از فرودگاه های ایران و آلمان تا آمار غلط رئیس سازمان امور اداری و استخدامی

صفحه اقتصاد - اظهارات میثم لطیفی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور در خصوص تعداد فرودگاه های ایران و آلمان، انتقادات زیادی را به دنبال داشت و ایشان بعداً نسبت به ارائه اطلاعات اشتباه خود موضع گیری نکرد. او در یک مصاحبه اعلام کرده که آلمان 5 فرودگاه دارد و تنها فرودگاه سوددِه ایران، فرودگاه لامرد است.

در حالی که اطلاعات موجود نشان می دهد، نه آلمان فقط 5 فرودگاه دارد و نه فرودگاه لامرد، تنها فرودگاه سودده ایران است. چرا که فرودگاه های مهرآباد، امام خمینی و مشهد، فرودگاه های سودده کشور بوده و 51 فرودگاه دیگر ایران زیاندِه هستند.

به هر رو میثم لطیفی، دکترای مدیریت منابع انسانی از دانشگاه امام صادق (ع) داشته و استاد این دانشگاه بوده و از شهریور 1400 به عنوان معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور منصوب شده.

در گفتگوی اختصاصی « صفحه اقتصاد » با دکتر جمشید عدالتیان (اقتصاددان و فعال اقتصادی)، علت زیاندِه بودن فرودگاه های ایران، دلایل احتمالی ارائه اطلاعات غلط توسط معاون رئیس جمهور و پیامدهای ارائه اطلاعات ناصحیح بررسی شده است. عدالتیان، مدرک دکترای مدیریت و اقتصاد خودش را در سال 1990 میلادی از دانشگاه کاسِل آلمان دریافت کرده و علاوه بر فعالیت در حوزه اقتصادی استاد دانشگاه است.

*****

*در همه سال های گذشته در مورد زیاندِه بودن فرودگاه های کشور صحبت می شده و در روزهای اخیر آقای لطیفی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور، گفته که ما 50 یا 54 فرودگاه داریم که به غیر از فرودگاه لامرد، همگی زیاندِه هستند ولی آلمان فقط 5 فرودگاه دارد.

ایشان تعداد فرودگاه های ایران و آلمان را مقایسه کرده و تعداد فرودگاه های ایران را عملاً حدود 10 ده برابر آلمان اعلام کرده اند. به عنوان مقدمه بحث می خواهیم بدانیم از دیدگاه اقتصادی، تاسیس فرودگاه و دایر کردن پروازهای مختلف هواپیمایی در دنیای جدید چه اهمیتی دارد؟

-فرودگاه ها از نظر ارتباطات جهانی اهمیت داشته و اگر یک فرودگاه، به نوعی «هاب» باشد و مرکزی برای پروازهای مختلف داخلی و خارجی، می تواند درآمدزا باشد. برای مثال، در این زمینه می توان فرودگاه استانبول یا فرودگاه دوبی را نام برد و تعداد زیادی از ایرانیان که می خواهند به کشورهای دیگر سفر کنند، اول با هواپیما از ایران به فرودگاه استانبول یا فرودگاه دوبی می روند و بعد از عوض کردن هواپیما در آن فرودگاه، به کشورهای دیگر سفر می کنند.

وجود این نوع فرودگاه ها، هم باعث رونق هواپیمایی آن کشور می شود و هم باعث این می شود ترانزیت هواپیماها افزایش پیدا کند و با نقاط مختلف دنیا از جمله فرودگاه فرانکفورت آلمان مرتبط شوند. از این طریق، دسترسی کشور به تمام نقاط دنیا، از نظر باربری و مسافر سریع تر خواهد بود و وجود فرودگاه، تاثیرات زیادی در سرعت عمل صادر کنندگان و تجار دارد. هر چه ارتباطات قوی تر، دقیق تر و امن تر باشد می تواند مثمر ثمر باشد.

