چالش استخراج ارزهای دیجیتال، از سختی شبکه بلاکچِین تا برق گران

صفحه اقتصاد - بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال غیر متمرکز که هیچ بانک مرکزی دنیا در استخراج آن نقش نداشت در سال 2009 میلادی ابداع شد. با گذر زمان، این ارز دیجیتال از یک پدیده دیجیتالی بی ارزش به یک دارایی با ارزش تبدیل شد و چند ماه قبل ارزش آن در سطح جهانی حتی به بالای 68 هزار دلار رفت.

یک راه کسب ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین، خرید درباز ارزهای دیجیتال است. یک راه دیگر، استخراج آن با دستگاه های استخراج کننده ارز دیجیتال یا ماینِر بوده و البته استخراج ارز، نیاز به تخصص و توانمندی های فنی دارد.

در ایران، سیاست و برنامه مشخصی در حوزه استخراج و خرید و فروش ارزهای دیجیتال وجود ندارد و در سال های قبل، دولت علت قطعی برق سراسری را به مصرف زیاد برق توسط مزارع استخراج ارزهای دیجیتال نسبت داد.

در گفت و گوی اختصاصی صفحه اقتصاد با مهندس رضا پورمند (کارشناس تجهیزات استخراج ارزهای دیجیتال)، سودآوری استخراج ارزهای دیجیتال در سال های قبل و شرایط فعلی و همچنین ارزهای جذاب برای استخراج در ایران مورد بحث قرار گرفته است.

*****

*در سال 1398 قطعی های مکرر برق در سراسر کشورمان اتفاق افتاد و در آن زمان، قطعی برق را به استفاده غیرمجاز دارندگان دستگاه های استخراج کننده ارزهای دیجیتال از برق نسبت می دادند.

در همان زمان و در همان ارتباط افراد زیادی بازداشت شده و به جریمه های سنگینی محکوم شدند. در آن زمان، اوضاع و احوال این فعالیت چطور بود و اساساً از چه زمانی در ایران، استخراج ارزهای دیجیتال شروع شده بود؟

-استخراج رمز ارزها از روزی که بیت کوین به وجود آمده یعنی 12 سال پیش، در دنیا شروع شده ولی در ایران به دلیل این که قانونی نبوده، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست تا بدانیم از چه زمانی این کار شروع شد.

ما می توانیم بگوییم تب و تاب این کار از سال های 1398 و 1399، بین مردم بیش تر شد و آن هم به صورت غیر قانونی. چون در آن زمان، قانونی در این زمینه نداشتیم و هیچ دستورالعملی در مورد استخراج رمز ارزها تهیه نشده بود.

در مورد این که این استخراج، چقدر در قطعی برق تاثیر داشته، نمی شود آمار دقیقی ارائه کرد، اما قطعاً و به طور خاص در سال 1398، برق زیادی برای استخراج ارزهای دیجیتال مصرف نشده بود و این طور نبود که مصرف برق دستگاه های استخراج کننده، بر شبکه برق کشور تاثیر بگذارد.

بر اساس آماری که وجود دارد مصرف برق دستگاه های ماینینگ (استخراج کننده ارز)، چه به صورت قانونی و چه به صورت غیر قانونی، در آن حدی نیست که بخواهد روی شبکه برق سراسری تاثیر منفی بگذارد. من فکر می کنم اگر با صراحت صحبت کنیم عمدتاً این یک بهانه بود که قطعی های زیاد برق را به این موضوع ربط دادند.

علت قطعی های برق، کمبود زیرساخت های لازم برای تامین برق کشور بود و طی سال های قبل، نیروگاه های جدید ساخته نشد. تعداد نیروگاه های تاسیس شده در دوره هشت ساله دولت آقای روحانی، کمتر از سال های گذشته بود. اصلاً در دولت روحانی، به ساخت نیروگاه های جدید توجه نشده بود.

