ماجرای معمای تصویب «آئین نامه واردات خودرو» در دولت؟!

صفحه اقتصاد- بعد از این که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا، به طور یک جانبه آمریکا را از توافق هسته ای با ایران خارج کرد، تحریم های زیادی را علیه کشور ما برقرار کرد و از سال 1397 کاهش درآمدهای ارزی حاصل از نفت ایران اتفاق افتاد.
از همان سال 1397 با تصمیم سران قوا واردات خودرو به ایران ممنوع شد و این منع تا اردیبهشت 1401 ادامه پیدا کرد. در چند ماه اخیر، دولت نتوانسته آئین نامه واردات خودرو را تصویب کند که به کاهش التهاب بازار خودرو هم کمک کند.
در گفتگوی « صفحه اقتصاد » با مصطفی خدری (عضو انجمن وارد کنندگان خودرو) مسائل مربوط به واردات خودرو از قبیل آئین نامه واردات خودرو و این که خودروی با کیفیت و کمتر از 10 هزار دلار برای واردات وجود دارد یا نه، بررسی و تحلیل شده است.

*****

*تا قبل از اردیبهشت 1401، واردات خودروی خارجی ممنوع بود و از این تاریخ مصوبه ممنوعیت واردات خودرو تمدید نشده. از اردیبهشت امسال، واردات خودرو آزاد شده و فقط قرار است آئین نامه واردات خودرو تدوین و تصویب شود.
آقای فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت، در همان اردیبهشت امسال وعده داد که آئین نامه به سرعت ابلاغ می شود ولی تا الان اتفاق خاصی نیفتاده و عملاً واردات خودرو شروع نشده. به نظر شما، چرا از اریبهشت امسال به بعد، تصویب آئین نامه واردات دچار مشکل شده و به این صورت تهیه و تصویب آن تا این حد مساله ساز شده؟

-تا جایی که من برداشت می کنم مساله به این صورت است که وزارت صنعت، معدن و تجارت، در اصل هم وزارت بازرگانی است و هم وزارت صنعت و معدن. معاونان دو شاخه مختلف این وزارتخانه که توسط آقای فاطمی امین منصوب شده اند، هر کدام دیدگاه های خاص خودشان را دارند.

بخش تولید این وزارتخانه می گوید واردات را باید به سمت و سویی ببریم که بخش تولید منفعت ببرد که همان خودرو سازان ایران هستند. بخش بازرگانی این وزارتخانه نیز می گوید باید واردات را آزاد کنیم که خودرو سازان با آنها رقابت کنند.
این دو طیف متفاوت وزارتخانه، هنوز نتوانسته اند با هم کنار بیایند و بتوانند آئین نامه ای را تهیه کنند که به نفع هر دو طرف تولید و بازرگانی باشد. تا الان وزارت صنعت، معدن و تجارت، چند بار آئین نامه واردات خودرو تهیه کرده و به هیأت دولت برده است.
هیأت دولت به این آئین نامه ایراد می گیرد. با ایراد گرفتن دولت به آئین نامه واردات خودرو، دوباره کار از اول شروع می شود. بعد هم، از اول دوباره آئین نامه را بررسی می کنند تا به نتیجه برسند.

*طبق گفته آقای فاطمی امین، آئین نامه واردات خودرو تهیه شده. این آئین نامه برای تصویب به هیأت دولت رفته بود و کار از مرحله وزارت صنعت، معدن و تجارت گذشته بود. در دولت، بحث های مختلفی در مورد جزئیات آئین نامه واردات مطرح شده و هنوز تمام بخش های آئین نامه به تصویب قطعی نرسیده است.
دولت در خصوص تصویب نهایی آئین نامه واردات خودرو، چه نکاتی را در نظر دارد که آئین نامه را بعد از گذشت 3 ماه تصویب نکرده است؟

