چگونگی قبول فرزند خواندگی همراه با آخرین مقررات

جواد نبوتی - صفحه اقتصاد - متقاضیان فرزند خواندگی باید با مراجعه به مراکز معرفی شده بهزیستی برای پذیرش فرزند درخواست دهند.
اگر نگاهی به اطراف داشته باشیم در این میان خانواده‌هایی را می بینیم که برای داشتن فرزند تلاش فراوانی کرده اند اما به دلایل مختلف صاحب فرزند نشده اند. یکی از روش‌هایی که خانواده ها برای صاحب فرزند شدن باید انجام دهند، این است که با مراجعه به مراکز معرفی شده بهزیستی برای پذیرش فرزند خوانده درخواست دهند.
در اینجا پیش از توضیحاتی در خصوص چگونگی قبول فرزند خواندگی همراه با آخرین مقررات، گذری بر فرزندخواندگی در زمان پیش از اسلام خواهیم داشت.
در قرآن کریم در سوره یوسف اشاره کرده است که عزیز مصر در هنگام مشاهده یوسف به همسرش پیشنهاد داد که او را گرامی بدارد، که در آینده برایشان سودمند واقع شود. در آیه ۲۱ سوره یوسف بیان شده است «آن کس که یوسف را از مصر خریده بود به همسرش گفت: نیکش بدار، شاید به حال ما سود بخشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم.» عزیز مصر فرزندی نداشت و در اشتیاق فرزند زندگی را به سر می‌برد. اما زمانی که چشمش به حضرت یوسف افتاد، دل به او بست که می تواند فرزند او باشد. بر اساس تفسیر بسیاری از مفسران عبارت «نَتَّخِذَهُ وَلَداً» در این آیه به معنای فرزند خواندگی است.
همچنین فرزند خواندگی در زمان حضرت موسی امری رایج بوده‌ است. در آیه ۸ سوره قصص بیان شده است که وقتی موسی را از نیل می‌گیرند، آسیه به فرعون می‌گوید «این کودک روشنی چشم من و تو باشد، او را نکشید شاید سود او به ما برسد یا او را برای خود به فرزندی بگیریم.» و در این آیه این عبارت «نَتَّخِذَهُ وَلَداً» نیز بیان شده است.
قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست برای نخستین بار (مصوب ۲۹ اسفند ۱۳۵۳) واگذاری سرپرستی کودکان بی‌سرپرست به خانواده‌های فاقد فرزند به صورت قانونی امکان پذیر شد. سازمان بهزیستی با همکاری قوه قضاییه در سال 1378 لایحه‌ای برای تغییر قانون مصوب ۱۳۵۳ به مجلس ارائه کرد. در این لایحه امکان واگذاری سرپرستی کودکان به همسران دارای فرزند و همچنین زنان مجرد پیش‌بینی شده بود.
آنچه در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست سال ۱۳۵۳ مصوب شد، تنها زن‌ و مرد متأهل بدون فرزند می‌توانستند درخواست سرپرستی دایم کودک را داشته باشند. شرایط این قانون سال ۱۳۹۲ در بازنگری تغییر کرد و علاوه بر همسران متأهل بدون فرزند، زنان مجرد و زن‌ و شوهر متأهل دارای فرزند نیز می‌توانند درخواست فرزندپذیری داشته باشند.
همچنین بر اساس قانون اولویت به ترتیب با زن‌ و مرد متأهل بدون فرزند، زنان مجرد و زن‌ و مرد دارای فرزند می باشد. به زن‌ و شوهر متأهلی بدون فرزند گفته می‌شود که پنج سال از زندگی مشترک آن‌ها گذشته باشد و بدون فرزند باشند یا به تایید سازمان پزشکی قانونی امکان فرزنددار شدن‌شان وجود نداشته باشد.
در ابن گزارش برای خانواده هایی که خواستار پذیرش فرزندخوانده هستند این مسیر سخت به نظر می آید بنابراین به بررسی روند پذیرش فرزند خواندگی از بهزیستی می پردازیم.
فرزندخواندگی، به معنای اعطای سرپرستی کودکان بی سرپرست است که تحت سرپرستی سازمان بهزیستی هستند.
متقاضیان فرزندخواندگی باید واجد شرایط قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست کشورمان باشند. کودکان تحت سرپرستی بهزیستی والدین یا جد پدری شناخته‌شده‌ای ندارند.
در مرحله اول خانواده‌ها قبل از پذیرش سرپرستی کودک، باید از مراجع قضایی احراز هویت شوند و بعد از پشت سر گذاشتن این مرحله می‌تواند وضعیت کودک بی سرپرست را تعیین تکلیف کند.
گفتنی است که امور فرزند خواندگی در استان‌های کشور از طریق کمیته‌های ستادی هر استان، سازمان بهزیستی و کمیته شبه خانواده آن استان انجام می شود که اعضای آن مدیرکل بهزیستی استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس شبه خانواده استان، کارشناس ‌فرزندخواندگی، مددکار و کارشناس حقوقی می باشند.