*از نظر مسافت، وضعیت تاسیس فرودگاه چگونه بوده و آیا هر شهری که پُرجمعیت باشد می تواند فرودگاه داشته باشد؟

-در نقشه پرواز هواپیماها، می بینیم که در اروپا ترافیک عظیمی در این حوزه وجود دارد و هواپیماهای ارزان قیمت نیز وجود دارند. برای مثال، بلیت هواپیمای ارزان قیمت مسیر آلمان تا انگلیس 20 یورو بوده یا به هر نقطه ای از اروپا با 20 تا 40 یورو می شود پرواز کرد.

پول بلیت هواپیما، در حد حقوق یک ساعت یک کارگر بوده و او می تواند از دوسلدورف آلمان به کمبریج در نزدیکی لندن برود. الان تعداد زیادی از افراد هستند که در انگلیس کار کرده ولی در آلمان زندگی می کنند یا بالعکس. این افراد، صبح با هواپیما پرواز کرده و سر کار می روند و بعدازظهر به کشور خودشان برمی گردند.

در ایالات متحده آمریکا که از نظر جغرافیایی یک کشور بسیار وسیع بوده، پرواز با هواپیما راحت تر بوده و برای مثال، بین دو قسمت شرق و غرب آمریکا، زمان پرواز حدود 8 ساعت است. امروزه ترافیک هوایی به شدت افزایش پیدا کرده و مثلاً در فرودگاه فرانکفورت آلمان، هر دقیقه 2 هواپیما پرواز می کنند و 2 هواپیما بر زمین می نشیند. این وضع، نشان دهنده ترافیک زیاد، رفت آمدهای زیاد و ارتباطات و فعالیت های یک کشور است.

در داخل کشور خودمان، فرودگاه های موجود عمدتاً فرودگاه های منطقه ای و محلی هستند و به غیر از فرودگاه های تهران، مشهد، اصفهان و چند شهر دیگر، سایر فرودگاه ها پرواز بین المللی ندارند. اصولاً فرودگاه های ما، دارای پروازهای داخلی بوده و به همین دلیل، شاید سوددِه نباشند.

البته برنامه توسعه فرودگاه بین المللی امام خمینی، به موقع اجرا نشد و بخش هایی که الان در این فرودگاه وجود دارد، باید چند دهه قبل یعنی در سال 1982 میلادی تاسیس می شد. در آن حالت، ایران به مرکز ارتباطات شرق و غرب دنیا تبدیل می شد.

در حالی که الان، فرودگاه استانبول و فرودگاه دوبی، چنین مرکزیتی پیدا کرده اند. جالب است بدانید که در فرودگاه فرانکفورت آلمان، بیش از 80 هزار نفر کار می کنند و بر این اساس، با تاسیس فرودگاه، شغل های زیادی ایجاد شده و آبادانی به وجود می آید. تاسیس فرودگاه های یبن المللی، درآمد ارزی و دلاری بسیار خوبی برای هر کشور دارد.

*این 20 یورو حدود 600 هزار تومان می شود. پرواز هواپیماهای اقتصادی و ارزان قیمت، برای فرودگاه ها هم جذابیت دارد؟

-در اروپا، یک کارگر با حدود 20 تا 25 یورو یعنی حقوق یک ساعت کار، می تواند مثلاً بین آلمان و انگلیس با هواپیمای اقتصادی، پرواز کند. اگر بخواهیم حقوق یک ساعت کار یک کارگر ساده ایرانی با حدود 200 هزار تومان درآمد روزانه را در نظر بگیریم، چیزی حدود 30 هزار تومان نمی شود.

این فرد با 30 هزار تومان، حتی نمی تواند با اتوبوس مسافرت کند چرا که دخل و خرج باید تناسب داشته باشد. همچنین در ایران تعداد هواپیماها کم بوده و هزینه های سربار

که شامل هزینه های فرودگاه و غیره هست، در سطح بالایی است.

ما اگر قیمت بلیت را فرضاً معادل 10 دلار یعنی 300 هزار تومان در نظر بگیریم، در این حالت تقاضای زیای ایجاد شده و بازار سیاه ایجاد خواهد شد. چون هواپیمای کافی برای پرواز نداریم و البته بیش ترشان امن نیستند. متاسفانه دوره استفاده بعضی از هواپیماهای موجود تمام شده و این هواپیماها اسقاطی هستند.