-درست است که آئین نامه تهیه شده ولی وقتی مقامات وزارت صنعت، معدن و تجارت، آئین نامه را طوری تهیه کنند که به اهداف اصلی خودش نرسد، به طور طبیعی با این آئین نامه مخالفت می شود.
اساساً سوال این است که چرا قرار است واردات خودرو آزاد شود؟ به این دلیل است که با واردات خودرو، بازار کنترل شود، قیمت ها کنترل شود و رضایت مردم افزایش پیدا کند. در حال حاضر ما در ایران، کمبود تولید خودرو داریم و نمی توانیم تقاضای داخلی را پاسخ بدهیم. وقتی آئین نامه ای تهیه می شود که واردات خودرو به صادرات خودرو مشروط می شود و برخی موارد مهم، پیش بینی نمی شود حتماً این آئین نامه از هیأت دولت برگشت می خورد.
آئین نامه واردات خودرو که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، تهیه شده به طور کامل و جامع نبوده که در هیأت دولت تصویب شود. این آئین نامه، ایراداتی داشته و واقعاً این آئین نامه ایراد داشته است.
ما در انجمن وارد کنندگان خودرو بارها اعلام کردیم و به صورت کتبی و شفاهی با مقامات وزارت صنعت و معدن صحبت کردیم و در رسانه ها نیز اعلام کرده ایم که ما آمادگی داریم با استفاده از تجربیاتی که تا به امروز داریم، برای تهیه آئین نامه واردات خودرو کمک کنیم.
از سال 1385 تا سال 1397 واردات خودرو آزاد بوده و از سال 1390 نیز انجمن وارد کنندگان خودرو، شروع به فعالیت کرده است. این انجمن می تواند در همه زمینه های تهیه آئین نامه واردات خودرو کمک کند.
با وجود این که آقای رئیسی، رئیس جمهور دستور داده که حتماً از تشکل ها برای تدوین آئین نامه ها و بخشنامه ها استفاده شود، متاسفانه در عمل با تشکل ها همکاری نمی شود و به نحوی تهیه آئین نامه، درون سازمانی شده. در نهایت هم، این وضع به نتیجه نمی رسد.

*آیا الان بحث تامین منابع ارزی برای واردات خودرو، مساله اصلی هست یا نه؟

-این موضوع هم یکی از مواردی است که در مورد آن در هیأت دولت بحث شده و بانک مرکزی با تخصیص ارز برای واردات خودرو مخالفت کرده است. در یک ماده در آئین نامه آمده که واردات خودرو از محل منابع ایرانی های خارج از کشور انجام شود. بانک مرکزی می گوید من نمی توانم رصد کنم ارزی که الان در خارج از کشور است، همان ارزی است که یک فرد در خارج از کشور داشته است.
البته اثبات این موضوع، سخت است چرا که یک فرد می تواند در ایران، ارز را از بازار آزاد خریداری کند و در یک کشور دیگر، آن ارز را به کارگزار بانک مرکزی نشان بدهد. این فرد می تواند ادعا کند که این مقدار ارز در خارج از ایران دارد.
در حالی که در حقیقت این ارز، ارزی است که از بازار آزاد در ایران خریده و به طور غیر رسمی به خارج از کشور حواله شده. بنابراین، استدلال بانک مرکزی، در این زمینه درست است.

*این نوع اقدامات، واقعاً می تواند باعث شود تقاضا برای ارز افزایش پیدا کند و نرخ ارز در بازار داخلی دچار التهاب شود؟