در این میان کودکانی که تمامی تلاش‌های حرفه‌ای برای شناسایی خانواده و حتی بازگشت آنها به آغوش والدین صورت گرفته اما موفق آمیز نبوده است به عنوان فرزند خوانده انتخاب می‌شوند.

فرزند خواندگی چه شرایطی دارد؟

براساس ماده ۵ و ۶ قانون، تمامی ایرانیان مقیم ایران و ایرانیان مقیم خارج از کشور، می‌توانند درخواست فرزند خواندگی را به سازمان بهزیستی ارسال کنند.
طبق ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست، متقاضیان می‌توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از این سازمان درخواست کنند:
الف) زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، و حداقل یکی‌ از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ب) زن و شوهر دارای فرزند که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ج )دختران و زنان بدون شوهر، در صورت داشتن حداقل سی سال سن، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.
طبق ماده ۶ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست، متقاضی سرپرستی باید دارای شرایط زیر باشد:
الف) تقید به انجام واجبات و ترک محرمات، ب) عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی، ج) تمکن مالی، د) عدم حجر، هـ) سلامت جسمی و روانی لازم، و) نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روان‌گردان و الکلی، ز) صلاحیت اخلاقی، ج) عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار و یا صعب‌العلاج، ط) اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

نحوه تغییر سرپرستی موقت کودک به دائم

سرپرستی دائم (فرزندخواندگی): سرپرستی کودکان بدون ولی که تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند به خانواده‌هایی که خواستار فرزندخوانده هستند و شرایط لازم را دارند اعطا می‌شود.
سرپرستی موقت یا (امین موقت): طبق ماده ۱۰ قانون در تمامی مواردی که هیچ‌ یک از پدر، مادر یا جد پدری یا وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را ولو با ضم امین یا ناظر نداشته باشند، بر اساس قانون و با رعایت مواد (۱۱۸۴) و (۱۱۸۷) قانون مدنی و با اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی دادگاه می تواند مسئولیت قیم یا امین موقت را به یکی از متقاضیان سرپرستی واگذار کند.

نحوه ثبت سامانه‌ای مراحل فرزندخواندگی

خانواده هایی که می خواهند فرزندی را به سرپرستی بگیرند باید به سامانه فززندخواندگی مراجعه کنند و درخواست اولیه خود را به ثبت برسانند، و بعد از آن از سوی کارشناسان استانی و شهرستانی برای مصاحبه اولیه تعیین وقت انجام می شود و مدارک لازم برای تشکیل پرونده اخذ خواهد شد.
زمانی که مصاحبه انجام شد، از منزل درخواست کننده بازدید می شود و مشاوره‌های فرزند پذیری، روان‌شناختی و دینی به خانواده‌ها ارائه می‌شود. اگر در کمیته فرزند خواندگی، خانواده تأیید شود کودک را به درخواست کننده معرفی می‌کنند.
پس از گذشت این مراحل، درخواست کنندگان برای تشکیل پرونده قضایی و صدور قرار سرپرستی آزمایشی به دادگاه معرفی می‌شوند و از آن‌ها تعهدنامه‌ای در دفاتر رسمی گرفته می‌شود تا طی دوره آزمایشی ۶ ماهه حضور یابند. در صورتی که بعد از اتمام این شش ماه خانواده شرایط مناسب و مطلوبی را بتواند برای کودک فراهم کند حکم قطعی سرپرستی را دریافت و شناسنامه جدید کودک از سوی ثبت‌احوال صادر خواهد شد.

