگونه باید قضاوت کنند. اگر شما ملاحظه کنید من با محافظه کاری، صحبت می کنم. چون ممکن است یک عده، بخواهند افراد فعلی را از قدرت خارج کنند و گروه دیگری به قدرت برسند و از هر ابزار و وسیله ای استفاده کنند. در حالی که به طور کلی، بنده با حذف عقاید مختلف در اتاق بازرگانی ایران مخالف هستم.

*اگر افراد و گروه های رقیب مسئولان فعلی اتاق بازرگانی به قدرت برسند، آیا واقعاً دموکراتیک عمل خواهند کرد؟

-تجربه شخصی بنده این بود که ما در سال های قبل با امید آمدیم و بر اساس ساختار سنتی اتاق بازرگانی اقدام کردیم و خیلی خوب پیش رفتیم. در آن زمان، بنده در هیأت رئیسه اتاق بازرگانی قرار گرفتم و تغییرات و تحولاتی را انجام دادیم.

در آن زمان، من یک چیز را تجربه کردم و آن هم، این است که فقط ظاهر اشخاص فرق می کند ولی در اصل، آن طور که افراد فکر می کنند مهم است.

آن فعالان اقتصادی که به عنوان طیف سنتی اتاق بازرگانی معروف بودند به نظر اقتدارگرا می آمدند. برخی فعالان اقتصادی دیگر که به گونه دیگری صحبت می کردند، برای انجام اصلاحات در اتاق بازرگانی آمده بودند. از بین همین افراد که به دنبال اصلاحات بودند، باز اقتدار گرایانی رشد کردند.

البته این وضع به ساختار اجتماعی جامعه ایران برمی گردد و اتاق بازرگانی هم، یک مینیاتور کوچک از کُل ساختار جامعه است. در مورد سوء استفاده آقای دکتر سلاح ورزی که بحث آن مطرح شده، باید بگویم ایشان از نظر مالی توانمندی بالایی دارد و کارآفرین خوبی است. من واقعاً نمی دانم که آقای سلاح ورزی، نیاز به آن 800 میلیون تومان اتاق بازرگانی ایران داشته یا نه.

این نوع بحث ها برای من عجیب و غریب است. من اعتقاد دارم باید به اتهام رسیدگی شود و اگر مشخص شد همگی آن را بپذیرند. الان سازمان بازرسی کل کشور به این موضوع ورود کرده و تحقیق و تفحص از اتاق بازرگانی انجام می شود.

نتایجی که از این طریق به دست می آید و منعکس می کنند، باعث می شود موضوع از حالت اتهام زنی خارج شود. بنده نمی توانم بدون مدرک و بدون هیچ دلیلی، به یک فرد اتهام بزنم. بالاخره می شود به این موضوعات رسیدگی کرد و اگر تخلفی اتفاق افتاده، فرد متخلف به تناسب خلافی که انجام داده، مورد مواخذه قرار بگیرد.

*در روزهای اخیر، آقای شافعی رئیس اتاق بازرگانی و صنایع ایران، دو نامه جداگانه به آقای خاندوزی وزیر اقتصاد و آقای فاطمی امین وزیر صنعت و معدن نوشته است. ایشان در این دو نامه و با توجه به شایعاتی مربوط به فساد در اتاق ایران، از دو وزیر دولت فعلی خواسته که آنها در مورد درآمدهای اتاق بازرگانی ایران و نحوه هزینه کرد آن برای روشن شدن اذهان توضیح بدهند.

بالاخره این بحث ها مطرح شده که 1500 میلیارد تومان از منابع اتاق بازرگانی ایران گم شده و در جای دیگر گفته شده که 800 میلیون تومان از منابع اتاق ایران صرف انتخابات کانون کارفرمایی ایران شده.