-من فکر نمی کنم این نوع کارها تاثیر چندانی در بازار ارز داشته باشد. با توجه به افزایش قیمت نفت در چند ماه اخیر و افزایش صادرات نفت ایران، منابع ارزی ما افزایش پیدا کرده و تراز تجاری کشور مثبت شده. البته مقامات مختلف دولت هم، بارها گفته اند که صادرات نفت افزایش پیدا کرده است.
وقتی تراز تجاری مثبت است، آن مقدار خروج ارز از بازار، تاثیر زیادی روی بازار ارز نمی گذارد. البته ممکن است در زمینه واردات خودرو، محدودیت بگذارند و برای مثال بگویند فقط 50 هزار خودرو وارد شود. در این حالت، همه 85 میلیون نفر جمعیت کشور می دانند که بیش از 50 هزار خودرو وارد نمی شود.
در این صورت، یک هجمه اتفاق می افتد و تقاضای کاذب برای خرید ایجاد می شود. به همین دلیل، یک هجمه به بازار ارز وارد می شود و به طور طبیعی، قیمت ارز بالا می رود.
میزان واردات خودرو، باید نامحدود باشد و حتی اگر شده این محدودیت به صورت محرمانه بین مقامات دولتی بماند و به صورت عمومی اعلام نشود. چون با اعلام محدودیت، بازار هیجانی شده و در نتیجه بازار به سمت خرید و دپو کردن و همچنین حفظ ارزش سرمایه می رود و در این حالت، بر بازارهای دیگر تاثیر می گذارد.

*در سال های اخیر، هر سال چند میلیارد دلار صرف واردات موبایل شده. واردات چند میلیارد دلار موبایل چگونه در بازار ارز التهاب ایجاد نمی کند ولی در مورد واردات خودرو گفته می شود این واردات در بازار ارز التهاب ایجاد می کند؟

-یک روز گفته می شود برای واردات گوشی آمریکایی آیفون ثبت سفارش نمی کنیم و بعداً قیمت آن 30 درصد گران می شود. سوال این است که چرا این طور اظهار نظر می شود؟ در حال حاضر، واردات موبایل 4.5 میلیارد دلار در سال ارز می بَرد، اما همیشه روی آن تمرکز نکرده و بازار آن را به هم نمی ریزیم. این بازار، کار خودش را انجام می دهد و اتفاقاً از طریق ارز نیمایی، ارز واردات موبایل تامین می شود. در حالی که واردات خودرو 1.5 میلیارد دلار می خواهد.
البته ما الان اعتقاد داریم قیمت خودرو در سطح دنیا خیلی بالا هست و تقاضای کمتری دارد. اگر این بازار را ملتهب نکنیم، برای این بازار محدودیت ایجاد نکنیم و مسئولان مربوطه به طور مکرر عدد و رقم در مورد واردات خودرو به مردم اعلام نکنند، هیچوقت این بازار ملتهب نمی شود و تقاضای کاذب برای ارز به وجود نمی آید.
اگر مصرف کننده واقعی خودرو، دغدغه نداشته باشد و بداند که اگر امروز نخرد و اگر یک ماه دیگر و در زمان مورد نظر خودش بخرد اتفاق خاصی نمی افتد، این وضع باعث می شود تقاضا برای خودرو کاهش پیدا کند. در این حالت، فقط تقاضای واقعی در بازار باقی می ماند.

*دولت آقای رئیسی در سال 1400 مخالف واردات خودرو بود و در سال 1401 موافق واردات خودرو شده. در حالی که مجلس از اول موافق واردات خودرو بود و الان هم پیگیر تصویب آئین نامه واردات خودرو توسط دولت است.
در روزهای اخیر، کمیسیون صنایع و معادن مجلس در خصوص همین آئین نامه واردات خودرو، یک جلسه با آقای منطقی معاون صنایع حمل و نقل وزارت صنعت و معدن برگزار کرد. به طور مشخص مجلس، در مورد واردات خودرو چه دیدگاهی دارد؟

