قابلیت های صنعت لوازم خانگی پس از منع واردات محصولات خارجی

صفحه اقتصاد - تحریم های آمریکا علیه ایران در دوره پس از خارج کردن یک جانبه آمریکا از توافق هسته ای توسط ترامپ برقرار شد. در ادامه این اتفاق، دولت حسن روحانی به خاطر حراست از منابع ارزی کشور، واردات رسمی برخی کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی را ممنوع اعلام کرد. از طرف دیگر، فعالان صنعت لوازم خانگی کشور به سرعت تلاش کرده و برای تامین همه اقلام مورد نیاز بازار داخلی اقدام کردند.

در گفتگوی اختصاصی « صفحه اقتصاد » با سیدسعید رضوانی ( دبیر و عضو هیأت مدیره انجمن صنایع لوازم خانگی ایران )، شرایط قبلی و فعلی صنعت لوازم خانگی کشور و قابلیت های این صنعت و همچنین چالش واردات کالاهای قاچاق خارجی با عناوین مختلف به بحث گذاشته شده است.

*****

*در مورد سال های قبل برخی آمارها که اعلام شده بود این طور بوده که 60 درصد از لوازم خانگی موجود در بازار داخل کشور، وارداتی بوده و این مقدار از بازار لوازم خانگی در اختیار برندهای خارجی بوده است. به طور مشخص، در سال های قبل محصولات شرکت های کُره ای «ال جی» و «سامسونگ» به صورت گسترده در ایران فروخته می شد.

از سال 1397، ممنوعیت واردات برخی کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی خارجی به اجرا درآمده است. از نظر شما، در سال های گذشته از سال 1397 وضعیت تولید لوازم خانگی چگونه بود و شرکت های داخلی در تولید لوازم خانگی سبک و سنگین چه قابلیت هایی داشتند؟

-در سال های قبل و به طور میانگین حدود 50 درصد لوازم خانگی بازار کشور ما، وارداتی بود. در سال های گذشته، استعدادهای بالقوه زیادی در کارخانه های تولید لوازم خانگی وجود داشت ولی متاسفانه به دلیل فرآیندها و رویّه هایی که در ساختار واردات کشور و همچنین در ساختار وزارت صنایع و معادن و وزارت بازرگانی تعریف شده بود، اجازه رشد و شکوفایی به صنعت داخلی داده نمی شد.

بعد از شروع تحریم ها در سال 1397 به نظر بنده، این استعداد بالقوه جوانه زد و به سرعت رشد کرد. متاسفانه این توان داخلی در سال های قبل از آن، نادیده گرفته شده بود ولی با اِعمال تحریم ها علیه کشور ما، بخش خصوصی ایران در حوزه تولید لوازم خانگی، به طور جدی دست به کار شد و در این حوزه، تهدید تحریم را به فرصت تبدیل کرد.

در سال های اخیر، ما شاهد این بوده ایم که آن 50 درصد واردات لوازم خانگی، انجام نشده و از طرف دیگر، کارخانجات داخلی تولید لوازم خانگی، به سرعت تغییر ساختار داده و توانسته اند با بنیه داخلی بخش خصوصی، میزان تولید داخلی را افزایش بدهند.

در عمل، امروزه شاهد این هستیم که ما نه تنها کمبودی در تولید لوازم خانگی نداریم، بلکه با سرمایه گذاری هایی که در واحدهای صنعتی و تولیدی لوازم خانگی کشور انجام شده، طی ماه های آینده، حتی افزایش تولید لوازم خانگی مازاد بر مصرف داخلی داریم. بر این اساس، اگر این افزایش تولید را نتوانیم به سمت صادرات هدایت کنیم باعث رکود شدیدی در صنعت لوازم خانگی کشور خواهیم شد.

در مورد انواع لوازم خانگی تولید شده در داخل کشور، باید بگویم که در صنعت لوازم خانگی، یک بخش از لوازم خانگی تولید شده شامل کالاهای سنگین از قبیل یخچال، ماشین لباسشویی و ماشین ظرفشویی است.

یک بخش از تولید صنعت لوازم خانگی نیز، مربوط به لوازم خانگی کوچک است. در سال های قبل، بخش تولید لوازم خانگی کوچک هم، همان شرایط لوازم خانگی سنگین را داشت، اما امروزه می بینیم که در حوزه لوازم خانگی کوچک، تغییرات زیادی رخ داده است. هر چند که شاید به نسبت کمتری در این حوزه تغییرات ایجاد شده.