ما وقتی می خواهیم قیمت بلیت هواپیما را بررسی کنیم، باید آن را با قیمت بلیت قطار و اتوبوس و هزینه استفاده از ماشین شخصی مقایسه کنیم. همچنین مسافرت با ماشین شخصی، زمان زیادی می برد. قیمت بلیت در ایران در حد یک میلیون تومان به بالا بوده و البته بستگی به مسافت دارد.

اگر قیمت بلیت را مقایسه کنیم قیمت بلیت هواپیما در ایران، نزدیک قیمت بلیت در اروپا هست و مسافت دوسلدورف - کمبریج، مثل تهران- اصفهان می ماند. برای هر بلیت آن مسیر 20 تا 25 یورو دریافت می شود. این رقم، معادل حدود یک میلیون و 200 هزار تومان بوده و در ایران هم قیمت بلیت در همین حدود است.

*در سال های اخیر، آمارهای مختلفی مطرح شده و مثلاً گفته شده حداکثر 5 فرودگاه سودآور در ایران داریم. بر اساس یک آمار دیگر، گفته شده فقط 3 فرودگاه داریم که سودآور هستند و اگه هزینه توسعه فرودگاه را در نظر بگیریم همین 3 فرودگاه سودآور هم، زیاندِه هستند.

به نظر شما، مشکل اساسی چه چیزی است که فرودگاه های کشور ما سودآور نیستند و این طور زیاندِه شده اند؟

-ما می توانیم مثل همه فعالیت های تولیدی، وضعیت فرودگاه ها را بررسی کنیم. البته فرودگاه، جنبه خدماتی دارد و اگر فرضاً کارهای خدماتی را فعالیت تولیدی محسوب کنیم، باید سرمایه گذاری خوبی در فرودگاه ها انجام شود که مسافر با کمترین زحمت ممکنه پرواز کند.

فرودگاه های داخل کشور ما، عمدتاً پروازهای داخلی داشته و مسافران محدودی دارند. آن 3 فرودگاه نیز قاعدتاً باید شامل فرودگاه هایی از قبیل تهران باشد. فرودگاه تهران که در جای مناسبی قرار دارد اگر چند میلیارد دلار سرمایه گذاری کنیم، روابط خوبی هم با دنیا برقرار کنیم و مشکلات تحریم ها برطرف شود، می تواند جایگزین خوبی برای فرودگاه های دوبی و استانبول باشد.

اول باید سرمایه گذاری کنیم و نرخ بازگشت سرمایه را در نظر بگیریم ولی همین فرودگاه امام که فرودگاه بین المللی است، پرواز چندانی ندارد و کل تعداد پروازهای آن در 24 ساعت شبانه روز، شاید در حد پروازهای نیم ساعت یا یک ساعت پروازهای فرودگاه استانبول باشد.

به این ترتیب، هزینه های سربار افزایش پیدا می کند و نمی شود قیمت تمام شده را کمتر کنیم. هزینه های سربار در هر فرودگاهی وجود دارد چه تعداد پروازها یک مورد باشد و چه 100 مورد. بنابراین، اول باید سرمایه گذاری سنگینی انجام شود و در مورد آن تبلیغ شود. بعد هم هواپیماهای بین المللی به کشور ما پرواز کنند و از ایران ترانزیت کنند یعنی ایران نقطه ای برای پرواز بین شمال، جنوب، شرق و غرب کره زمین و بین اروپا و آسیا شود.

این وضع، مستلزم سرمایه گذاری و بهبود روابط با کشورهای دیگر است تا هواپیماهای شرکت های مختلف دنیا ترجیح بدهند به ایران بیایند. همچنین هتل های خوبی باید در ایران تاسیس شود تا میهمانداران و خلبانان هواپیما بتوانند استراحت کنند. از طرفی دیگر، باید دسترسی خوبی به فرودگاه وجود داشته باشد و در آن حالت، فرودگاه نه تنها می تواند زیاندِه نباشد بلکه حتی می تواند درآمد ارزی نیز داشته باشد. در حال حاضر، از این حالت بسیار دور هستیم.