-دیدگاه مجلس کاملاً درست بوده و همسو با انجمن وارد کنندگان خودرو و مردم است. به این صورت که مجلس به دولت می گوید الان ارز بابت واردات قطعات خودروهای مونتاژی پرداخت می شود.
در عمل این طور است که برخی شرکت های خودرو سازی ایران، یک خودرو را با قیمت 15 هزار یا 20 هزار دلار می خرند. در مجموع هم حدود 50 تا 70 هزار خودروی خارجی در ایران مونتاژ می شود. فرضاً شرکت چینی، قطعات خودرو را به صورت کامل تحویل می دهد و فقط مونتاژ نمی شود.
برای مونتاژ نشدن آخرین موحله مونتاژ در حد 3 درصد به شرکت های ایرانی تخفیف داده می شود. شرکت های ایرانی، قطعات خودرو از جمله درب و صندلی را با کانتینر به ایران می آورند و با 7 درصد داخلی سازی، این خودرو در داخل کشور مونتاژ و عرضه می شود.
به طور میانگین 20 درصد حقوق گمرکی بابت آن پرداخت می شود و منافع زیادی هم برای دولت ندارد. اگر دولت، همین ارز را به واردات خودروی تکمیل شده اختصاص بدهد، می تواند حدود 130 درصد از هر خودروی وارداتی عوارض گمرکی بگیرد. متاسفانه بحث اشتغال زایی در مورد مونتاژ خودرو مطرح می شود.
بعضی شرکت های خودرو سازی ایران، فقط یک سوله دارند و تعدادی کارگر، فقط قطعات خودرو را به هم وصل کرده و خودرو را مونتاژ می کنند. سوال این است که این چه تولیدی است و چگونه ادعا می شود که انتقال تکنولوژی اتفاق می افتد.
شرکت های خودرو سازی ایران، یک خودرو را مونتاژ می کنند که فرضاً 20 هزار دلار قیمت خرید آن است. در حد 20 درصد حقوق گمرکی از آن دریافت می شود و 10 یا 20 درصد دیگر هم هزینه می شود. قیمت تمام شده مونتاژ این نوع خودرو در ایران 700 یا 800 میلیون تومان است ولی در بازار با قیمت یک میلیارد و 400 میلیون تومان فروخته می شود.
سوال این است که چرا و آن 700 میلیون تومان چرا باید از جیب مصرف کننده برود. استدلال مجلس این طور بوده و حرف مجلس درست است. مجلس می گوید اگر واردات خودرو آزاد شود، جلوی مونتاژ خودرو گرفته می شود.

*مجلس طرح ساماندهی صنعت خودرو را به تصویب رساند و در سال 1401 برای اجرا ابلاغ شده. مجلس با این که موافق واردات است ولی شرط هایی مثل انتقال تکنولوژی برای واردات خودرو تعیین کرده است.
آیا شرایطی که تعیین شده، مورد نظر انجمن وارد کنندگان خودرو هم هست و انجمن، این نوع شرایط را تایید می کند؟

-یکی از نمایندگان مجلس اعلام کرد که در جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام، انجمن وارد کنندگان خودرو، با واردات خودرو مخالفت کرد. اتفاقاً حرف این نماینده مجلس، درست است. چرا که آن قانونی که در حال تصویب بود رقابتی نبود و می خواست انحصار واردات خودرو را به دو شرکت بزرگ خودروساز ایران بدهد.
ایجاد این انحصار در واردات خودرو، باعث ایجاد رانت و فساد می شد و انجمن با آن مخالفت کرد. آن مصوبه اصلاح شده و الان این قانون ساماندهی صنعت خودرو، قانون مد نظر ما انجمن وارد کنندگان خودرو هست. چرا که واردات، رقابتی می شود و یک بند این قانون این است که دولت موظف است شرایط رقابتی بودن را ایجاد کند. به همین دلیل، ما از تصویب و تایید این قانون استقبال کردیم.

*در قانون ساماندهی صنعت خودرو که مجلس تاکید کرده، این طور آمده که در واردات خودرو، اولویت اول با واردات خودروهای برقی، ترکیبی، کم مصرف و ایمن باشد. آیا تاکید بر چنین مواردی، مورد رضایت انجمن است؟

-بله. به دلیل این که دنیا به سمت استفاده از خودروهای برقی پیش می رود. کشورهای مختلف اعلام کرده اند که تا سال 2030 و سال 2035 میلادی، شماره گذاری خودروهای غیر برقی را متوقف می کنند. ما هم در ایران، خواه ناخواه باید به آن سمت برویم. البته حمایت دولت از این نوع خودروها باید به صورت تعرفه ای اِعمال شود.