در مجموع، تحولاتی که در حوزه لوازم خانگی سنگین رخ داده، چشمگیرتر بوده و رشد و شکوفایی بیش تری را در این بخش می بینیم. یک بخش از این رشد و شکوفایی چشمگیر تولید لوازم خانگی سنگین، به استعدادهای زیادی برمی گردد که در این حوزه وجود داشته و بخش خصوصی در این بخش سرمایه گذاری کرده و توانسته است حضور پُررنگ تر و فعال تری در این بخش از صنعت داشته باشد.

قابلیت های صنعت لوازم خانگی پس از منع واردات محصولات خارجی

*آماری هم در خصوص شرکت های فعال در حوزه تولید لوازم خانگی ایران اعلام شده مبنی بر این که تعداد 500 واحد تولیدی در صنعت لوازم خانگی فعالیت دارند و رقابت کامل در این صنعت وجود دارد. قبل از این تحولات اخیر، چه تعداد کارخانه در صنعت لوازم خانگی کشور ما مشغول به کار بودند؟

-در مورد این که گفته شده تعداد 500 واحد در صنعت لوازم خانگی مشغول تولید هستند، شاید این طور باشد، اما در مجموع، یک تعداد از واحدهای تولید لوازم خانگی کشور، واحدهای پیشرو هستند. تعداد این واحدهای پیشرو، کم بوده ولی توانسته اند در ساختار خودشان، تغییر و تحول ایجاد کنند و توانسته اند سرمایه گذاری خودشان را توسعه بدهند، توانسته اند که نوآوری کنند و با نوآوری خودشان، محصولات جدیدی را به بازار عرضه کنند.

به نظر بنده، این نوع شرکت ها بودند که نقش موثرتری ایفا کرده و الان بخش عمده ای از کالاهایی را که قبلاً وارد می شد، تولید می کنند. بخش عمده ای از آن 500 شرکت تولید کننده لوازم خانگی، شرکت های کوچک و متوسط هستند و مشغول فعالیت هستند. در تغییرات و تحولاتی که پیش می آید، امکان دارد لطماتی به این واحدهای کوچک به خاطر بنیه ضعیف شان وارد شود.

با این حال، تعداد واحدهای پیشرو در صنعت لوازم خانگی، زیاد نیست ولی در همه جای دنیا شاهد این هستیم که نقش حمایتی دولت ها این طور است که از واحدهای تولیدی به نحو هوشمندانه حمایت می کند و در مسیر تغییر و تحول، بستر لازم را فراهم می کنند تا واحدهایی که استعداد بالقوه برای شکوفایی دارند، ارتقاء پیدا کنند.

اگر ما بخواهیم صرفاً از یک تعداد واحد خاص تولید حمایت کنیم، این کار، یک نوع ایجاد رانت است، اما اگر بستر مناسب را ایجاد کرده و فضای رقابتی ایجاد کنیم، در این مسیر رقابت، قطعاً واحدهایی که استعداد و توانمندی لازم را دارند، می توانند به سرعت رشد و نمو کنند. اساساً در دنیای امروز، کارها بر مبنای رقابت بوده و بهترین کار، این است که ما بستر لازم را در جهت ایجاد فضای رقابتی برای فعالیت بخش تولید و تولید کنندگان فراهم کنیم.

*قاچاق کالاهای مختلف لوازم خانگی هم در سال های قبل و در حال حاضر انجام می شود و با اسامی مختلف از جمله ته لنجی، کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی وارد کشور می شود.

در حال حاضر، لوازم خانگی ای که در واحدهای صنفی فروخته می شوند، باید شناسه کالا و کد رهگیری داشته باشند وگرنه قاچاق محسوب می شوند. الان سهم کالاهای قاچاق چقدر بوده و چه تعداد از لوازم خانگی ای که فروخته می شود قاچاق بوده و تولید داخلی نیست؟

-یک کار اشتباه که در کشور ما انجام می شود، این است که کالای قاچاق را به عنوان تامین کسری لوازم خانگی موجود در بازار داخل کشور قلمداد می کنند، یعنی کالای قاچاق را سوپاپ اطمینان می دانند که بازار داخلی، از کالا خالی نماند و دچار کسری نشود. در حالی که به نظر ما تولید کنندگان، در این زمینه کسری وجود ندارد و تولید لوازم خانگی به اندازه کافی در حال انجام است.