اساساً هر ساله مصرف برق کشور و حتی جهان، به مقدار چند درصد بالا می رود و به همین دلیل، برای تامین برق مورد نیاز، باید نیروگاه های جدید احداث شود. متاسفانه در آن هشت سال، به اندازه کافی نیروگاه برق تاسیس نشد.

*بر اساس گزارشی که اخیراً مرکز پژوهش های مجلس منتشر کرده کُل توان مصرفی استخراج کنندگان ارزهای دیجیتال در ایران، کمتر از 800 مگاوات ساعت است. از طرفی، در کشور حدود 10 هزار مگاوات ساعت در زمان اوج مصرف برق، کسری داریم. آقای توانگر، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال و نماینده مجلس گفته بود که مصرف برق برای استخراج بیت کوین و اتریوم کمتر از هزار مگاوات بوده است.

در سال های قبل، افراد مختلف از برق خانگی و صنعتی برای استخراج ارز استفاده می کردند. آیا در همان سال 1398 یا سال 1399 استخراج با برق خانگی یا صنعتی و احیاناً کشاورزی و با قیمت آن دوره بیت کوین، باز سودآور بود؟

-در آن سال ها، قطعاً برای کسانی که این کار را انجام می دادند سودآور بود و مخصوصاً با برق کشاورزی و به هر حال غیر قانونی از جمله خانگی و صنعتی. چرا که در آن زمان، سختی شبکه بیت کوین (با هدف ثابت نگه داشتن میانگین زمان ایجاد یک بلاک جدید) نیز پایین تر بود.

هر چه تعداد دستگاه های بیت کوین در جهان بیش تر شود، درآمدی که کسب می شود بین آنها تقسیم خواهد شد که اسم آن را سختی شبکه گذاشته اند. در چند سال اخیر که قیمت بیت کوین تا 68 هزار دلار افزایش پیدا کرد، تب و تاب زیادی در کل جهان و نه فقط در ایران، برای استخراج ارز به وجود آمد و در نتیجه، سختی شبکه بالاتر رفت.

با توجه به این که در ایران، قانونی در این حوزه وضع نشده بود، کسانی که به استخراج بیت کوین ورود کردند، این فعالیت برای آنها سودآور بوده و از طرفی، سختی شبکه هم پایین تر بود.

از یک طرف، استخراج کنندگان ارزهای دیجیتال، برق ارزان برای استخراج بیت کوین استفاده می کردند. به همین دلیل، استخراج بیت کوین در آن زمان، قطعاً سودآور بوده است.

مهندس رضا پورمند کارشناس تجهیزات استخراج ارزهای دیجیتال

*در اولین مرحله که در آبان 1398 بود قیمت برق برای استخراج کنندگان ارز دیجیتال، به ازای هر کیلو وات ساعت 965 تومان و برابر با قیمت صادرات تعیین شد ولی در 8 ماه سال این قیمت با نیم درصد اِعمال می شد و در 4 ماه سال که اوج مصرف برق کشور بود با ضریب 2 اِعمال می شد و قیمت برق 1930 تومان تعیین شده بود.

در فروردین 1400 مبنای 1657 تومان در نظر گرفته شد و در زمان اوج برق مصرف کشور، قیمت هر کیلو وات ساعت برای استخراج کنندکان ارز دیجیتال، با ضریب 2 اِعمال می شد که بیش از 3 هزار تومان می شده. با این قیمت های برق، باز استخراج ارز برای استخراج کنندگان، جذابیت داشت یا دارد؟

-خیر. متاسفانه با افزایش سختی شبکه بیت کوین و ارزهای دیجیتال و این قیمت هایی که از سوی مسئولان برای برق تعیین شده، هیچگونه صرفه اقتصادی ندارد. در حال حاضر، بابت هر تِراهَش استخراج بیت کوین، سیزده صدم دلار درآمد حاصل می شود.

ما برای محاسبه سودآور بودن استخراج بیت کوین باید ببینیم دستگاه هایی که برای استخراج بیت کوین استفاده می کنیم چقدر مصرف برق دارند. الان بهترین دستگاه ها برای هر تراهش ، حدود 40 وات مصرف برق دارند.