*بر اساس اعلام وزارت راه تعداد 89 فرودگاه در ایران وجود دارد که تعداد 54 فرودگاه آن زیرنظر شرکت فرودگاه های کشور (وزارت راه و شهر سازی) است و بقیه آنها زیر نظر سایر ارگان ها از جمله وزارت نفت اداره می شوند.

یک بحث در مورد تاسیس این فرودگاه ها این است که نمایندگان مجلس فشار سیاسی وارد کرده و در محدوده حوزه انتخابیه آنها فرودگاه تاسیس شده. آقای لطیفی، رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور، ضمن اشاره به فشار نمایندگان برای تبدیل ادارات به اداره کل به موضوع تاسیس فرودگاه های بین المللی متعدد کشور اشاره کرده اند.

به اعتقاد شما، آیا این عامل فقط می تواند نقش اساسی داشته باشد در این که فرودگاه ها در جاهایی تاسیس شده اند که حتی برخی از آنها پرواز هم ندارند؟

-بعضی از فرودگاه های کشور ما ممکن است فعال نباشند ولی اگر فقط مراکز استان ها را در نظر بگیریم، وجود 31 فرودگاه در کشور لازم و ضروری است. حتی اگر تعداد پرواز به این فرودگاه ها کم باشد ولی باید بشود سریعاً به مراکز استان ها دسترسی داشت.

خارج از مراکز استان ها، بحث مراکز تفریحی مطرح است. برای مثال، کیش در استان هرمزگان با بندرعباس فرق دارد و فرودگاه کیش، پرواز های متعدد دارد. همچنین فرودگاه قشم، پروازهای متعدد دارد. به نظر من، تاسیس تعداد 54 فرودگاه دور از ذهن نیست و با فرودگاه هایی که در کیش و مناطق آزاد اقتصادی کشور داریم، فکر می کنم همین تعداد فرودگاه لازم داریم.

*از نظر شما، تا حدی اصرار نمایندگان برای تاسیس فرودگاه درست بوده است؟

-نماینده مجلس، یک بحث بوده و موضوع دسترسی به نقاط مختلف کشور، یک بحث دیگر است. چرا که ما کشور بزرگی هستیم و در یک کشور، نمی شود به مراکز استانش پرواز وجود نداشته باشد.

حتی اگر فرودگاه های مراکز استان ها، ضرر کنند، باید همه استان ها فرودگاه داشته باشند. چرا که یک موقع ممکن است بحران خاصی اتفاق بیفتد و برای مدیریت بحران، باید امکان پرواز به آنجا وجود داشته باشد. بنابراین، تاسیس فرودگاه در مراکز استان ها جزو ضروریات بوده و این طور نیست که بگوییم چون ضرر می دهند، پس تاسیس آنها درست نبوده است.

به هر حال، فرودگاه ها بر حسب ضرورت ساخته شده اند. هر چند که تاسیس فرودگاه، مربوط به یک دوره خاص نبوده و با پافشاری یک نماینده مجلس، فرودگاه تاسیس نمی شود. فرودگاه ها در دهه های قبل ساخته شده اند و نمی شود تاسیس یک فرودگاه را به یک نماینده مجلس نسبت داد.

خارج از بحث نمایندگان مجلس، موضوع دسترسی به مناطق مختلف کشور مطرح است. از طرف دیگر، ما در کشور فرودگاه های محلی هم داریم که شاید پروازهای کمی داشته باشند ولی هواپیماهای شخصی و کوچک می توانند به آنجا پرواز کنند.

برای مثال، شهر طبس فرودگاه دارد و در منطقه ویژه اقتصادی نقطه مرزی ایران و ترکمنستان، فرودگاه تاسیس شده. در سال های گذشته، برخی فرودگاه ها تعطیل بوده و فعالیتی نداشته اند ولی حتماً به 31 استان، باید پرواز داشته باشیم.

*به هر حال، بیش از مراکز استان ها، فرودگاه تاسیس شده.

-بله. برای مثال، کیش جزو استان هرمزگان بوده ولی منطقه آزاد تجاری و یکی از مراکز توریستی و تفریحی کشور است. تعداد پروازهای فرودگاه کیش، شاید بیش از فرودگاه بندرعباس هم باشد.