اگر واقعاً یک استراتژی درست برای تولید داشته باشیم، هم می توانیم کاری کنیم که کالای قاچاق وارد کشور نشود و هم این که از تولید داخلی حمایت کنیم تا جایگزین کالای قاچاق شود. همان کالایی که به طور قاچاق وارد کشور می شود، منابع ارزی را از کشور ما خارج می کند و کالای خارجی وارد کشور می شود.

اگر ما بیش از گذشته، به بخش تولید کمک کنیم تا تولید داخلی افزایش پیدا کند، اقدام بهتری است. به هر حال، این دغدغه در مورد کسری لوازم خانگی موجود در بازار داخلی وجود دارد ولی به غیر از این که بخش دولتی و بخش خصوصی، با همفکری و تعامل کنند تا یک راهکار برای رفع این نوع دغدغه ها پیدا کنند، راه دیگری وجود ندارد.

واقعیت این است که ما تولید کنندگان لوازم خانگی، در زمینه ورود کالاهای خارجی، چشم پوشی کرده و می خواهیم این اتفاق را نادیده بگیریم. در صورتی که می توانیم مشکلات مربوط به واردات کالاهایی را که از طریق ته لنجی وارد می شوند، حل کنیم.

همین اجازه دادن به واردات از طریق ته لنجی، یک اشتباه محض است ولی بالاخره تصور می شود این افرادی که از طریق ته لنجی کالا وارد کشور می کنند، نگاه حمایتی برای تامین نیازهای بازار داخلی دارند. البته بنده نمی توانم، رقم دقیقی را در مورد سهم کالای قاچاق در بازار داخلی مطرح کنم، اما در مجموع سهم قاچاق کالاهای خارجی، سهم آزار دهنده ای در بازار داخلی است.

*یک رقم 40 درصد در مورد سهم کالاهای قاچاق از بازار داخلی لوازم خانگی مطرح شده. آیا واقعاً چنین سهمی در اختیار کالاهای خارجی هست که از طریق ته لنجی یا مرزنشینان وارد کشور می شود؟

-رقم 40 درصد، درست نیست ولی رقم آن، قابل توجه است. به اعتقاد ما، کالای قاچاق به راحتی قابل هدایت است. چرا که الان تمام کالاهای تولیدی لوازم خانگی و خصوصاً لوازم خانگی سنگین، همگی شناسه کالا دارند و شناسه آنها نیز در سامانه جامع تجارت، ثبت می شود.

هر تولید کننده که در حال تولید لوازم خانگی است، در سامانه جامع انبارها شناسه کالاها را ثبت می کند و مسیر انتقال کالاهای موجود در انبار به انبار بنکداران و فروشندگان نیز، در سامانه ها ثبت می شود. اگر در فروشگاه ها بخواهیم کالاهای تولید داخلی و قاچاق را رصد کنیم، این کار امکانپذیر است.

در نهایت، این که زحمات زیادی کشیده شده و سامانه های مختلفی از جمله سامانه جامع تجارت و سامانه انبارها راه اندازی شده. به همین دلیل، امروزه حذف کالای قاچاق از بازار داخلی، کار بسیار ساده ای بوده ولی به هر حال، در این زمینه تولید کنندگان صنعت لوازم خانگی، نجابت نشان می دهند.

من فکر می کنم موفقیت در این زمینه، به کار فرهنگی احتیاج دارد و فرهنگ سازی باید انجام شود تا استفاده از کالای تولید داخلی، به یک ارزش تبدیل شود. ما می توانیم با فرهنگ سازی، تولید داخلی را رونق بدهیم و مملکت خودمان را آباد کنیم.

سیدسعید رضوانی دبیر و عضو هیأت مدیره انجمن صنایع لوازم خانگی ایران

*در سال های قبل، تعداد کل لوازم خانگی که در کشور ما تولید می شده، کمتر از کُل تولید سال های اخیر بوده و به طور خاص در سال های اخیر، تعداد کل لوازم خانگی تولید شده در داخل کشور افزایش پیدا کرده است. بر اساس آماری که منتشر شده در سال 1400 تعداد 16 میلیون دستگاه، انواع کالاهای لوازم خانگی سبک و سنگین تولید شده. از طرفی، پیش بینی شده که کل تعداد تولید لوازم خانگی ایران در 12 ماهه سال 1401 به 18 میلیون دستگاه برسد.