وقتی این نوع محاسبات را انجام می دهیم و سرمایه اولیه ای که باید اختصاص پیدا کند، می توان گفت متاسفانه الان استخراج ارز دیجیتال در ایران سودآور نیست. به همین دلیل، شرکت های زیادی که در این زمینه و در ایران فعال بودند، به کشورهای دیگر کوچ کردند.

متاسفانه تعرفه برق ایران، حتی نسبت به کشورهایی که تولید نفت و گاز ندارند، بیش تر بوده و استخراج ارز دیجیتال، دیگر برای سرمایه گذاران صرفه اقتصادی ندارد.

استخراج ارز دیجیتال

* به دلیل قطعی برق کشور در زمان اوج مصرف برق کشور، حتی استخراج ارز دیجیتال مزارع مجوز دار، ممنوع اعلام شد و بعداً مجوز گرفتن از وزارت صنعت ، معدن و تجارت، الزامی شد. در حال حاضر مزرعه های ارز دیجیتال باید از دو وزارتخانه صنعت و نیرو مجوز و تاییدیه بگیرند.

در گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس از اعلام ممنوعیت برای استخراج ارز دیجیتال انتقاد شده و تاکید بر این دارد که این سیاست شکست خورده است. در کشورهای دیگر، تا چه حد تشویق می کنند استخراج ارز دیجیتال عملی شود؟

-حداقل در کشورهای دیگر، سهولتی که وجود دارد بیش از ایران است و همین سهولت را می توانیم تشویق محسوب کنیم. در کشورهای دیگر، افراد مختلف می توانند نیروگاه برق تاسیس کنند و از نیروگاه های خودشان استفاده کنند یا از انرژی های تجدیدپذیر استفاده کنند.

در صورتی که در ایران، حتی برای انرژی های تجدید پذیر هم، تعرفه گذاشته اند، یعنی اگر ما خودمان، نیروگاه خورشیدی تاسیس کنیم، باز باید به دولت تعرفه بدهیم ولی در کشورهای دیگر، چنین حالتی وجود ندارد.

در نتیجه، سهولت کار در کشورهای دیگر، بیش تر است و حتی اگر استخراج کنندگان، بخواهند برق را از شبکه برق کشور تامین کنند، با قیمت های کمتر و حتی بعضاً با قیمت های نصف و یک سوم ایران، تامین می شود.

علت این نوع تسهیلات دادن این است که می دانند جهان به این سمت پیش می رود و باور دارند هر چقدر از این صنعت حمایت کنند، برای آینده کشور خودشان بهتر است. البته در ایران، مسئولان مجبورند در مورد مصرف برق سخت گیری کنند چون ما 10 هزار مگاوات برق کمبود داریم و در این وضعیت، دولت جلوی فعالیت استخراج کنندگان را می گیرد.

من فکر می کنم به دلیل این که به ماه های گرم سال می رسیم قطعی های برق از هفته های آینده شروع شود. علت قطعی برق هم، به نبود زیرساخت های لازم برمی گردد و دولت مجبور است در این زمینه سخت گیری کند.

*در حال حاضر یک شرکت مشترک تحت عنوان «شرکت سرمایه گذاری ایران و چین» در رفسنجان در حال استخراج ارز دیجیتال است. این مزرعه بزرگ، از وزارت صنعت ، معدن و تجارت مجوز گرفته و اولین مزرعه قانونی و مجوز دار، در حوزه استخراج ارز دیجیتال ایران است. اتفاقاً در سال 1399 هم انتشار قبض برق 40 میلیارد تومانی برق آن جنجالی شد.

یک شرکت ترکیه ای هم در سمنان اقدام به استخراج ارز دیجیتال کرده است. در سال 1399 آقای رنجبر، رئیس هیات مدیره شرکت ایران و چین گفته بود دولت تعرفه برق را برای ما با قیمت 400 تومان و 10 برابر برق صنعتی محاسبه می کند.