*بحث این است که خودروهایی که وارد می شود کمتر از 10 هزار دلار قیمت داشته باشند. آیا در دنیا خودروی برقی با کمتر 10 هزار دلار پیدا می شود؟

-به هیچ عنوان خودروی برقی با این قیمت پیدا نمی شود. ما حتی بارها به کسانی که در تهیه آئین نامه خودرو دخیل هستند، گفته ایم که کلاً قیمت جهانی خودرو افزایش پیدا کرده است و این وضع به خاطر بحران تامین تراشه کامپیوتر خودرو است.
به همین دلیل، میزان تولید و عرضه شرکت های خودرو سازی دنیا کاهش پیدا کرده و حدود 30 تا 35 درصد قیمت خودرو در دنیا گران شده. در عین حال، خودروهای برقی و هیبریدی، قبلاً گران تر بودند و به طور طبیعی، الان قیمت این خودروها نیز بین 30 تا 35 درصد افزایش پیدا کرده است. الان خودروی برقی کمتر از 18 یا 19 هزار دلار در دنیا وجود ندارد.

*آقای طاهری، رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس، بعد از جلسه با آقای منطقی معاون وزیر صنعت و معدن، گفته که قرار است مانند سال های قبل تعرفه پلکانی برای واردات تعیین شود ولی برای خودروهای اقتصادی کمتر از 10 هزار دلار و بین 6 تا 8 هزار دلار، تعرفه گمرکی بین 10 تا 20 درصد باشد.
آیا در حال حاضر، خودروهای سواری 6 تا 8 هزار دلار به تعداد زیاد وجود دارد که ایران در سال 1401 بتواند به سرعت 50 هزار یا 100 هزار دستگاه از آنها را وارد کند؟

-خودروی خارجی که بخواهد استانداردهای 85 گانه خودرویی ایران را رعایت کند با این قیمت وجود ندارد و این صحبت ها فقط بازی با کلمات است. درست مانند تجربه ما در مورد پراید، کشورهایی مثل هند یا برزیل، یک مدل خودروی شرکت های خودرو سازی بزرگ دنیا را داخلی سازی کردند ولی سطح آپشن آنها را پایین آورده اند.
اگر قرار باشد آن خودروی تولید هند و برزیل صادر شود، نمی تواند به اروپا صادر شود و حتی نمی تواند به کشور ما به خاطر استانداردهای 85 گانه صادر شود. بنابراین، چنین خودرویی، قابلیت ورود به ایران را ندارد.
ارزان ترین خودرویی که می تواند استانداردهای 85 گانه ایران را پاس کند یک مدل خودروی شرکت کیا بوده ولی قیمت آن قبلاً 14 هزار دلار بوده و با این افزایش قیمت فعلی خودرو در سطح جهانی، الان قیمت این خودرو 17 هزار دلار است مگر این که سطح استاندارد را پایین تر بیاوریم.

*اگر قرار باشد استانداردهای کمتری در مورد خودروهای وارداتی اِعمال شود قیمت چطور می شود؟

-ما قرار است واردات خودرو را آزاد کنیم که خودروی با کیفیت وارد شود. البته من شنیده ام که می خواهند این محدودیت را بگذارند که فقط شرکت های خودروساز اجازه داشته باشند خودروهای اقتصادی را وارد کنند. در حقیقت، با این شرط گذاشتن به نوعی می خواهند ضررهای سال های قبل شرکت های خودرو سازی را جبران کنند و ضررها را از جیب مردم جبران کنند که از نظر من، کار اشتباهی است.