همچنین اعلام شده که در صنعت لوازم خانگی ایران، عمق ساخت داخل از 40 درصد به 75 درصد رسیده است. آیا واقعاً عمق ساخت داخل لوازم خانگی تولید شده در کشور ما به 75 درصد افزایش پیدا کرده است؟

-در این زمینه می توانم با یک مثال توضیح بدهم. برای مثال، شرکت لوازم خانگی، یک یخچال اکونومی تولید می کند و فرضاً در سال های قبل عمق ساخت داخل آن 50 درصد بوده و الان به 75 درصد رسیده، یعنی الان فقط 25 درصد قطعات آن وارد می شود. البته یخچال اکونومی (اقتصادی) نه بُرد الکترونیکی و نه فن پیشرفته دارد و فقط یک یخچال ساده است.

در حالی که یخچال ساید بای ساید، یک یخچال لاکچری است. در سال های گذشته در حد 60 تا 65 درصد قطعات یخچال ساید بای ساید، وارداتی بوده و الان قطعات وارداتی آن به 40 تا 45 درصد کاهش پیدا کرده است. در مجموع، ما به طور منطقی نمی توانیم موضوع درصد عمق ساخت داخل همه انواع لوازم خانگی را به هم گِره بزنیم. در نتیجه، باید در مورد عمق ساخت داخل هر کالای این صنعت، به طور جداگانه اظهار نظر کنیم.

*به هر حال در چند سال اخیر، میانگین عمق ساخت داخل در صنعت لوازم خانگی افزایش پیدا کرده است.

-بله؛ میانگین عمق ساخت داخل به معنای واقعی افزایش پیدا کرده و به موازات رشد و توسعه تولید، عمق ساخت داخل افزایش داشته است.

*یک قطعه مهم در تولید لوازم خانگی از جمله یخچال، کمپرسور یا موتور یخچال است. شرکت های معروف دنیا در حوزه تولید موتور یخچال، شرکت هایی از قبیل دانفوس، ال جی و سامسونگ هستند. آیا در این حوزه، اقدامات خاصی انجام شده که این بخش مهم تولید لوازمی از قبیل یخچال هم، داخلی سازی شود؟

-به این موضوع اشاره کردید که یکی از برندهای معروف دنیا در تولید موتور یخچال، دانفوس است. در حالی که الان چیزی نزدیک 15 سال است که کمپانی دانفوس، تولید کمپرسورهای یخچال فریزر خانگی را حذف کرده است. اساساً برای کمپانی دانفوس، تولید کمپرسور یخچال فریزر توجیه اقتصادی نداشت.

*الان همان موتور دانفوس که معروف بود به این که با کیفیت است، با اسم یک شرکت و برند دیگر یعنی برند «سکاپ» تولید می شود.

-کمپانی و هلدینگ دانفوس، دیگر کمپرسور یخچال خانگی تولید نمی کند. چرا که دنیا در حال تغییر بوده و اصلاً برای هلدینگ دانفوس صرفه اقتصادی ندارد که بخواهد کمپرسور یخچال تولید کند. این هلدینگ، برخی شرکت های خودش را واگذار کرد. در حال حاضر، برخی شرکت های بزرگ تولید کننده چینی، تولید کل کمپرسورهای مورد نیاز کشورهای دنیا را به عهده گرفته و حتی برای اروپایی ها نیز کمپرسور تولید می کنند.

این نکته را توضیح دادم تا در آخر به اینجا برسم که کمپانی های بزرگ تولید کننده کمپرسور، به کشور چین انتقال پیدا کرده و با قیمت بسیار مناسب و اکونومی، کمپرسور تولید می کنند. در این حالت، برای امثال ما تولید کنندگان در ایران، توجیه اقتصادی ندارد که خودمان را گرفتار تولید کمپرسور یخچال کرده و با آن شرکت های بزرگ دنیا رقابت کنیم.

ما شاید بتوانیم با شرکت های بزرگ دنیا در زمینه تولید کمپرسور یخچال رقابت کنیم ولی قیمت تمام شده کمپرسور تولید شده توسط ما 30 درصد بالاتر خواهد بود. این 30 درصد را فقط به عنوان مثال، مطرح کردم ولی در دنیای امروز، کار عاقلانه و پسندیده ای نیست که ما بخواهیم خودمان همه قطعات مورد نیاز را تولید کنیم.

بنابراین، بهتر است ما برخی قطعات را از شرکت ها و کشورهایی که در یک صنعت خاص سرمایه گذاری های زیادی انجام داده و قیمت تمام شده تولید را پایین آورده اند، تهیه کنیم. امروزه در دنیا این کار، یک کار منطقی و درست نیست که در تولید همه کالاها به طور صد درصدی عمق ساخت داخل داشته باشیم. ما امروزه باید بر حوزه ای از تولید که استعداد بالقوه داریم، تمرکز کنیم.