اگر استخراج ارز دیجیتال با تعرفه بالای برق دشوار است، شرکت های خارجی چگونه ایران را برای استخراج ارز ترجیح داده و رد حال فعالیت هستند؟

-چند سال پیش خاموشی برق در ایران، گسترده نبود و از طرف دیگر، همه کشورها و نه فقط ایران، در حوزه سرمایه پذیری خارجی مزیت هایی را ایجاد می کنند. شرکتی که در یک کشور دیگر سرمایه گذاری می کند دولت برای آن شرکت خارجی، امتیازاتی قائل می شود.

ما اطلاع دقیقی نداریم که چگونه استخراج ارز دیجیتال در ایران، برای این شرکت های خارجی به صرفه است ولی قطعاً فعالیت آنها سودآور است که به فعالیت خودشان ادامه می دهند.

البته در سال 1400 و در ماه های گرم سال، برق همان مزرعه رفسنجان توسط وزارت نیرو قطع شد. اخیراً هم برخی مقامات وزارت نیرو اعلام کردند که اگر محدودیتی در تامین کردن برق کشور داشته باشیم برق تمامی مراکز استخراج ارز دیجیتال قطع می شود.

مهندس رضا پورمند کارشناس تجهیزات استخراج ارزهای دیجیتال

*در اسفند 1400 وزارت صنعت و معدن مصوبه ای داشته مبنی بر این که از 15 اسفند به بعد صرفاً استخراج ارزهای دیجیتال با انرژی های تجدید پذیر انجام شود. آیا در وضعیت فعلی این امکان وجود دارد که فارم های بزرگ بتوانند با انرژی تجدید پذیر کار کنند؟

-در آن مصوبه گفته اند باید از انرژی تجدید پذیر استفاده کنند و اگر کمبود برق داشتند می توانند الباقی را از شبکه برق کشور تامین کنند. برای فارم های بزرگ و صنعتی، هیچگونه صرفه اقتصادی ندارد که بخواهند نیروگاه های تجدید پذیر در آن سطح تاسیس کنند.

الان و با وضعیت فعلی ارزهای دیجیتال و همچنین با افزایش روز افزون سختی شبکه ارز دیجیتال، فکر نمی کنم این کار صرفه اقتصادی داشته باشد. کسانی هم که در این عرصه در حال فعالیت هستند کنار رفته و سرمایه خودشان را از این عرصه خارج می کنند.

*از سال 1398 تا سال 1400 تعداد 221 هزار دستگاه ماینِر (دستگاه استخرج ارز دیجیتال) که به صورت غیر قانونی در ایران فعالیت داشتند، کشف شدند. البته گفته می شود توان مصرفی برق همه این دستگاه ها با فرض فعالیت همزمان آنها در حد 621 مگاوات می شد که نسبت به 10 هزار مگاوات کسری برق کشور در روزهای گرم سال ناچیز است.

تعداد 221 هزار دستگاه، رقم قابل توجهی است. آیا این نوع کشف ها باعث شد تعداد زیادی از حوزه استخراج ارزهای دیجیتال خارج شوند و فعالیت نکنند؟

-به هر حال، ممکن است عده ای برگردند و اقدام به استخراج ارزهای دیجیتال کنند ولی قاعدتاً عده ای به طور کامل از این حوزه خارج شده اند. چه بهتر بود که فعالیت در این صنعت، سازماندهی می شد و به جای این که کار به اینجا بکشد، دولت تسهیلاتی ایجاد می کرد که همه به طور قانونی بتوانند فعالیت کنند.

در حال حاضر، برخی کشورها برای فارم های کوچک و حتی خانگی، مجوز صادر می کنند و آنها از شبکه برق کشورشان استفاده می کنند. استخراج ارزهای دیجیتال، می توانست در شرایط نامناسب اقتصادی به مردم کمک کند و همچنین این کار باعث ارزآوری برای کشور می شد.

اگر حتی قیمت صادراتی برق را برای استخراج کنندگان ارزهای دیجیتال در نظر بگیرند، باز هم باعث ارز آوری برای کشور می شود. این ارز دیجیتال هم، یک نوع ارز است و در همه جای جهان پذیرفته می شود.