آیا وزارتخانه های اقتصاد و صنعت می توانند سریعاً اقدام کنند و وضعیت درآمد و هزینه کرد اتاق بازرگانی ایران را اعلام کنند که شفافیت اتفاق بیفتد و مشخص شود از منابع مالی این اتاق سوء استفاده شده یا سوء استفاده ای اتفاق نیفتاده؟

-دقیقاً این وزارتخانه ها می توانند برای شفاف سازی در این زمینه اقدام کنند. چون این دو وزارتخانه، اکثریت را در شورای عالی نظارت در اختیار دارند و شورای نظارت می تواند از اتاق های بازرگانی بخواهد که شفاف سازی کنند.

یکی از کارهای شورای عالی نظارت، همین است و اگر اتفاقی در اتاق بازرگانی رخ داده، باید رسیدگی شود. من نمی دانم چقدر از این بحث ها از جمله این که گفته شود 1500 میلیارد تومان گم شده، درست است و چقدر آن غلط ولی وقتی گفته می شود این مبلغ گم شده، خود شورای نظارت نیز زیر سوال است.

یک سوال این است که به چه علت شورای نظارت وظیفه خودش را در این مدت انجام نداده است. بالاخره هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی و شورای عالی نظارت، بر هیأت رئیسه اتاق ایران نظارت می کنند.

شورای نظارت باید بر فعالیت همه اتاق های بازرگانی اِشراف داشته باشد. چطور می شود خلاف اتفاق بیفتد و بعداً بحث شفاف سازی مطرح شود. اعضای شورای نظارت موظف هستند هر شش ماه، جلسه برگزار کنند. در وضع فعلی، باید از شورای نظارت هم سوال کرد که آیا وظیفه خودت را انجام دادی یا نه؟

اگر قبول کنیم فرد خاصی، این 1500 میلیارد تومان را برای خودش برداشته یا گم کرده، باید سوال کنیم کسانی که باید نظارت می کردند چه کار کرده اند. درست نیست که یک خلاف اتفاق بیفتد و بعداً تازه به آن رسیدگی شود.

اگر اعضای شورای نظارت از تخلفات خبر نداشتند باید در مورد ابزارهای نظارتی شورای نظارت بر اتاق ایران تجدید نظر کرد. به هر حال، نظارت بر هیأت رئیسه اتاق بازرگانی ایران، به عهده شورای نظارت و هیأت نمایندگان اتاق ایران است. اگر تخلفی هم رخ داده، همه آنها مسئول هستند.

*تحکیم جایگاه اتاق به عنوان یک نهاد غیر دولتی دانایی محور و فراگیر و همچنین کمک و ترغیب ارکان مختلف حکومت به بهبود فضای کسب و کار و توسعه بخش خصوصی، مهم ترین راهبردهای اتاق بازرگانی ایران هستند.

جنابعالی در سال 1385 گفته اید اتاق بازرگانی باید کانون جهانی شدن اقتصاد ایران باشد. همچنین گفته اید اتاق بازرگانی موفق نیست چون دولت سهم وسیعی از اقتصاد دارد. آیا به دلیل این که هنوز دولت سهم وسیعی دارد اتاق بازرگانی هم در عمل موفق و کارآمد نیست؟

-برخی مشکلات اتاق بازرگانی، درونی بوده و برخی هم محیطی و بیرونی است. در مورد مشکلات بیرونی باید بگویم که با قوانینی که در مورد اتاق بازرگانی وجود دارد و به دلیل وجود آن شورای نظارت و مسائل دیگر، این اتاق یک نهاد صنفی مستقل از دولت نیست.

همان طور که اقتصاد ما، یک اقتصاد اختلاطی یا مخلوط است، اتاق بازرگانی هم همین طور است. در حالی که در آلمان یا ترکیه، اصناف هم جزو اتاق بازرگانی هستند ولی در ایران این تفکیک به وجود آمده است.

ساختار اتاق های بازرگانی در ایران، شبیه کشورهای توسعه یافته نیست و تا حدی شبیه اتاق های شوروی سابق هستند که همه اعضای آن مدیران شرکت های دولتی بودند و بخش خصوصی وجود نداشت.