*بر اساس گفته آقای رستمی، عضو هیأت مدیره شرکت فرودگاه ها در فروردین 1401، فقط سه فرودگاه مشهد، امام و مهرآباد سودده هستند. چند سال قبل هم گفته شده بود اگر هزینه توسعه و سرمایه گذاری را در نظر بگیریم همه فرودگاه های ایران زیانده هستند.

-این که چگونه فرودگاه سودده شود بستگی به این دارد که هواپیما خریداری شود، قیمت بلیت هواپیما اصلاح شود و تقاضا بالا برود ولی این که خود فرودگاه ضروری هست یا نیست، یک بحث دیگر است.

*آقای لطیفی گفته است که «50 یا 54 فرودگاه داریم که اکثراً زیانده هستند ولی آلمان فقط 5 فرودگاه دارد». در مورد آلمان این اطلاعات کلی وجود دارد که بیش از 60 فرودگاه دارد. با توجه به اطلاعاتی که جنابعالی در مورد آلمان دارید، چگونه ممکن است معاون رئیس جمهوری، چنین اطلاعاتی را ارائه کند؟

-من آمار دقیق فرودگاه های آلمان را ندارم ولی حداقل من 6 فرودگاه فرانکفورت، دوسلدورف، کلن، مونیخ، برلین و هامبورگ را می شناسم. کشور آلمان 16 ایالت دارد و در هر ایالت آلمان 4 یا 5 فرودگاه وجود دارد. می شود گفت که در آلمان، تقریباً همه شهرهای بالای 200 هزار نفر، فرودگاه دارند.

*بنا به گفته مقامات وزارت راه و شهر سازی و شرکت فرودگاه ها، سه فرودگاه مشهد، امام و مهرآباد سودآور هستند ولی آقای لطیفی گفته فقط فرودگاه لامرد استان فارس سودآور است.

از طرفی، ما می دانیم در آلمان تعداد 36 فرودگاه بین المللی وجود دارد و به هر حال اطلاعات رئیس سازمان اداری و امور استخدامی کشور تا این حد اشتباه است. به نظر شما، در اینز مینه اِشکال به کجا بر می گردد؟

-فقط ایشان نیستند که این طور آمار و اطلاعات ارائه می کنند و ما از این دست آمارها در مورد حوزه های مختلف، زیاد می شنویم.

*آیا مسئولی که در دولت هست خودش باید اطلاعات دقیق و لازم را کسب کند و مثلاً بداند آلمان چند فرودگاه دارد یا این که مشاوران و افراد زیردست باید اطلاعات دقیقی به مسئول بالادست خودشان ارائه کنند؟

-به نظر من، این مسئول باید خودش بداند. آدمی که می خواهد سیاستگذاری کند و مقایسه کند، باید حداقل اطلاعات کلی را در نظر بگیرد و شاخص ها را باید بشناسد تا بتواند تصمیم بگیرد. ما برای تصمیم گیری، به اطلاعات صحیح احتیاج داریم. وقتی که اطلاعات ایشان، غلط باشد تصمیم گیری شان هم غلط می شود.

بعد هم در ایران، همه فرافکنی می کنند و این طور نیست که یک دوره مجلس تمام شود و دوره بعدی، کشور به طور کلی عوض شود. این طور نیست رئیس جمهور بعدی با رئیس جمهور قبلی، تفاوت اساسی داشته باشد و یک دفعه همه چیز عوض شود. ما یک سیاستگذاری داریم که ربطی به یک دوره 4 ساله ندارد چرا که ما سند چشم انداز 20 ساله داریم.

وقتی یک مسول، اطلاعات غلط ارائه می کندد، همه را به اشتباه می اندازد و خودش هم به اشتباه می افتد. چون در جایی قرار گرفته که می خواهد تصمیم بگیرد. اساساً سیاستمدار، تصمیم می گیرد و تصمیم گیری بر مبنای اطلاعات است.

اگر به یک مسئول اطلاعات دقیق نداده اند یا این مسئول، اطلاعات دقیبق ندارد، حتماً تصمیم گیری غلط انجام می شود. اگر من بودم در افکار عمومی و بدون اطلاعات کافی، صحبت نمی کردم چون باعث تردید مردم می شود.