کدام کودک را می توان به سرپرستی گرفت؟

با توجه به اینکه تعداد درخواست کنندگان نسبت به کودکان بیشتر است سازمان بهزیستی قادر به پاسخگویی تمامی درخواست‌ها نیست، اکثر خانواده‌ها متقاضی کودکان شیرخوار تا ۲ ساله هستند.
بر همین اساس خانواده درخواست کننده باید انتظار بیشتری بکشد. متقاضیان دریافت سرپرستی کودک باید توجه کنند که بین آن‌ها و کودک فاصله سنی چندانی وجود نداشته باشد. متقاضیان دریافت کودک بدانند بدانند که به افراد دارای سن بالا کودک داده نمی‌شود.
بر اساس بررسی ها بیشتر متقاضیان کودک دختر هستند بنابراین باید درخواست کنندگان زمان بسیاری در انتظار باشند تا بتوانند سرپرستی این کودک را دریافت کنند.

چند کودک را می توان به سرپرستی گرفت؟

طبق جدیدترین خبرها، امکان پذیرش سرپرستی یک یا دو کودک به‌صورت هم‌زمان مقدور نیست مگر در صورتی که متقاضیان بخواهند کودکانی که با هم برادر و خواهر هستند را به سرپرستی بپذیرند.
در این صورت استثناهایی وجود دارد که اشاره ای به آنها داریم: ۱) از تاریخ تحویل اولین کودک به خانواده متقاضی حداقل ۲ سال گذشته باشد،۲) پذیرش درخواست های پیش از ۲ سال، بستگی به این دارد که کسی در لیست انتظار نباشد و یا متقاضیان کودکی را بپذیرند که از نظر سن بالا، بیماری یا معلولیت و عللی دیگران نپذیرفته باشند.

نحوه پذیرش فرزندخواندگی در خارج کشور

در صورتی که درخواست کننده پذیر‌ش فرزندخواندگی در خارج از کشور استان مدنظر خود را انتخاب نکند بهزیستی پیش‌فرض استان تهران را انتخاب می‌کند، در مرحله بعد متقاضی باید برای دریافت مدارک به مراجع ذی‌صلاح فرزند پذیری محل اقامت خود مراجعه کنند و بعد به کنسولگری معرفی می شوند.
کشور محل اقامت درخواست کننده باید کتبا متعهد شود که تا اتمام سن ۱۸ سالگی بر وضعیت کودک تحت سرپرستی و خانواده نظارت کند و گزارش‌های دوره‌ای آن را از طریق سفارتخانه یا دفتر حافظ منافع و کنسولگری به سازمان بهزیستی ارسال کند.
برای پذیرش فرزندخوانده در خارج از کشور نیازمند حضور خانواده به مرجع متناظر با اداره سوءپیشینه و سازمان پزشکی قانونی در ایران می باشد و تا وضعیت جسمی و روانی، ناباروری و نازایی، عدم اعتیاد به مواد مخدر، روان‌گردان و الکل متقاضیان مشخص شود.
متقاضیان فرزندخواندگی علاوه بر دریافت گواهی سوءپیشینه از مراجع خارج از کشور باید به اداره تشخیص هویت در ایران که از سوی بهزیستی اعلام می‌شود، مراجعه کند.
بعد از تایید سوابق خانواده متقاضی آنها می‌توانند در کمیته فرزند پذیری در ایران حضور پیدا کنند و بعد از تأیید نهایی از سوی این کمیته دادگاه رأی را صادر و مرحله بعد به‌ صورت آزمایشی و براساس اصل پذیرفتن کودک از سوی خانواده، صورت‌جلسه تحویل امضا و کودک ۶ ماه به‌صورت آزمایشی از کشور خارج خواهد شد.
طی این دوره ۶ ماهه امکان دریافت یا اصلاح شناسنامه کودک وجود نخواهد داشت و چون کشورها اجازه ورود کودک به کشورشان را نمی‌دهند بنا براین خانواده درخواست کننده باید ۶ ماه به‌صورت آزمایشی در ایران زندگی کند و در این مدت نیز نظارت جدی بر کودک انجام می شود، بعد از اتمام این مدت به‌صورت دائمی سرپرستی کودک به خانواده تحویل داده خواهد شد.