الان قدرتمندترین شرکت هایی که حق عضویت خودشان را به اتاق های بازرگانی می پردازند، شرکت های بزرگ دولتی هستند. برای مثال، شرکت های ایران خودرو، سایپا و پتروشیمی ها، بزرگ ترین پرداخت ها را به اتاق های بازرگانی دارند. چرا که قانون می گوید 3 در هزار سود شرکت باید به اتاق بازرگانی پرداخت شود.

*این بحث هم مطرح بوده که برخی افراد حتی حق عضویت در اتاق بازرگانی پرداخت نمی کنند ولی در انتخابات شرکت می کنند. با توجه به ضروری بودن پرداخت سالیانه حق عضویت، این وضع چگونه قابل توجیه است؟

-این موضوع باید بررسی شود که آیا از قانون عضویت در اتاق بازرگانی، سوء استفاده شده یا نشده.

*در چارچوب فعلی، اگر انتخابات بعدی اتاق بازرگانی و صنایع ایران برگزار شود، فکر می کنید اتاق بازرگانی می تواند به عنوان یک اتاق کارآمد تبدیل شود؟

-انتخابات، ابزاری برای مشارکت اعضای اتاق بازرگانی ایران، در سیستم، نحوه تفکر و عملکرد آن است. بعد از این که انتخابات انجام شده و یک هیأت نمایندگان تشکیل می شود، کنترل اتاق بازرگانی ساده تر است.

اگر فرضاً دولت نیروهای نزدیک خودش را به رأس هرم برساند، دخالت در اداره اتاق محسوب می شود. این نوع دخالت ها انجام می شود ولی سوال این است که آیا در چارچوب قوانین موجود می توان کارآمدی لازم را داشت؟

البته در برخی موارد، دست و بال اتاق بازرگانی بسته است و مثلاً تحریم برقرار می شود. وقتی بحث اقتصاد مقاومتی مطرح می شود، اتاق بازرگانی به اصطلاح نمی تواند برخلاف جریان این رودخانه شنا کند.

کارآمدی به معنی تاثیرگذاری و اثربخشی در قوانین و بهبود فضای کسب و کار است. در مجموع، در چارچوب فعلی و محیطی، اتاق بازرگانی می تواند بهتر از وضع فعلی عمل کند. کارآمدی اتاق در حدی می تواند باشد که قوانین اجازه می دهد و نمی تواند برخلاف سیاست های کلی اقتصادی کشور گام بردارد.

انتخابات اتاق بازرگانی ایران، یک تمرین مشارکت بوده و در این چارچوب می توان مدیریت مشارکتی را اجرایی کرد. برگزاری انتخابات شفاف و این که هزینه ها به طور شفاف انجام شود، یک روند طولانی مدت است و از فرهنگ جامعه تاثیر می گیرد.

لازمه تحول در اتاق بازرگانی این است که اعضای اتاق، بیش تر مراقبت کنند و منفعل نباشند. پیام من همین است که وقتی قرار است انتخابات برگزار شود اعضاء باید حضور فعال داشته باشند ولی معمولاً در زمان انتخابات بین 15 تا 20 درصد اعضا شرکت می کنند.

حتی دادگاه گفته که برای آن 15 درصد شرکت کننده در انتخابات هم، کارت عضویت یکبار مصرف صادر شده. به هر حال، اعضای اتاق بازرگانی می توانند منفعل باشند و هستند ولی بعداً فقط انتقاد کنند. در حالی که در این اتحادیه یا نهاد، همه اعضاء باید فعال باشند.

آیا این خبر مفید بود؟

نتیجه بر اساس رای موافق و رای مخالف

ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید :

نظر شما

اخبار مرتبط سایر رسانه‌ها
    اخبار از پلیکان
    اخبار روز سایر رسانه ها
      اخبار از پلیکان