*در حال حاضر، بیش از 100 مزرعه قانونی استخراج ارز دیجیتال فعال بوده و از طرفی، مدتی قبل تعداد 69 دستگاه غیر مجاز در کارخانه قند شاهین دژ کشف شد. در وضعیت فعلی ارزهای دیجیتال بیت کوین و اتریوم، معروف ترین و گران ترین ارزهای بازار هستند.

با شناختی که جنابعالی از استخراج ارز دیجیتال دارید، در ایران استخراج کدام ارزها توسط استخراج کنندگان ترجیح داده می شود؟

-این دو ارز دیجیتال، بیش از سایر ارزهای دیجیتال، استخراج می شوند. عمده مردم در مرحله اول، نسبت به استخراج بیت کوین علاقه دارند و آمار آن از همه بالاتر است. در مرحله دوم، اتریوم بوده و در مراحل بعدی ارزهایی مثل زی کش ، دوج کوین و لایت کوین قرار دارند.

*با این که قیمت دوج کوین کمتر از یک دلار است و نسبت به قیمت فعلی و 30 هزار دلاری بیت کوین ناچیز است، باز استخراج دوج کوین برای استخراج کنندگان جذابیت دارد؟

-قیمت دوج کوین، کمتر از بیت کوین است ولی برای مثال، یک فرد می تواند در ماه تعداد صد عدد دوج کوین را دریافت کند. در حالی که بیت کوین را با آن مقدار هزینه نمی شود دریافت کرد.

تفاوتی که وجود دارد و افراد، به استخراج ارزهایی مثل دوج کوین روی می آورند، مربوط به مصرف برق است. دستگاه هایی که با آنها دوج کوین یا لایت کوین یا اتریوم را استخراج می کنند، مصرف برق پایین تری دارند.

مهندس رضا پورمند کارشناس تجهیزات استخراج ارزهای دیجیتال

*در ماه های اخیر، قیمت برخی دستگاه های ماینر و با توجه به قدرت و توان پردازش آنها در سطح بالایی بود. حتی گران قیمت ترین دستگاه با قیمت 480 میلیون تومان فروش می رفت و دستگاه هایی با قیمت 100 میلیون تومان هم در بازار ایران وجود دارد.

در سال های اخیر و در تولید دستگاه های ماینر پیشرفت اتفاق می افتد و دستگاه های جدید می توانند برق کمتری مصرف کنند. به نظر شما در وضعیت فعلی، انگیزه کافی در افراد جامعه ما وجود دارد که بخواهند به طور جدی اقدام به استخراج ارزهای دیجیتال کنند؟

-سختی شبکه به قدری بالا رفته که فعالیت به صورت قانونی، به صرفه نیست. فعالیت به طور غیر قانونی و با برق های متفرقه، هنوز می تواند به صرفه باشد. هر چند که قیمت دستگاه های استخراج ارز، بعد از بالا رفتن سختی شبکه و پایین آمدن شدید قیمت ارزهای دیجیتال، دچار کاهش شده ولی باز هم استخراج ارز بستگی به افراد دارد.

برای مثال، یک کارگر که فرضاً 5 میلیون تومان حقوق دریافت می کند، اگر بتواند یک دستگاه 30 میلیونی تومان تهیه کند و از برق موجود استفاده کند، می تواند ماهیانه 4 تا 5 میلیون تومان بدون زحمت، درآمد کسب کند.

کسانی که بخواهند به طور قانونی برای استخراج ارز کار کنند، به صرفه نیست و اگر بخواهند دستگاه 30 میلیونی استفاده کنند و با مجوز و قانونی فعالیت کنند، به علت مصرف برق زیاد و با تعرفه بالایی که برای برق وجود دارد، تراز مالی آنها منفی می شود، یعنی باید از جیب خودشان، پول برق مصرفی را پرداخت کنند. این نوع افراد، اگر مایل باشند، می توانند سراغ دستگاه های گران قیمت بروند که بازدهی بیش تری دارند.